ضریب تبدیل خوراک و ضریب تبدیل خوراک مؤثر

با «ضریب تبدیل خوراک» (FCR) و «ضریب تبدیل خوراک مؤثر» (SFCR) آشنا شوید؛ کلیدهای طلایی کارایی و سودآوری در پرورش طیور و آبزیان

صنعت پرورش طیور گوشتی، صنعتی پویا و حساس به عوامل متعددی است که مستقیماً بر سودآوری آن تأثیر می‌گذارند. در کشور عزیزمان ایران، سالیانه به طور متوسط میزان جوجه‌ریزی گوشتی حدود1/2 میلیارد قطعه است.

اخبار سبز کشاورزی؛ بر اساس اعلام وزارت جهادکشاورزی، این میزان جوجه‌ریزی، منجر به تولید حدود ۲۱۰ تا ۲۲۰ هزار تن گوشت مرغ در کشور می‌شود. همچنین سالانه 200 هزارتن ماهی گرمابی و 120 هزارتن ماهیان سردابی نیز در کشور تولید می شود.

در این میان، ضریب تبدیل خوراک، یکی از مهم‌ترین شاخص‌های ارزیابی کارآیی در هر واحد پرورشی است. ضریب تبدیل خوراکی، نسبت مقدار خوراک مصرفی به ازای هر واحد افزایش وزن را نشان می‌دهد و هر چه این ضریب پایین‌تر باشد، به معنای راندمان بالاتر در تبدیل خوراک به گوشت و در نتیجه، سودآوری بیشتر است.

ضریب تبدیل خوراکی اغلب تحت تأثیر عوامل زیر، تغییر می‌یابد:

• گونه یا ژنتیک

• کیفیت خوراک

• شرایط محیطی پرورش (دمای محیط، تهویه، کیفیت آب و دمای آب در آبزیان، استرس‌ها و ...)

• تراکم جمعیت

• مدیریت تغذیه ، بهداشت و سلامت دستگاه گوارش

• استفاده از افزودنی‌ها نظیر اسیدآمینه‌ها، مکمل‌های پروبیوتیک و آنزیم‌ها و غیره.

عوامل مؤثر بر FCR را می‌توان به دو دسته کلی تقسیم کرد:

• عوامل شیمیایی: شامل ترکیب مواد مغذی جیره، مانند پروتئین، چربی، فیبر و سطح انرژی.

• عوامل فیزیکی: مربوط به ویژگی‌های فیزیکی خوراک مانند کیفیت پلت، یکنواختی اندازه ذرات و بافت خوراک.

راهنمایی‌های کلی در زمینه خوراک و غذا دهی:

1- مشاهده در زمان غذا خوردن و رفتار غذا خوردن:

بهترین علامت در تشخیص سلامتی است. غذا خوردن به صورت فعال به این معنی است که همه کارها به خوبی صورت گرفته است. غذا خوردن با بی‌میلی می‌تواند شک‌برانگیز باشد. در آبزیان، کاهش غذادهی در زمانی که دمای آب از حد مطلوب گونه پرورشی خارج شده است، توصیه می‌گردد.

2- کاهش یا توقف غذادهی در روزهای ابری در آبزیان (شرایط ابری باعث کاهش اکسیژن محلول در آب نیز می‌شود).

3- غذاهای قارچ زده و رنگ پریده مصرف نشوند.

4-نگهداری غذاها در مکان‌های سرد و خشک (غذاها در طی حداکثر ۹۰ روز بعد از تولید از کارخانه باید مصرف شوند).

5-غذاهای مصرف شده به طور دقیق ثبت شوند و مقدار خوراک مصرف شده و اتلاف خوراک‌ها، محاسبه و گزارش شوند.

6- استفاده از افزودنی‌های خوراکی و آنزیم‌های هضمی، زیر نظر متخصص تغذیه دام و طیور انجام گردد.

نحوه محاسبه ضریب تبدیل خوراک و ضریب تبدیل خوراک مؤثر

ضریب تبدیل خوراکی(FCR):

نسبت میان خوراک مصرف شده به میزان تولید(گوشت و ...) است و معمولاً به صورت زیر محاسبه می‌گردد.

ضریب تبدیل خوراکی = (مقدار خوراک مصرف شده) تقسیم بر (مقدار تولید گوشت)

FCR=Intake(kg) / Product(Kg)

ضریب تبدیل خوراکی مؤثر: (SFCRS)

اغلب برای پرورش آبزیان از این ضریب استفاده زیادی می‌شود. این ضریب، نسبت میان خوراک مصرف شده به میزان تولید(گوشت) است، ولی با در نظر گرفتن کیفیت غذا، نظیر انرژی خام و شرایط محیطی پرورش، نظیر آب، دما ،pH و کیفیت پرورش در استخرها به صورت زیر محاسبه می‌گردد.

