مهاجرت‌های بی‌بازگشت

«66درصد از دانشجویان و فارغ التحصیلان و بیش از 70درصد از اساتید و محققان دانشگاهی میل به مهاجرت از کشور دارند.»

اخبار سبز کشاورزی ؛ این آمار هول انگیز دل هر ایرانی را به آشوب می اندازد چرا که دانشگاه و تحصیلات را سکویی برای پرتاب به آن سوی مرزها معرفی می کند. این آمار چنین معنی می دهد که بیش از دو سوم افرادی که نظام آموزشی کشور سال ها برای شان زمان، انرژی و هزینه گذاشته، وقتی رشد می‌کنند و به مرحله ثمردهی می رسند، مایلند کوله بار جمع کنند و از ایران بروند؛ همان ایرانی که بستر رشد را برای شان فراهم کرده و اگر نبود، فرصتی برای مهاجرت هم دست نمی داد.

بیشتر بخوانید: مهاجرت اقلیمی چالش بزرگ آینده جهان

البته این آمارها را که یکی از مراکز پژوهشی کشور ارائه داده، مرکز رصد فرهنگی کشور تایید نمی کند و مدیر این مرکز حتی این آمارها را هیجانی و غیر واقعی توصیف می کند.

به گفته دکتر محمد اصغری، این آمارها برآمده از تعداد محدودی پرسشنامه اینترنتی است که حجم نمونه آن قابل اعتنا نیست و نوع نمونه گیری آن نیز دارای اشکال است که در نتیجه باعث شده آمارها منطبق بر واقعیت نباشد.

آمارهایی که کوچک نیست و بازتاب دهنده یک بحران است

مدیر مرکز رصد فرهنگی کشور البته در این حوزه آمارهایی در اختیار دارد که گرچه کوچک تر از آمارهای ذکر شده است ولی در نوع خود بزرگ و قابل اعتناست. این آمارها که حاصل تجمیع نتایج رصد مراکز معتبر پژوهشی و دانشگاهی است، عدد مربوط به تمایل ایرانیان به مهاجرت را 24 تا 28 درصد نشان می دهد؛ آماری که محمد اصغری باور دارد به هیچ وجه کوچک نیست و بازتاب دهنده یک بحران است.

گرچه میان آمارهایی که مهاجرت ایرانیان به کشورهای خارجی را روایت می کند اتفاق نظر وجود ندارد ولی هر منبعی که این آمارها را استخراج و منتشر می کند، در اصل مهاجرت تردیدی ندارد. در صحبت های روزمره مردم نیز حرف از مهاجرت و این که باید از این کشور رفت، بسیار زیاد شنیده می شود؛ موضوعی که برخی از گروه ها و طبقات اجتماعی مثل فارغ التحصیلان و اساتید دانشگاهی به دلیل برخورداری از شرایطی خاص یا جامه عمل به آن پوشانده اند یا درصدد فراهم آوردن زمینه مهاجرت هستند.

مهاجرت های بدون بازگشت

قائم مقام رئیس فرهنگستان علوم، اواخر سال گذشته جمله ای به یادماندنی بر زبان آورد با این مضمون که «اگر نمی توانیم نخبگان را در کشور نگه داریم پس به نخبه خارجی تابعیت بدهیم.» گرچه کشوری که نمی تواند نخبه های خودش را نگه دارد قدر نخبگان خارجی را هم نمی داند ولی این جمله یک تلنگر بود بر این که ما چگونه نخبگان و نیروهای صاحب ایده و عمل را مثل مروارید در دل خود پرورش می دهیم اما زمانی که اینها باید زینت بخش بخش های مختلف کشور باشند، آنها را مانند خرمهره کنار می گذاریم.

ضعف کشورمان در نگهداری از نیروهای کارآمد

با این که رئیس مرکز رصد فرهنگی کشور به این آمارها نقد دارد ولی به هرحال به تازگی آماری از یکی از مراکز پژوهشی فعال در حوزه مهاجرت منتشر شده که ضعف کشورمان در نگهداری از نیروهای کارآمد و در واقع سرمایه‌های اجتماعی اش را نمایش می‌دهد.

این آمارها به تحصیلکرده‌ها و شاغلان حوزه پزشکی مربوط است، به این ترتیب که بیش از 50 درصدشان تمایل بسیار زیاد به مهاجرت دارند و فقط 11 درصد از شاغلان حرف پزشکی می خواهند به طور قطعی در کشور بمانند.

مسلم است کسانی که با میلی چنین قوی کشور را ترک می کنند بعد از جاگیر شدن در کشور مقصد تبدیل به مهاجرانی بی بازگشت می شوند؛ مهاجرانی که به اعتقاد رئیس دانشگاه تهران «اگر مشکل اشتغال و درآمدشان حل می شد» یا نمی رفتند و اگر می رفتند، تا این حد در کشور میزبان ماندگار نمی شدند.

باگ‌های داخلی و میل به مهاجرت

رصدخانه مهاجرت ایران میزان ماندگاری نخبگان ایرانی که مدرک دکتری دارند در کشوری همچون آمریکا رصد کرده و اعلام کرده است که از سال2005 تا 2015 و در یک بازه 10ساله ایرانیان با میانگین ماندگاری 92درصدی(92 نفر از هر 100نفر) رتبه نخست را در میان سایر کشورها داشته است.

اگر حتی این آمارها را کاملا منطبق با واقعیت ندانیم ولی ایرانیانی که هرکدام از ما می شناسیم و تا امروز به کشور بازنگشته اند، به منزله مهر تاییدی بر چالش مهاجرت های بدون برگشت محسوب می شود. بهرام صلواتی، مدیر رصدخانه مهاجرت ایران، علت این پدیده را «تلفیق نیروهای رانشی و کششی می داند که از یک سو کشورهای مهاجر فرست باعث دلزده کردن افراد تحصیلکرده و نیروهای جوان شده و از سوی دیگر در کشورهای مهاجر پذیر باعث تقویت برنامه های انگیزشی می شود.»

در کشور ما تا به حال در مورد عوامل رانشی که زمینه ساز مهاجرت و به ویژه مهاجرت نخبگان هستند فراوان بحث شده. در این بحث ها عواملی همچون کیفیت نامطلوب حکمرانی، نبود شایسته سالاری در انتخاب مدیران، فراهم نبودن بستر مشارکت اجتماعی نخبگان در عرصه‌های مختلف، بیکاری عمده دانش آموختگان دانشگاهی، وضعیت نامناسب شاخص های اقتصادی و فضای کسب و کار، وجود فساد و تعارض منافع و فراهم نبودن فرصت اثرگذاری و خدمت به کشور برای نخبگان اشاره شده است.

مسئولان و متولیان نیز با این که صورت مشکل سال هاست رمزگشایی شده، از حالت انفعال خارج نشده اند که در نتیجه مهاجرت گروه‌ها و طبقاتی که می تواند نبودشان برای کشور مشکل آفرین باشد، متوقف نشده است. فنر مهاجرت در کشورمان خیلی وقت است که فشرده شده و مدتی است که این فنر در حال باز شدن است.

پس صدای خطر را باید هرچه زودتر شنید و برای جلوگیری از مهاجرت هایی که هنوز بالقوه اند و فرصت فعلیت پیدا نکرده اند، باید تدبیر کرد. راه چاره نیز برطرف کردن یا تعدیل شرایطی است که میل به رفتن را مانند بذر یک گیاه آبیاری می‌کند و پرورش می‌دهد./ جام جم