اسرار رقص زنبورهای عسل

دانشمندان دریافتند که یادگیری زبان توسط انسان‌ها نیازمند آموزش‌های جمعی و تعامل و رابطه با سایرین است، روشی که در زبان سایر جانوران نیز صدق می‌کند. اما پرسش اصلی آن است که چرا انسان‌ها و برخی از جانوران به طور مادرزادی، آنگونه که در بعضی از گونه‌های حیوانی دیده می‌شود، زبان گفتگو را نمی‌دانند.

اخبار سبز کشاورزی؛ یک زیست‌شناس سال‌های زیادی از عمر خود را صرف مطالعه چگونگی ارتباطات بین زنبورهای عسل نمود تا به این پرسش پاسخ دهد. این پاسخ به دو شکل ارایه می‌شود، اول آن که زبان‌های پیچیده معمولا در شرایط عکس‌العملی به محیطی که در آن قرار دارند یاد گرفته می‌شوند، پاسخ دوم آن است که تولید یک زبان با پیچیدگی زیاد حتی اگر فردی در آن محیط متولد شده باشد کار بسیار سختی است.

به دلیل گستردگی رفتارهای زنبورهای عسل تصمیم گرفته شد که بر روی چگونگی یادگیری این رفتارها و یافتن یک پاسخ، مطالعاتی انجام گیرد.

علت اجرای رقص زنبورها

زنبورهای عسل یکی از پیچیده‌ترین الگوهای ارتباطی را دارند. آن‌ها می‌توانند که مکان‌های منابع غذایی، آب و مکان‌های اطراف کندوها، محل گل‌ها و… را با حرکاتی جنبشی که اصطلاحا به آن «رقص زنبور» می‌گویند نشان دهند.

این رقص، جهت، فاصله و کیفیت هر یک از موارد مورد نظر را به سایر زنبورها می‌فهماند. یک زنبور رقصنده، با حرکت به سمت جلو و به جنبش در آوردن شکم خود، سایر زنبورها را به سوی جهت واقعی منابع آب، گرده گل‌ها و سایر نیازهای آن‌ها فرا می‌خواند و با چرخیدن به دور خود، اطلاعات لازم را به سایر زنبورها می‌دهد.

این زنبورهای رقصنده توسط سایر زنبورها تعقیب شده و در تماس‌های نزدیک با این زنبورها، یاد می‌گیرند که برای یافتن این مواد به کجا باید بروند. رقص طولانی‌تر نشانه فاصله بیشتر و زاویه چگونگی رقصیدن، علامت جهت قرار داشتن منابع است. برای نشان دادن منابع با کیفیت بهتر مانند شهد شیرین‌تر، زنبورهای رقصنده دفعات تکان‌دادن شکم خود را چند برابر کرده و پس از هر بار رقصیدن سریع به عقب برگشته و دوباره حرکات را تکرار می‌کنند.

انجام این حرکات یا رقصیدن کار بسیار سختی است. رقصنده نه فقط در حال دویدن به جلو است، بلکه باید کوشش نماید این پیام‌ها را به درستی و در زاویه صحیح منتقل نماید. انجام این حرکات از آن جهت دشوار است که این کارها باید در محیط تاریک و پرجمعیت و در حالی که زنبورها دائما یک دیگر را هل داده و به هم تنه می‌زنند و نیز در سطحی نامطلوب قرار دارند، انجام دهد.

اشتباهات

امکان دارد که این زنبورها به سه شکل مرتکب اشتباه شوند: اول نشان دادن جهت اشتباه، دوم اشاره نمودن به یک فاصله نادرست و سوم خطا در اجرای هشت حرکت از حرکاتی که بیانگر شرایط فوق است. اشتباه کردن در موارد اول و دوم موجب سخت‌تر کردن کار کارگران برای یافتن مکان واقعی می‌شود و اشتباه در اجرای هشت حرکت، کار کارگران را در دنبال کردن رقصنده مشکل می‌کند.

محققان دریافته‌اند که تمام زنبورهای گونه‌های Apis Mellifera، زمانی اقدام به این کار می‌کنند که دارای سن بیشتری بوده و قبل از آن که برای اولین‌بار اقدام به رقصیدن نمایند، به تعقیب و دنبال کردن رقصنده‌های با تجربه‌تر می‌پردازند و در واقع چگونگی اقدام به رقصیدن را از زنبورهای دیگر یاد می‌گیرند.

برای مطالعه بیشتر در بررسی رفتارهای زنبورها بر روی آن‌ها دقت بیشتری به عمل آمد. اولین رقصیدن زنبورها در کندوهایی دیده شد که مخلوطی از زنبورهای با تجربه و جوان بود. اما زنبورهای جوانی که نمی‌توانستند زنبورهای با تجربه را دنبال کنند دچار اشتباه در تعیین جهت، فاصله و سایر ناهماهنگی‌ با زنبورها می‌شدند.

به‌تدریج که سن زنبورهای گروه دوم بیشتر می‌شد، ارتکاب به خطا در آن‌ها کاهش می‌یافت و اندک اندک شبیه زنبورهای با تجربه عمل می‌کردند. این یافته‌ها نشان داد که زنبورها با داشتن بعضی از ویژگی‌های رقصیدن متولد می‌شوند اما به تدریج پا می‌گیرند که با تعقیب زنبورهای با تجربه، کار خود را به درستی انجام دهند.

جزئیات رقص در نشان دادن فاصله

یک نکته اسرارآمیز در این بررسی آن بود که زنبورهای جوانی که معلم‌های رقصنده خود را خیلی زود از دست می‌دادند در تشخیص درست فاصله‌ها دچار اشتباه می‌شدند و فاصله‌های زیادتری را طی می‌کردند. پاسخ به این مشکل احتمالا ناتوانی در چگونگی دریافت علائم مربوط به شرایط مکانی می‌تواند باشد که تفاوت زیادی با علائم توزیع مکانی موادغذایی در فضاهای مختلف دارد.

معلوم شد که زنبورهای گونه‌های مختلف، زبان رقص متفاوتی برای ایجاد ارتباط در یافتن منابع غذایی و مدت زمان رقصیدن دارند. تفاوت این رفتارها می‌تواند به علت شرایط محیطی نیز باشد. معمولا این زبان رقص باید از زنبورهای با تجربه یاد گرفته شود که می‌تواند حتی در یک نسل در شرایط محیطی متفاوت، یکسان نباشد.

هر کلنی یک «صحنه رقص» یا فضایی که زنبورها در آن برقصند، دارد که زنبورهای جوان چگونگی رقصیدن را از زنبورهای مسن‌تر یاد می‌گیرند. در این جا معلوم می‌شود که یادگیری در بسیاری از موارد امری اکتسابی است و زنبورها نیز از بزرگ‌ترهای خود خیلی چیزها را فرا می‌گیرند.

ماهنامه دام و کشت و صنعت - شماره ۲۷۴- اردیبهشت ۱۴۰۲