خشک‌سالی ابر چالش کشاورزی ایران

اخبار سبز کشاورزی؛ خشک‌سالی و کمبود آب سال‌هاست که بر سر کشاورزی ایران سایه افکنده و به دلیل نبود برنامه‌ریزی درازمدت و از سویی کاهش نزولات آسمانی، خشک شدن چشمه‌ها، قنات و آب‌های زیرزمینی، کشاورزی کشور با چالش جدی مواجه شده است.

در حال حاضر شاهدیم که در استان هرمزگان به غیر از سد جگین در جاسک، سدهای استقلال و سرنی میناب و سد شمیل و نیان بندرعباس بواسطه نبود باران در۲ سال اخیر ذخیره آب آن رو به پایان بوده و در شرایط بحرانی شدید قرار دارند؛ به طوری که حتی از این سدها برای شرب هم استفاده نمی شود لذا آب کشاورزی هم تحت الشعاع قرار داده است.

در این سال‌ها فشار به آب سفره‌های زیرزمینی و احداث چاه‌های عمیق دراستان هرمزگان زیاد بوده و تامین آب کشاورزی بیشتر از این طریق بوده که اکنون آب‌های زیرزمینی تا اعماق ۲۰۰ متر پایین رفته و به شدت کاهش یافته و یا شور و لب شور بوده و قابل استفاده نیست.

با وجود شرایط سخت بی آبی، گرمایی و رطوبتی استان هرمزگان با بیش از۱۵۰هزارهکتار زمین در قالب ۷۸ هزار هکتار باغ و ۸۷ هزار هکتار زراعت و برخورداری از ۳۰۰ هزار هکتار زمین مستعد کشاورزی همواره در مدار تولید و دارای استعدادهای خدادادی کشاورزی است.

در چهار دهه اخیر اگرچه توجه به بخش کشاورزی درهرمزگان شاید به اندازه مطلوب و اهداف تعریف شده نباشد اما این بخش بویژه در چند سال اخیر به عنوان یک راهبرد در سطح عالی نظام به منظور ایجاد توسعه روستایی پایدار، امنیت غذایی، ایجاد اشتغال و درآمد برای ریشه کنی فقر همواره مورد توجه بوده است.

از آن جایی که امنیت غذایی به عنوان مهم‌ترین رکن استقلال اقتصادی کشور به شمار می‌رود، لذا در استان هرمزگان باتوجه به شرایط خاص آب وهوایی تحول شگرف، گسترده و اثربخش در حوزه‌هایی مانند احیا و توسعه باغ‌ها و مزرعه‌ها، شیلات، توسعه گلخانه‌ها و بهره وری آب رخ داده است.

با توجه به کاهش نزولات آسمانی و نبود آب، برداشت دائمی محصول درطول سال، استفاده از زمین‌های غیرقابل کشت با استفاده از روش‌های کشت بدون خاک (هیدروپونیک)، نبود وابستگی تولید محصول با فصل و امکان تطبیق زمان تولید با تقاضای بازار از مزایای کشت گلخانه‌ای به شمار می‌رود.

حمیدرضا کشفی، معاون راهبری و نظارت بر بهره‌برداری شرکت آب و فاضلاب کشور دی ماه۹۸ که به هرمزگان سفر کرده بود، اعلام کرد: استان هرمزگان بیشترین سهم را از تنش آبی سال ۹۸ به خود اختصاص داده که با توجه به اولویت اجرای پروژه‌های آبفای استان، پیش بینی می شود مردم بندرعباس کمترین تنش آبی را در تابستان ۹۹ داشته باشند.

۲ دهه خشک‌سالی و کم‌آبی در هرمزگان

بیش از ۲دهه خشک‌سالی و کم آبی در هرمزگان موجب خشک شدن ۳۶۵ حلقه چاه آب آشامیدنی، ۱۸ دهنه چشمه و قنات، ۱۰۰ حلقه چاه و کاهش آب ۱۳۵ حلقه چاه بین ۳۰ تا ۷۰ درصد شده،از ۷۴ دشت موجود در هرمزگان تمامی آنها دارای بیلان منفی هستند و ۳۸ دشت ممنوعه بوده و باقی دشت‌ها نیز شور است.

به گفته امین قصمی مدیرعامل آب وفاضلاب هرمزگان در حال حاضر نیاز آبی استان هرمزگان ۴ هزار و ۴۵۰ لیتر برثانیه است، در حالی که ظرفیت موجود ۳ هزار و ۴۵۰ لیتر است و ۹۹۰ لیتر بر ثانیه کمبود آب دارد.

مدیرعامل آب منطقه‌ای هرمزگان در این راستا گفت: سدهای استقلال میناب با ۲۴۰ میلیون مترمکعب و سرنی میناب با ظرفیت ۶۱ میلیون مترمکعب تنها ۳۵ درصد و سدهای شمیل و نیان بندرعباس نیز با ظرفیت ۱۰۰ میلیون مترمکعب تنها ۱۷ درصد ذخیره آب را دارند و تنها سد جگین در بشاگرد با ۷۵ درصد ذخیره آب وضعیت به نسبت خوبی دارد.

مشکلات کشاورزی هرمزگان

ملی بودن زمین‌های کشاورزان و بهره برداران و محدودیت در استفاده از تسهیلات و قوانین حمایتی دولتی، انباشت و افت شدید قیمت محصولات در زمان برداشت و نارضایتی شدید مردم باتوجه به سیاست گذاری‌های تنظیم بازار، تعرفه گذاری نامناسب و ایجاد وقفه درصادرات، فرسوده و غیراقتصادی بودن بیش از ۱۴ هزار هکتار از باغ‌ها و نخلستان‌های استان هرمزگان موجب کاهش تولید و بیکاری روستاییان و توسعه فقر است.

