پس از کرباسچی و روزنامه هم میهن، روزنامه روز اقتصاد و... امروز صدای روزنامه خراسان هم در آمد
تیتر یک روزنامه خراسان: وزارت بدون جهاد
کمبود نهاده های دامی و التهاب در بازار محصولات پروتئینی هشدار رئیس عدلیه و دستور وی به سازمان بازرسی را در پی داشت
در حالی‌که طی ماه‌های گذشته هشدارهای جدی از سوی کارشناسان، اتحادیه‌های تولیدی و رسانه‌های مستقل درباره کمبود نهاده‌های دامی و بحران قریب‌الوقوع در بازار محصولات پروتئینی مطرح شده بود، حالا صبر رسانه‌های رسمی نیز به سر آمده است. پس از «کرباسچی» و روزنامه «هم‌میهن»، امروز روزنامه «خراسان» با تیتر تند و معنادار «وزارت بدون جهاد» عملاً آژیر خطر را به صدا درآورد؛ تیتر یک روزنامه‌ای سراسری و محافظه‌کار که نشان می‌دهد شرایط از مرز نگرانی گذشته و وارد مرحله هشدار ملی شده است.
اخبار سبز کشاورزی؛ بازاری که در آن گوشت به آستانه یک میلیون تومان رسیده، قیمت مرغ طی سال جاری دو مرتبه افزایش یافته و لبنیات نیز پله‌پله از توان خرید مردم فاصله گرفته است، دیگر صرفاً یک مسئله اقتصادی نیست؛ بلکه نشانه‌ای روشن از بی‌نظمی ساختاری و ناکارآمدی مدیریتی در مهم‌ترین وزارتخانه مرتبط با سفره مردم است.
در پس این التهاب قیمتی، واقعیت‌های تلخ‌تری جریان دارد: انحصار در واردات نهاده‌های دامی، توقف بخش خصوصی در گلوگاه‌های اداری، کارکرد مبهم سامانه‌ی بازارگاه که قرار بود شفافیت بیاورد اما خود به بستر رانت و «امضای طلایی» تبدیل شده، و بی‌برنامگی مزمن در حوزه تأمین خوراک دام و طیور.
پرونده‌ای که حالا با ورود مستقیم رئیس قوه قضاییه و دستور فوری او به سازمان بازرسی برای بررسی وضعیت نهاده‌ها ابعاد تازه‌ای یافته است. اژه‌ای هشدار داده اگر این بحران مهار نشود، باید منتظر تبعاتی سنگین برای معیشت مردم و امنیت غذایی کشور بود.
مجموعه‌ای از بحران‌های زنجیره‌ای — از واردات تا بازار مصرف — اکنون پشت دیوار وزارت جهاد کشاورزی انباشته شده‌اند؛ وزارتخانه‌ای که به تعبیر تند روزنامه خراسان، «از جهاد فاصله گرفته» و در میانه یکی از حساس‌ترین مقاطع اقتصادی کشور، به جای راهبری و تنظیم‌گری، به تماشای فروپاشی تدریجی زنجیره تولید نشسته است.
بیشتر بخوانید: آقای اژه‌ای، سپاس بابت احساس مسئولیت و ورود قاطع به بحران نهاده‌های دامی
خراسان در گزارشی نوشت:
برای اولین بار در سال جاری قیمت مصوب مرغ دو بار افزایش یافته است، قیمت گوشت به نزدیک یک میلیون تومان رسبده، لبنیات هم صعود قیمت داشته است. این ها زنگ خطرهایی برای قدرت خرید مردم است. اما در پشت صحنه، وقایع خیلی بیشتری جریان دارد. جایی که انحصار در واردات نهاده های دامی، نبود برنامه ریزی های وزارت جهاد، کارکرد سوال برانگیز سامانه بازارگاه در انحراف یارانه های ارز ترجیحی، ضعف تدابیر افزایش بهره وری تولید و کاهش قیمت تمام شده، جدای از این که ضربه خود را به سفره مردم وارد کرده، چشم انداز نگران کننده ای را پیش روی آینده تولید محصولات پروتئینی و قیمت ها در این بازار به وجود آورده است. دیروز کار به جایی رسید که رئیس قوه قضاییه مستقیم به سازمان بازرسی برای بررسی موضوع کمبود نهاده های دامی دستور فوری داد.
