دام، ماشین تولید در دامپروری
هزینه‌های تولید شیر و چگونگی محاسبه آن
موادپروتئینی، شیر و لبنیات از نیازهای اساسی در جامعه به‌حساب می‌آیند که نقش غیرقابل انکاری در امنیت غذایی و سلامت جامعه ایفا می‌کنند
اخبار سبز کشاورزی: موادپروتئینی، شیر و لبنیات از نیازهای اساسی در جامعه به‌حساب می‌آیند که نقش غیرقابل انکاری در امنیت غذایی و سلامت جامعه ایفا می‌کنند و لازم است که در یک بستر منطقی، همه اقشار جامعه به این مواد مفید و با ارزش غذایی دسترسی و البته از نظر مالی توان خرید و استفاده از آن را داشته باشند.
از طرف دیگر، باید شرایط تولیدکنندگان و هزینه‌های هنگفت و کمرشکنی که صرف تولید این محصولات می‌کنند را نیز در نظر داشت؛ چرا که قرار نیست در عرصه تولید، تامین و عرضه مواد غذایی، کشاورزان، دامداران و سرمایه‌گذاران دچار زیان شوند و ارکان تولید به خطر بیفتد.
در این نوشتار گفت‌وگویی با یکی از متخصصان و فعالان عرصه دامپروری، صورت گرفته تا به بررسی چگونگی محاسبه هزینه‌های تولید شیر(و احیانا گوشت) بپردازیم:
دکتر محمد هادی خبازان، فعال عرصه دامپروری در این مورد به خبرنگار ما می‌گوید: هزینه‌های تولید شیر یا گوشت در یک واحد دامداری، از سه دسته مختلف تشکیل می‌گردد که عبارتنداز: هزینه‌های کار، مواد(نهاده‌های خوراکی) و هزینه‌های سربار و مجموع این سه دسته هزینه‌ها، قیمت تمام شده تولید شیر یا گوشت را برای دامداران تعیین می‌کند. وی توضیح داد: به‌طور اختصار هزینه‌های کار، همان هزینه‌های نیروی‌انسانی و کارگری است.
هزینه مواد نیز شامل میزان مواد خوراکی و داروهایی است که یک راس دام مصرف می‌کند و سایر هزینه‌ها که موارد مختلفی مانند هزینه‌های مدیریت، استهلاک سرمایه و جایگاه، خواب سرمایه، سود بانکی، حوادث و اتفاقات غیرمترقبه و … را در برمی‌گیرد، هزینه‌های سربار را تشکیل می‌دهند.
خبازان افزود: هزینه نیروی‌انسانی حدود 11-10درصد هزینه‌های تولید یک واحد دامپروری را به خود اختصاص می‌دهد که امسال(1401) افزایش بیشتری نیز پیدا کرده است. از طرفی جذابیت فعالیت در واحدهای دامپروری برای نیروی کار پایین است و به‌ویژه جوانان رغبت کمتری به آن نشان می‌دهند. برای جذب نیروی کار ماهر و خوب باید هزینه‌های بیشتری پرداخت گردد؛ به همین دلیل بسیاری از واحدهای دامپروری با کمبود نیروی انسانی ماهر مواجه هستند.
خوراک دام هم بیش از 70درصد هزینه‌های تولید را به خود اختصاص می‌دهند، که پیش‌بینی می‌شود با حذف ارز ترجیحی، هزینه خوراک افزایش شدیدتری داشته باشد هرچند در شرایط فعلی نیز واحدهای دامداری نمی‌توانند تمام نیاز غذایی واحدهای دامپروری‌شان را از نهاده‌های با ارز ترجیحی تامین کنند. به‌طور مثال 50درصد خوراک گاوداری‌های شیری از منابع علوفه‌ای تامین می‌شود که به واردات و ارز دولتی وابستگی مستقیم ندارد و نهاده‌های تامین شده با ارز ترجیحی، فقط شامل برخی اقلام کنسانتره‌ای و تعداد محدودی از داروها می‌شود.
همچنین هزینه‌های سربار، شامل استهلاک‌دام و ساختمان، سود بانکی، هزینه‌های مدیریتی، مشاوره‌ها، بیمه‌ها و … می‌شود که هر کدام از اینها نیز در سال‌های اخیر افزایش چشمگیری داشته و شرایط را برای واحدهای دامپروری سخت‌تر نموده است.
دام؛ ماشین تولید در دامپروری
این متخصص حوزه دامپروری در ادامه با اشاره به اینکه محاسبه دقیق هزینه‌های تولید در واحدهای دامپروری دارای پیچیدگی‌هایی است، عنوان کرد: در یک واحد دامپروری، دام مولد، ماشین تولید در نظر گرفته می‌شود و این ماشین تولید هر 4-3 سال یک‌بار مستهلک می‌گردد و باید از چرخه تولید خارج و با یک دام تازه جایگزین شود. پس به‌عنوان مثال، دامی را که باید رشد بدهید تا به سن تولید برسد و به‌عنوان دام مولد در گله قرار بگیرد، نیز باید قیمت رشد آن را محاسبه و بر هزینه تولید اضافه کرد و همین‌طور انواع و اقسام هزینه‌های دیگر که یک دامدار باید متقبل شود.
خبازان در ادامه توضیح داد: در کشور ما طیف گسترده‌ای از انواع دامداری‌های سنتی، نیمه‌صنعتی و صنعتی بزرگ را مشاهده می‌کنیم که قیمت تمام‌‌شده شیر در این واحدها با همدیگر متفاوت است.