رئیس سازمان جهاد کشاورزی دراین باره گفت: نبود وجود نهالستان‌های معتبر درهرمزگان و کمبود نهال سالم، استاندارد، جدید و پربازده مرکبات و میوه‌های گرمسیری، خطرپذیری و وجود ریسک بالای سرمایه گذاری در بخش کشاورزی و نبود پوشش بیمه‌ای در زیرساخت‌های بخش کشاورزی همه محصولات کشت شده در استان، وجود خاک‌های ضعیف در بخش کشاورزی دارای بافت خاک شور، شنی و سبک با کربن آلی کمتر از پنج درصد از دیگر مشکلات بخش کشاورزی هرمزگان است.

علی باقرزاده همایی افزود: پدیده خشک‌سالی در استان هرمزگان باتوجه به اقلیم جغرافیایی خاص و پایین بودن متوسط بارندگی سالانه، کمبود نقدینگی در تامین سهم دولت به منظور تقویت صندوق‌های حمایت از توسعه بخش کشاورزی و کمبود تسهیلات ارزان قیمت بانکی و افزایش هزینه تولید در هرمزگان محسوب می شود.

نبود صنایع بسته‌بندی در هرمزگان

با وجود تنوع محصول‌های کشاورزی اعم از باغی و زارعی به ‌ویژه محصول‌های پرشمار تولیدی خرما، لیمو، پرتقال، نارنگی، گوجه، پیاز، بادمجان، فلفل، هندوانه خیارسبز وخربزه، هرمزگان از نبود صنایع تبدیلی رنج می برد.

به طوری که محصول‌های کشاورزی در برخی از فصل‌ها با وجود اینکه خارج از فصل تولید شده، به فروش نمی رسد و در مواردی کشاورزان آن‌ها را رها می کنند و در جاده به نشانه اعتراض می ریزند.

مدیر امور باغبانی جهادکشاورزی هرمزگان دراین باره گفت: نبود استاندارد در بسته ‌بندی، نبود برند محصول‌های کشاورزی، کاهش صنایع تبدیلی و فرآوری و فعال نبودن پایانه صادرات محصول‌های کشاورزی مهم‌ترین مشکلات پیش روی گلخانه داران استان است.

مسعود گرگیج به بازار گفت: کشاورزان درطول یکسال محصول خود را به ثمر می رسانند و انتظار دارند برنامه ای ایجاد شود که این محصول خریداری و به فروش برسد و در نهایت به سمت صنایع تبدیلی برود که متاسفانه در استان این اتفاق نمی افتد.

ظرفیت بالای استان هرمزگان برای کشت گلخانه‌ای

کارشناسان و خبرگان بخش کشاورزی هرمزگان معتقدند کشت گلخانه‌ای به دلیل تاثیر فراوان در کاهش مصرف آب و نیز افزایش بهره وری محصول و کاهش خسارت‌های بارندگی و حوادث غیرمترقبه به عنوان بهترین گزینه برای کشاورزان هرمزگان محسوب می‌شود.

علاوه بر این، باتوجه به اینکه هرمزگان دربیش از ۲ دهه گذشته با کمبود آب و خشکسالی‌های طولانی مواجه بوده؛ بهترین روش برای کاهش مصرف آب و بالابردن افزایش راندمان محصول، توسعه مجتمع‌های گلخانه ای در هرمزگان می‌باشد که در سال‌های اخیر به‌ویژه از ۲ سال گذشته طرح‌های بزرگی با حمایت دولت و همت بخش خصوصی در این زمینه به ثمر نشسته است.

کارشناسان حوزه کشاورزی در این باره می‌گویند که افزایش ۱۰ برابری تولید در واحد سطح و صرفه جویی در مصرف آب از مهم‌ترین مزایای کشت‌های گلخانه‌ای به شمار می‌رود و این بدان معناست که بهره برداران در زمین‌هایی با مقیاس کوچک هم قادر به تولید میزان قابل توجهی محصول هستند.

هم اکنون محصولاتی همچون فلفل‌های دلمه رنگی، گوجه فرنگی، بادمجان و خیار از جمله محصولات گلخانه‌ای استان هرمزگان به شمار می‌رود که بازار خوبی از فروش این محصولات درسطح کشور به خود اختصاص داده است.

البته مدیرکل دفتر امور گلخانه‌ها، گیاهان زینتی و قارچ خوراکی وزارت جهادکشاورزی در بازدیدی که بهمن ماه پارسال به اتفاق اعضای کمیسیون کشاورزی و منابع طبیعی مجلس شورای اسلامی و معاونان وزرات جهاد کشاورزی ازمناطق شرق هرمزگان داشتند خبر خوشی از اعطای مجوز کشت گلخانه‌ای آناناس به کشاورزان هرمزگانی داده است.

غلامرضا تقوی در این بازدید با اشاره به اینکه طرح زمین گرمایی در گلخانه‌ها ۳۰ تا ۴۰ درصد سبب کاهش مصرف انرژی خواهد شد، بیان کرده بود که به منظور توسعه میوه‌های گرمسیری قرار است تا کشت آناناس در غیر از مناطق پایلوت از جمله هرمزگان انجام شود.

گفتنی است، استان هرمزگان با داشتن پنج قطب مهم کشاورزی در شرق، غرب و شمال استان در طول سال با تولید انواع محصولات کشاورزی و باغی خارج از فصل و داشتن ظرفیت‌های صادراتی، نقش راهبردی در رونق تولید برعهده دارد. هر چند با توجه به بحرانی بودن شرایط منابع آبی کشور اصلاح شیوه‌های آبیاری در این بخش و توسعه کشت محصولات نیازمند به آب کمتر مورد تاکید است.