بازار ملتهب گوشت و مرغ
به گزارش خراسان، التهاب بازار مواد گوشت و مرغ و تخم مرغ و لبنیات چیز پنهانی نیست. در شرایطی که قیمت گوشت به حدود یک میلیون تومان افزایش یافته، قیمت مرغ دوبار از ابتدای سال با افزایش روبه رو شده و از حدود ۸۷ هزار تومان هم اینک به ۱۴۰ هزار تومان رسیده است. تخم مرغ و لبنیات نیز به همین صورت با رشد قیمت روبه رو شده است. تخم مرغ تا ۸۰ هزار تومان هم گزارش شده و قیمت لبنیات هم حال و روزی مشابه داشته است.
این ها در شرایطی است که حتی گوشت های وارداتی هم با قیمت بالا و بیش از ۶۰۰ - ۷۰۰ هزار تومان به دست مردم می رسد. در واقع با حذف ارز ترجیحی و واردات گوشت با ارز مبادله‌ای هزینه واردات بیش از ۲برابر شده که قیمت گوشت تنظیم بازاری هم دقیقا ۲برابر قیمت قبلی تعیین شده و تغییر چندانی در بهبود وضعیت سبد خانوار ایجاد نشده است.
سونامی مقدار و قیمت در بازار نهاده ها
در این حال اما پشت صحنه بازار، اتفاقات مهم تری در جریان است که نگرانی ها را افزایش داده است. کمبود و افزایش شدید قیمت نهاده های دامی که تولید دام و در نهایت گوشت و مرغ و تخم مرغ و لبنیات را با مخاطره مواجه کرده است.
به گفته امین ملکدار، رئیس اتحادیه گوسفندداران فیروزکوه در دو تا سه ماه اخیر کاه از قیمت کیلویی سه هزار تومان در استان تهران به کیلویی ۱۵ هزار تومان و یونجه از قیمت کیلویی ۱۶ هزار تومان به کیلویی ۲۸ هزار تومان رسیده است. وی افزاید: سه هفته است که در بازارگاه، نهاده پیدا نمی شود. به دامدار سهمیه تخصیص می دهند. اما وقتی وارد سامانه بازارگاه می شوید جویی وجود ندارد. وی هشدار می دهد: الان در اتحادیه مرکزی دام سبک کشور الان بالغ بر ۱۰ میلیون راس دام سبک موجود است. اما با این ریل گذاری، در انتهای ۱۴۰۵ این جمعیت آماری از نصف کمتر خواهدشد و قیمت گوشت نجومی خواهد شد. دامداران ما دام های خود را دارند ذبح می کنند. در واقع با این وضعیت دیگر دامدار غیر صنعتی نمی صرفد که دام مولدش را حفظ کند. کدام دامدار می تواند کاه کیلویی ۱۵ هزار تومان یونجه کیلویی ۲۸ تا ۳۰ هزار تومان و جو آزاد کیلویی ۳۰ هزار تومان را تامین کند. نهاده با نرخ دولتی را هم باید فقط در خواب دید.
حبیب ا... اسدنژاد مدیر عامل اتحادیه سراسری مرغداران گوشتی ایران نیز ضمن اشاره به روند نجومی قیمت نهاده ها در سامانه بازارگاه به کمبود نهاده ها در این سامانه نیز اشاره کرده که آن هم با کیفیت نامناسب به دست مرغدار رسیده است.