SFCRC= (ضریب شرایط محیطی* افزایش وزن) / ( مقدار غذا * انرژی خوراک)

ضریب-تبدیل-خوراک-و-ضریب-تبدیل-خوراک-مؤثر

توجه:

ضریب شرایط محیطی در شرایط مطلوب 0/90 و در شرایط نامطلوب را 1/10 در نظر می‌گیرند.

به طور مثال: در یک استخر پرورش ماهی گرمابی با مصرف هزارکیلوگرم خوراک با انرژی 3 هزار و 200کیلوکالری در کیلوگرم، موفق به تولید 800 کیلوگرم ماهی زنده در شرایط کاملاً مطلوب شده‌ایم. ضریب تبدیل غذایی مؤثر به صورت زیر محاسبه می‌شود.

SFCR=(3/2MCal/Kg) / (800Kg * 0/90)

SFCR= 4/44

ضریب بازدهی تبدیل خوراک (EFC):

ضریب بازدهی خوراک یا راندمان رشد اغلب عکس ضریب تبدیل خوراکی است که مستقیمأ بر کارآیی و بازدهی خوراک دلالت دارد و به صوت زیر محاسبه می‌گردد.

ضریب بازده خوراکی = (مقدار تولید) تقسیم بر (مقدار خوراک)

FCR=Product(kg) / Intake(Kg)

*از ضریب بازده خوراک برای سنجش اقتصادی و کیفیت خوراک‌ها جهت شاخص هضم و جذب و بیشتر از مقدار درصد برای نمایش آن استفاده می‌شود. ضریب بازدهی خوراک اغلب کنسانتره‌ها در کشور به دلیل استفاده از مواد اولیه نامرغوب، به‌خصوص در مزارع پرورشی نیمه‌صنعتی -که خود اقدام به تولید کنسانتره می‌کنند- دارای محدوه زیادی بین 40 تا 70 درصد است و بقیه به صورت کود، وارد محیط زیست می‌شود.

به طورمثال:

اگر مرغی در طول دوره پرورش خود با مصرف 5 کیلوگرم دان در حدود 2 کیلوگرم وزن بگیرد .

FCR= 5 Kg/2Kg =2/5 یعنی ضریب تبدیل خوراک به گوشت مرغ 2/5 است.

EFC=2kg/5kg=0/40 یعنی ضریب بازده یا راندمان یا کارآیی خوراک برای رشد و تولید 40 درصد است.

نتیجه گیری:

ضریب تبدیل خوراکی، با عنوان FCR (Feed Conversion Ratio) شناخته می‌شود که تحت شرایط مدیریتی(تهویه، نور، دما، کیفیت آب و ...) ، ترکیبات خوراکی موجود در کنسانتره و نحوه تغذیه و غیره در استان‌های مختلف کشور حتی برای یک نژاد خاص مثلاً راس-308 که از نظر پتانسیل ژنتیکی رشد در همه استان‌ها مشابه‌اند، تغییر می‌یابد.

این امر، آگاهی پرورش‌دهندگان و دانش متخصصان از عوامل تأثیرگذار در ضریب تبدیل خوراکی را بیشتر از پیش گوشزد می‌نماید. همان طور که فرمولاسیون نامناسب در جیره غذایی می‌تواند سبب کاهش عملکرد شود، عواملی نظیر کیفیت شیمیایی مواد اولیه به کار رفته در تولید خوراک، کیفیت فیزیکی خوراک‌ها و ده‌ها عامل دیگر بر ضریب تبدیل خوراکی، تأثیرگذار هستند.

وقت آن رسیده است که با انجام آزمایشات مزرعه‌ای و متاآنالایز کردن اطلاعات موجود در مزارع پرورشی و اطلاعات حاصل از انجام طرح‌های تحقیقاتی در مراکز تحقیقاتی استان‌ها، نسبت به تصحیح ضرایب تبدیل غذایی در جهت پیشبرد اهداف برنامه توسعه پنج ساله اقتصادی برای تولید پروتئین حیوانی، اقدام عاجلی توسط متخصصان رشته علوم دامی انجام شود.

توجه:

این اعداد به صورت میانگین برای مصرف انواع خوراک کیفی در شرایط پرورشی صنعتی و نیمه‌صنعتی در کشور است. با استفاده از تکنولوژی‌های جدیدتر، نظیر تولید خوراک پلت، اکسترود کردن مواد اولیه و کنسانتره‌ها و با بهبود شرایط محیط پرورشی و اتوماسیون، می‌توان ضریب تبدیل خوراکی را در مزارع پرورشی دام، طیور و آبزیان کاهش داد.