به‌طور مثال در دامداری‌های کوچک و سنتی، عملا بسیاری از هزینه‌های تولید نادیده گرفته شده و محاسبه نمی‌شوند. مثلا فرصت و زمانی که خود دامدار برای کار می‌گذارد یا هزینه زمینی که علوفه از آن تولید می‌کند و … را کمتر در محاسباتشان در نظر قرار می‌دهند. از طرفی میزان عملکرد در بسیاری از دام‌ها و دامداری‌های کشور با هم متفاوت است و به‌طور کلی میانگین عملکرد سالانه تولید شیر هر گاو در مقایسه با کشورهای پیشرو از وضعیت مناسبی برخوردار نیست.
بنابر آمارنامه‌های رسمی کشور اگر مقدار شیر تولیدی را بر تعداد دام‌های مولد تقسیم کنیم، مقدار شیر تولیدی هر راس گاو در ایران به‌دست می‌آید که میانگین آن با جامعه صنعتی دارای تفاوت بسیار زیادی است و به‌مراتب پایین‌تر خواهد بود.
وی افزود: این در شرایطی است که تعداد زیادی دامداری‌های صنعتی و بزرگ داریم که براساس اصول کارشناسی مدیریت می‌شوند و میانگین تولید سالیانه آنها نسبتا بالا است و سهم قابل‌توجهی از شیر کشور را تولید می‌کنند، اگر نقش این واحدهای دامداری در متوسط تولید سالیانه هر راس دام، لحاظ نشود، میانگین تولید سالیانه دام‌های ما از دو تُن در سال هم کمتر می‌شود؛ به بیان دیگر هزینه تولید ناشی از عملکرد پایین بسیار افزایش می‌یابد.
وی افزود: حتی در دامداری‌های صنعتی و بزرگ نیز برخی عوامل وجود دارد که باعث افزایش هزینه تولید می‌شود. به‌عنوان مثال از مواردی مانند هزینه‌های مدیریتی گرفته تا خرید مواد خوراکی و نیز عواملی همچون کیفیت پایین خوراک و تقلب‌هایی که در اقلام و مواد خریداری شده به‌ویژه خوراک دام‌ها وجود دارد، هزینه‌های تولید را افزایش می‌دهد. خبازان گفت: در حقیقت در دامداری‌های شیری، بُرد با واحدهایی است که تخصصی‌تر و با راندمان‌های تولید بالاتر کار می‌کنند. به همین دلیل واحدهای دامپروری کوچک‌تر که عمدتا عملکرد تولید پایین‌تری دارند، متحمل زیان شده و به مرور از چرخه تولید خارج می‌شوند اما واحدهای بزرگ‌تر به‌دلیل میانگین تولید بالاتر، قدرت تحمل و تاب‌آوری بیشتری در شرایط سخت اقتصادی خواهند داشت.
کیفیت شیر
وی با اشاره به کیفیت شیر نیز توضیح داد: در دامداری‌های سنتی شاید به این دلیل که دام‌ها بومی و دو رگ هستند و راندمان تولید بسیار پایین است، شیر آنها دارای چربی بیشتری باشد اما اولا این تفاوت چندان زیاد نیست. از طرفی سایر شاخص‌های تاثیرگذار مانند: سوماتیک سل‌کانت(Somatic Cell Count) یا سلول‌های بدنی شیر، بار میکروبی، اسیدیته و دیگر عواملی که روی کیفیت شیر اثر دارند را نیز باید در نظر داشت.
نرم‌افزارهای تعیین هزینه
خبازان در پایان گفت‌وگو شرح داد: برای محاسبه قیمت تمام شده نرم‌افزارهای کارآمدی در ایران طراحی و ساخته شده است که مبنای کار آنها براساس همین تقسیم و تسهیم هزینه‌هایی است که در مورد آنها توضیح داده شد. هزینه‌های مربوط به نیروی‌انسانی، خوراک مورد استفاده در واحدهای دامی و سایر هزینه‌ها را وارد نرم‌افزار کرده و برای هر دام هزینه‌های خاص خودش را محاسبه می‌کنند؛ مثلا هزینه‌های تولید شیر یا رشد دام، ارزش جنین دام و توقف‌های تولید محاسبه می شود.
نتیجه
به گزارش«دام و کشت و صنعت» در شرایط فعلی و با توجه به هزینه‌های بالای تولید در بخش دامپروری و تولید شیر و گوشت و وجود ده‌ها نوع هزینه ریز و درشت در تولید این محصولات، چنانچه به برخی از آنها اشاره شد، ایجاد شرایطی که محصول تولید شده توسط دامداران به قیمت مناسبی به فروش برود، ضرورت دارد؛ قیمتی که ضمن پوشش هزینه‌های تولید، البته برای دامداران یک حاشیه سود مناسب و متناسبی نیز در نظر داشته باشد.
متاسفانه براساس برخی بررسی‌ها قیمت‌های موجود در بازار یا قیمت‌های مصوب، از این واقعیت فاصله دارد و منافع دامداران تامین نمی‌شود. به‌طور مثال با اینکه بنابر برخی برآوردها هزینه تولید یک کیلوگرم شیر در حدود 10 هزار تومان و بالاتر است، چرا باید قیمت مصوب آن 6500 تومان باشد؟! بماند که برای بسیاری از دامداران شرایط مهیا نیست تا بتوانند شیر تولیدی‌شان را به همین قیمت مصوب هم بفروشند.
ماهنامه دام و کشت و صنعت-شماره ۲۶۲- سال ۱۴۰۱