اعلام خطر و دستور رئیس عدلیه
تحولات اخیر در بازار نهاده های دامی، دیروز دستور صریح رئیس قوه قضاییه به سازمان بازرسی را در پی داشت. به گزارش خبرگزاری میزان، محسنی اژه ای در نشست دیروز شورای عالی این قوه به موضوع نهاده‌های دامی اشاره کرد و گفت: دامداران امروز در تهیه خوراک دام در مضیقه هستند. کمبود نهاده‌های دامی ممکن است در آینده مشکلات قابل‌توجهی را ایجاد کند. سازمان بازرسی کل کشور با جدیت و سرعت به این موضوع ورود کند. چنانچه به این مسئله رسیدگی نکنیم، فردا برای مایحتاج و نیاز‌های غذایی مردم با مشکلاتی مواجه می‌شویم.
رئیس دستگاه قضا بیان کرد: سازمان بازرسی بررسی کند که در قضیه نهاده‌های دامی، در واردات مشکل وجود دارد یا در توزیع؟ همچنین بررسی به عمل آورد که آیا عناصر سوء‌استفاده‌گری در این قضیه دخیل هستند یا خیر؟ ممکن است در وزارت مربوطه مشکل وجود داشته باشد؛ ممکن است از حیث پیگیری‌ها در قوه قضاییه مشکل وجود داشته باشد؛ در هر صورت، باید این مشکل به سرعت مرتفع شود؛ این امر در زمره اموری است که باید با سرعت و دقت پیرامون آن، اقدامات لازم را انجام داد؛ حتی الان هم دیر شده است.
۵ چالش پنهان در زنجیره نهاده های دامی
روزنامه خراسان در روزهای گذشته در گزارش های متعددی چرایی افزایش قیمت کالاهایی مانند گوشت و مرغ را به رغم تخصیص ارز ترجیحی، از وزارت جهاد مطالبه کرده، اما هم اینک بررسی های بیشتر از حداقل ۵ چالش اساسی در زیرپوست تامین نهاده های دامی حکایت دارد. مشکلاتی که خلأ سیاست گذاری فعال وزارت کشاورزی یا دولت برای رفع آن را نشان می دهد.
تصمیمات غیرکارشناسی و خلأ برنامه ریزی
در حالی که ایران از نظر ظرفیت تولیدی دام و طیور یکی از کشورهای توانمند منطقه محسوب می‌شود، تولیدکنندگان می‌گویند در ماه‌های اخیر دسترسی به نهاده‌های اساسی تقریباً متوقف شده است. یکی از مدیران صنعت دام و طیور در گفت وگو با خراسان، یک مشکل اصلی را در نبود برنامه ریزی در واردات مواد اولیه عنوان می کند و می گوید: در بخش تولید، زیرساخت‌ها کاملاً آماده است، اما نهاده‌ای برای خوراک وجود ندارد. اگر امروز مجوز واردات صادر شود، حداقل دو ماه طول می‌کشد تا بار وارد کشور شود. در این فاصله، مرغدار یا دامدار باید با هزینه‌های سنگین بازار آزاد سر کند.
او می‌افزاید که در استان خراسان رضوی به‌تنهایی سالانه بیش از یک‌ونیم میلیون تن نهاده دامی نیاز است، اما تأمین واقعی آن «تقریباً صفر» شده است. به گفته وی، تصمیمات غیرکارشناسی در وزارت جهاد، به‌ویژه در معاونت بازرگانی، نقش مهمی در این وضعیت داشته است.
اختلال آفرینی انحصار در بازار نهاده ها
یکی از محورهای اصلی انتقاد فعالان این بخش، انحصار در مجوز واردات نهاده‌ها است. با وجود تأکیدهای مکرر مبنی بر واگذاری این مأموریت به تشکل‌های تولیدی و استانی، مجوزها همچنان در اختیار گروه محدودی از واردکنندگان خاص قرار دارد. یکی از مدیران می‌گوید: «در هر استان باید تشکل‌های دام و طیور بتوانند بخشی از نیاز نهاده‌ای خود را مستقیم وارد کنند. اما ساختار فعلی فقط چند تاجر خاص را مجاز کرده است. موضوعی که به انحصار، رانت و وابستگی می انجامد. یکی از مدیران این صنعت در استان خراسان تصریح می کند در صورت واگذاری مدیریت ۵۰ درصد واردات نهاده ها به استان البته به شرط تامین ارز دو ماهه (که البته این موضوع به دلیل مافیاهای واردات تاکنون ترتیب اثر داده نشده است چون طبعاً از سود واردکننده انحصاری کلان کاسته می شود)، توانایی واردات و خرید و بازرگان آشنا به فن، در استان وجود دارد. ما نیازی به این نداریم که درتهران برای ما تصمیم گیری کنند چه زمانی نهاده بیاید، چقدر بیاید، به چه قیمتی بیاید و ... .
