ارزیابی علل لنگش در گاو و درمان آن

اساساً لنگش در گاوها، قبل از هر چیز دیگر یک بیماری اقتصادی است که بر اثر عوامل محیطی، تغذیه‌ای و یا عفونت در سُم آن‌ها ایجاد می‌شود.

از آنجایی که گاوهای با وزن سنگین بسیاری از اوقات خود را به‌صورت ایستاده می‌گذرانند، در صورت نامناسب بودن محل ایستادن، امکان آسیب‌دیدگی در پای آن‌ها به وجود می‌آید.

ضربه وارد شدن به پا و عفونت نیز می‌تواند عامل دیگر لنگیدن گاو باشد.

از آنجایی که هدف از این ارزیابی، اساساً بررسی عارضه در گاوهای شیری است، اثرات لنگش بر دو عامل تولید شیر و باروری نیز گاو بررسی می‌شود.

نشانه‌های بیماری

نشانه‌های این بیماری از لنگیدن یک دست یا یک پا و یا هر دو شروع می‌شود به گونه‌ای که دام را از حرکت باز می‌دارد. نتیجه این ناتوانی در حرکت، نرفتن به محل غذاخوری و سالن شیردوشی و گاه زمین‌گیر شدن کامل دام است که حتی می‌تواند زادآوری آن را نیز مختل نماید.

پیشگیری بهتر از درمان

در دامداری‌های صنعتی که تعداد دام‌ها زیاد است، معمولاً برای حرکت به سمت غذاخوری و یا سالن شیردوشی، گاوها باید مسیری را طی نمایند که در صورت ابتلا به عارضه لنگش و یا هرگونه ناهماهنگی در راه رفتن، می‌توان دام‌های مبتلا را تشخیص داد و با علامت‌گذاری و یادداشت شماره آن‌ها، هرچه سریع‌تر به درمان آن‌ها پرداخت و از بی‌حرکت شدن دام جلوگیری کرد.

دقت در یافتن دام‌های مبتلا به عارضه لنگش، قبل از شدت یافتن بیماری از ضررهای اقتصادی آتی جلوگیری خواهد کرد.

علل لنگش در گاوها

چند عامل می‌تواند به وجود آورنده این عارضه باشد.

عامل عفونی (Foot Rot)

توسط باکتری‌ها ایجاد شده و بوی عفونت و پوسیدگی از بین پنجه‌ها و یا شکاف سُم‌ها به مشام می‌رسد. نشانه‌های تشخیصی در این حالت می‌تواند به‌صورت شکسته شدن پوست بین پنجه، تورم و التهاب توأم با تعفن باشد. احتمال دارد که سُم از کف پا جدا شده و دچار شکستگی گردد که در فضای ناشی از جدا شدن سُم عوامل خارجی مانند شن و ماسه به آن وارد شده و دام را آزار می‌دهد.

درماتیت (Heel Wart)

در ابتدا با ساییدگی و زخم‌های دردناک همراه است که به‌تدریج و پس از مزمن شدن درد کمتری دارد، اما همچنان عفونی است. درماتیت یکی از شایع‌ترین علل لنگش گاوها در جهان است. علائم به این صورت است که در ابتدا اگر با آب تمیز شود، سطح آن به رنگ قرمز است، اما به‌تدریج مبدل به یک زگیل می‌شود.

این عفونت اگر درمان نشود به درون سُم فرورفته و موجب فرسایش شاخه پاشنه می‌شود. این زخم احتمال دارد که به‌صورت طبیعی بهبود یافته یا کوچک شود، اما به‌عنوان یک منبع عفونت باقی خواهد ماند.

بیماری خط سفید (White Line Disease)

یک بیماری قارچی است که سُم دام‌ها را آلوده کرده و امکان دارد بخشی از سم را از بین ببرد. گفته می‌شود که این بیماری می‌تواند توسط برخی از باکتری‌ها خاکزی نیز به وجود آید که با شکستن بخشی از سُم، قارچ‌ها نیز می‌توانند در نقاط آسیب دیده فعالیت کنند.

در شرایط سخت آلودگی، این عارضه موجب لنگش می‌گردد که در نتیجه آن، سُم دچار تخریب جدی می‌گردد. این بیماری در سایر دام‌ها نظیر اسب‌ها و الاغ‌ها نیز دیده می‌شود.

در این عارضه قسمت ناخن (سُم) از کف پا جد می‌شود و منجر به شکستگی و آبسه کردن می‌نماید.

اگر هر دو پای جلویی گاو به بیماری خط سفید دچار شوده باشد، گاو هنگام ایستادن وزن خود را روی یک پا می‌اندازد و اصطلاحاً «این پا و آن پا» می‌کند. اگر دیواره جانبی سُم از بین رفته باشد، خط تیره‌ای از بالا تا کف سُم مشاهده می‌شود.

