بودجه ۱۴۰۵: حذف صفرها فقط تورم را پنهان میکند، نه مهار!
بودجه ۱۴۰۵ با حذف صفر از پول ملی، افزایش مالیات و رشد غیرواقعی اعداد؛ چرا این لایحه بیش از آنکه برنامه اقتصادی باشد، دفترچه آرزوهاست و هزینهاش را مردم میپردازند؟
بودجه ۱۴۰۵ با «ریال جدید» و بر مبنای حذف چهار صفر از پول ملی تدوین شده است؛ بودجهای که بیتردید نه یک نقشه راه اقتصادی محسوب میشود و نه سندی واقعبینانه برای اداره اقتصاد کشور.
اخبار سبز کشاورزی؛ این لایحه که افزایش ۲ درصدی مالیات بر ارزش افزوده تا سطح ۱۲ درصد و رشد حدود ۱۲ درصدی کل بودجه عمومی را پیشبینی کرده، بیش از آنکه بازتاب واقعیتهای اقتصاد ایران باشد، شباهت زیادی به دفترچه آرزوهای طراحانی دارد که یا اقتصاد ایران را نمیشناسند یا عامدانه آن را نادیده میگیرند.
فاصله این بودجه با آنچه در بازار، تولید و زندگی روزمره مردم جریان دارد، آنقدر عمیق است که دیگر نمیتوان آن را به خطای محاسباتی نسبت داد؛ این فاصله، نشانهای آشکار از بیکفایتی در طراحی سیاست اقتصادی است.
در اقتصادی که تورم واقعی در محدوده ۵۰ درصد در نوسان است، افزایش ۲۰ درصدی حقوق به معنای کاهش رسمی و برنامهریزیشده قدرت خرید مردم است.
این سیاست بهروشنی نشان میدهد دولت از پیش پذیرفته که کارمندان، بازنشستگان و حقوقبگیران باید دستکم ۳۰ درصد فقیرتر شوند تا اعداد و جداول بودجه قابل ارائه باشند. چنین تصمیمی نه مبنای اقتصادی دارد و نه توجیهپذیر است؛ بلکه صرفاً انتقال هزینه ناکارآمدی دولت به دوش مردم محسوب میشود.
اما فاجعه اصلی در بخش درآمدهای بودجه رخ میدهد؛ جایی که طراحان، سادهترین و آسیبپذیرترین هدف را انتخاب کردهاند: کسبوکارهای کوچک و متوسط. بنگاههایی که:
- زیر فشار نرخ ارز افسارگسیخته در حال فرسایشاند،
- با رشد ۷۰ تا ۱۰۰ درصدی قیمت نهادههای تولید مواجه شدهاند،
- در بازاری فعالیت میکنند که تقاضا در آن بهشدت کاهش یافته و آیندهای نامعلوم دارد،
- و با این وجود، قرار است مالیات بیشتری نیز پرداخت کنند.
چنین تحلیلی تنها میتواند محصول ذهن کسی باشد که نه بازار را از نزدیک دیده، نه تجربه تولید دارد و نه حتی یک ترازنامه واقعی را بررسی کرده است.
واقعیت بسیار ساده و روشن است: بنگاه کوچک در اقتصاد امروز ایران سود نمیکند؛ فقط تلاش میکند زنده بماند. افزایش فشار مالیاتی به معنای تعطیلی، مهاجرت به اقتصاد زیرزمینی و در نهایت حذف کامل این بنگاههاست. نتیجه این روند، نه افزایش درآمد مالیاتی دولت، بلکه کاهش آن خواهد بود.
این نکته را هر دانشجوی سال اول اقتصاد درک میکند؛ اما به نظر میرسد طراحان بودجه ۱۴۰۵ از آن غافل ماندهاند.
تناقض آشکار اینجاست که وقتی رشد واقعی اقتصاد نزدیک صفر یا حتی منفی است، چگونه انتظار میرود درآمدهای مالیاتی رشدی فراتر از تورم داشته باشند؟ پاسخ روشن است: زیرا این بودجه نه بر پایه واقعیتهای بازار، بلکه بر اساس عددسازی و خیالپردازی تنظیم شده است.
در همین چارچوب، معنای حذف چهار صفر از پول ملی در بودجه ۱۴۰۵ نیز آشکار میشود. حذف صفر، نه اصلاح اقتصادی است و نه ابزاری برای کنترل تورم؛ بلکه ترفندی حسابداری برای کوچکنمایی اعداد فاجعهبار است.
کسری واقعی بودجه با حذف صفرها از بین نمیرود؛ فقط کمتر دیده میشود. وقتی ارقام آنقدر بزرگ میشوند که دیگر قابل توضیح نیستند، سادهترین راه، پاک کردن صفرهاست.
این اقدام در حقیقت اعتراف رسمی به بیارزش شدن پول ملی است. سیاستگذار پذیرفته که ریال کارکرد خود را از دست داده، اما بهجای مهار تورم، تنها به آرایش ظاهری اعداد بسنده کرده است. صفرها حذف میشوند، اما تورم باقی میماند؛ و حتی میتواند تشدید گردد.
برای تکمیل این چرخه معیوب، باید به افزایش تصاعدی قیمت بنزین و حاملهای انرژی نیز توجه کرد؛ تصمیمی که همچون دومینو، کل اقتصاد را تحت تأثیر قرار میدهد. افزایش قیمت بنزین بهمعنای:
- رشد هزینههای حملونقل،
- افزایش قیمت تمامشده تمامی کالاها،
- و شکلگیری موج تازهای از تورم در سراسر زنجیره تولید و مصرف است.
در اقتصادی که پول ملی هر روز بیارزشتر میشود، حذف صفرها از یکسو و افزایش قیمت انرژی از سوی دیگر، دو روی یک سکهاند: پنهانسازی کسری بودجه و همزمان تشدید تورم.
پایان این مسیر کاملاً قابل پیشبینی است؛ کسری بودجهای سنگین که پس از حذف صفرها در اسناد رسمی کوچکتر به نظر میرسد، اما در واقعیت بزرگتر از همیشه است.
این کسری یا از محل استقراض تأمین میشود یا با چاپ پول؛ نتیجه هر دو مسیر، تورم شدیدتر، فشار مضاعف بر معیشت مردم و بیاثر شدن کامل همان افزایش حقوق ۲۰ درصدی خواهد بود.
کسی که چنین بودجهای را طراحی کرده، یا هرگز با واقعیت بازار ایران مواجه نشده، یا آگاهانه تصمیم گرفته حقیقت را پشت بازی با اعداد پنهان کند. در هر دو حالت، بودجه ۱۴۰۵ نه برنامه اداره کشور، بلکه دفترچهای از آرزوها و حسابسازیهاست که هزینه آن را مردم و تولیدکنندگان میپردازند.
اقتصاد با حذف صفر، افزایش فشار بر ضعیفترین بخشها و گرانکردن بنزین اصلاح نمیشود. واقعیت را میتوان موقتاً پنهان کرد، اما هرگز نمیتوان آن را حذف کرد.