بازارگاه؛ از شفافیت تا امضای طلایی و گلوگاه حذف یارانه ارز ترجیحی
سامانه بازارگاه که قرار بود شفافیت را در توزیع نهاده‌ها برقرار کند، امروز از دید فعالان صنفی خود به بخشی از مشکل بدل شده است. کندوکاوی در این «جعبه سیاه بازار نهاده» ها نشان می دهد که هم اینک دو نوع تخصیص نهاده در آن صورت می گیرد؛ نقدی و توافقی.
یک کارشناس بازرگانی نهاده می گوید: «تخصیص‌ها در بخش نقدی بازارگاه بسیار کند و گزینشی است. در بخش توافقی هم مبنای مشخصی برای محاسبه سود وجود ندارد. مرغدار مجبور است نهاده را با ۱۵ درصد سود توافقی (برای چند ماه) بخرد، در حالی که حاشیه سود خودش کمتر از این عدد است.»
به گزارش خراسان، این نقطه در سامانه بازارگاه یعنی عرضه با نرخ توافقی، یک گلوگاه مهم حذف یارانه ارز ترجیحی واردات و پرش قیمت نهاده ها و محصولاتی مانند گوشت و مرغ به نرخ هایی متناسب با ارز آزاد است.
او تأکید می‌کند که با وجود تخصیص ارز ترجیحی، قیمت نهاده‌ها در بازار آزاد تا چند برابر در نوسان است و «این یعنی عملاً سامانه شفاف‌ساز به ابزار امضای طلایی یا فساد یا گزینش تولیدکننده تبدیل شده است.» این که چرا وزارت جهاد اقدام به تنظیم گری مبنای محاسبه نرخ ها در عرضه توافقی در این سامانه نمی کند، یک سوال بزرگ است.
فروش صوری و تأخیر در ترخیص
یکی از مواردی که مستقیم به التهاب بازار دامن می‌زند، پدیده خالی‌فروشی کوتاژهای صادراتی است؛ یعنی فروش نهاده قبل از ورود واقعی به کشور.
فعالان صنفی پیشنهاد می‌کنند که اتصال مستقیم سامانه بازارگاه به گمرک برقرار و عرضه فقط پس از صدور قبض انبار مجاز شود: به عبارتی وقتی نهاده روی کاغذ فروخته می‌شود اما در انبار وجود ندارد، هم نقدینگی تولیدکننده بلوکه می‌شود، هم بازار متشنج می‌گردد.
فرصت کنار گذاشته شده کارخانه‌های فرآوری خوراک دام
در حالی که بیش از ۸۰۰ کارخانه خوراک دام و طیور در کشور ثبت شده، این واحدها با کمتر از ۳۰ درصد ظرفیت فعالیت می‌کنند. کارشناسان تصریح می کنند، اگر خوراک به جای خام‌فروشی در این واحدها فرآوری شود، مصرف نهاده‌ها تا ۲۰ درصد کاهش یافته، تولید کود کم شده و هزینه تولید نیز کاهش می‌یابد. کاهش ۲۰ درصدی نهاده ها به معنی کاهش ارزبری این صنعت است. با این حال نبود تدبیر برای اتصال زنجیره کارخانجات فرآوری خوراک دام به چرخه عرضه نهاده ها، این فرصت را تا حد زیادی از بین برده است. در واقع به دلیل کمبود مواد اولیه و سیاست‌های ناهماهنگ وزارتخانه، این کارخانه‌ها یا حدوداً با زیر ۳۰ درصد تولید فعال اند و یا عملاً متوقف شده‌اند. یکی از مدیران تحلیل فنی قابل تاملی بیان کرده و می‌گوید: «با استفاده از خوراک خام برای تولید هر کیلو گوشت باید ۲.۵ کیلو نهاده مصرف شود، اما با خوراک فرآوری‌شده همین مقدار به ۱.۸ کیلو می‌رسد. یعنی اگر از این ظرفیت استفاده کنیم، عملاً بخشی از نیاز وارداتی حذف می‌شود.»