رفع آبسه‌های چرکی و نصب بلوک چوبی یا پلاستیکی روی کف پای گاو می‌تواند به بهبود عارضه کمک نماید.

آسیب‌دیدگی کف پا

این حالت می‌تواند به شکل یک ترک تیره در کف پا دیده شود

که نهایتاً منجر به عفونت می‌شود. البته امکان دارد که چندان قابل رویت هم نباشد، اما موجب عفونت می‌گردد.

این عفونت از روی رفتار گاو در هنگام معاینه معلوم می‌شود، چراکه گاو سعی می‌کند دست یا پای خود را در هنگام معاینه بیرون بکشد.

کبودی کف پا یکی دیگر از علائم این عارضه است. احتمال دارد که کف پای دام دچار کوفتگی شده باشد که به‌صورت لکه‌های قرمز یا قهوه‌ای بوده و ممکن است بخش زیادی از کف پا را در برگیرد.

ورود جسم خارجی

گاه اتفاق می‌افتد که یک سنگ یا هر جسم خارجی سخت دیگر در لای سُم‌ها گیر کرده و به‌تدریج موجب دردناکی و تعادل نداشتن در راه رفتن دام شود. در این صورت باید آن جسم خارجی از لای سم‌ها بیرون آورده شده و در صورت زخم شدن کف پا، محل آن ضدعفونی گردد.

رشد بیش از حد، پهن شدن و شکستن سُم

با افزایش سن و وزن گاو باید پیوسته مراقب تغییر شکل در سُم‌های آن‌ها بود، چراکه می‌تواند موجب ایجاد لنگش، کندی حرکت و درنتیجه بدی تغذیه و زادآوری آن باشد.

در صورت دِفورمه شدن، شکستن یا پهن شدن سم‌ها باید به ترمیم و رفع نواقص آن‌ها پرداخت تا دام به‌صورت معمول و یکنواخت به حیات خود ادامه دهد.

اقدامات درمانی

• اولین کار برای سالم نگه داشتن پای دام‌ها، تعبیه یک حوضچه دارای مواد ضدعفونی در محل عبور آن‌ها و یا سیستم‌ها خودکار و اتوماتیک افشانه‌های ضدعفونی است که پای دام‌های در حال عبور را ضدعفونی می‌کند.

تداوم این روند می‌تواند آلودگی‌های باکتریایی و میکروبی را که احتمالاً به پای گاوها به‌ویژه به ناحیه سم‌های آن‌ها می‌چسبد، پاکسازی نماید.

• هر دامداری الزاماً باید از امکانات درمانی نظیر مواد ضدعفونی‌کننده، وسایل سُم‌چینی و قطعات ترمیمی بهره‌مند باشد تا هرچه سریع‌تر به درمان گاوهای دارای لنگش بپردازد.

در صورت وجود مواد و ابزار لازم به‌منظور اجرای امور بهداشتی و درمان پای مبتلا، باید عملیات زیر را به اجرا درآورد:

مهار گاو برای عملیات درمانی

• بالا آوردن دُم گاو تا اندازه‌ای که ستون‌فقرات آن اندکی به جلو برود.

• پای دارای عارضه را بلند کرده تا بتوان علل لنگیدن را مشاهده کرد.

• با استفاده از طنابی که بتوان آن را سریعاً باز نمود پای گاو را به محل نرده ایستادن دام مهار و محکم کنیم. قبل از انجام این کار با بستن کمربند زیر سینه گاو، آن را در حالت تعادل قرار داده تا اگر پای دام دچار لغزش شد، آسیبی به آن وارد نشود.

• باید در اسرع وقت هرگونه عملیات درمانی یا بهداشتی، اعم‌از سُم‌چینی، ضدعفونی، نصب نعل زیرپنجه پا و … را انجام داد.

موارد غیردرمانی لنگش

از آنجایی که لنگش اساساً به اقتصاد دامداری آسیب می‌رساند باید به چند نکته را در این‌ مورد توجه نمود:

• دقت در تغییر شکل سُم دام و انجام عملیات سُم چینی در فواصل زمانی 3 تا 4 ماهه که در کنترل لنگش بسیار موثر است.

• اگر لنگش به گونه‌ای است که باید سُم چینی شدید انجام گیرد و امیدی به درمان دام نیست باید قبل از تحمیل خسارات بیشتر آن دام حذف شود.

• باید به گاوها اجازه داد که قبل و بعد از زایمان به اندازه کافی فعالیت بدنی داشته باشند.

• کف آغل‌ها باید سیمان باشد که به ساییدن سُم گاوها کمک ‌کند.

• یکی دیگر از موارد اجتناب از لنگش در گاوها اصلاح جیره غذایی است تا به دام در تولید کراتین برای حفظ سلامت سُم‌ها کمک نماید.

ماهنامه دام و کشت و صنعت- شماره ۲۴۵