محاسبه عجیبی که قیمت ۸۰۰ هزار تومانی گوشت را به چالش می کشد
اظهارات یکی دیگر از مدیران با سابقه صنعت و بازرگانی دام و طیور با ذکر جزئیات، نشان می دهد در صورت در نظر گرفتن خوراک دام ۲۰ هزار تومان برای تولید یک کیلو گوشت گوسفند، تبدیل خوراک دام در بدن گوسفند به ۴۰۰ گرم گوشت و در نظر گرفتن هزینه های دیگر تولید، قیمت گوشت گوسفند چیزی فراتر از ۲۵۰ هزار تومان نخواهد بود. به گزارش خراسان، این به عبارت دیگر یعنی رانت های مختلف ارز واردات نهاده ها، قیمت گوشت گوسفند را دچار حداقل ۶۰۰ هزار تومان حباب کرده است!
پیشنهادهای بخش خصوصی
از جمع‌بندی دیدگاه فعالان و کارشناسان، چند راهکار مشخص برای خروج از بحران قابل‌استخراج است:
۱-اصلاح فوری مدیریت در وزارت جهاد کشاورزی و بازگشت تصمیم‌گیری‌ها به تیم‌های متخصص. به گفته یکی از مدیران، استفاده از انواع راهکارها در دولت قبل برای تامین نیاز نهاده های دامی (نظیر حتی تهاتر واردات نهاده با نفت یا واردات نهاده در ازای صادرات کالاهای مرتبط)، موجب شد تا به عنوان مثال یک سال قیمت کالاهای اساسی در این حوزه ثبات داشته باشد. به طوری که در یک سال تخم مرغ بین ۴۵ تا ۵۵ هزار تومان، مرغ بین ۵۰ تا ۷۰ هزار تومان، و گوشت بین ۵۰۰ تا ۶۰۰ هزار تومان ثابت مانده بود.
۲-واگذاری بخشی از واردات نهاده‌ها به تشکل‌های استانی برای کاهش تمرکز و رانت.
۳- اتصال سامانه بازارگاه به گمرک و حذف خالی‌فروشی.
۴-فعال‌سازی کارخانه‌های خوراک دام و جلوگیری از خام‌فروشی نهاده‌ها.
۵-بازنگری فصلی در قیمت‌گذاری دستوری محصولات پروتئینی بر اساس تغییرات واقعی هزینه تولید. با هدف جلوگیری از زیان به نقطه مهم تولید.
در مجموع، باید گفت با توجه به هشدار رئیس قوه قضاییه، بحران نهاده‌های دامی دیگر یک مسئله بخشی نیست، بلکه تهدیدی برای امنیت غذایی کشور محسوب می‌شود.
در حالی که اقدام عملی موثری در وزارت جهاد کشاورزی برای کنترل وضعیت بازار دام و طیور دیده نمی شود، دستور رئیس عدلیه برای ورود سازمان بازرسی، آخرین هشدار رسمی پیش از شکل‌گیری بحران گسترده در بازار محصولات پروتئینی است؛ بحرانی که ریشه‌های آن نه در زمین دامداران، بلکه در اتاق‌های تصمیم‌گیری وزارتخانه‌ای نهفته است که به نظر می رسد از روح جهاد فاصله گرفته است.
