۱۴ مهر روز دامپزشکی: روزی با ریشه‌هایی کهن در ایران باستان

می‌دانستید یکی از مهم‌ترین روزهای تقویم ملی ایران، ریشه‌ای چند هزار ساله در فرهنگ و اساطیر باستانی ما دارد؟ ۱۴ مهر روز دامپزشکی در ایران، صرفاً یک تاریخ در تقویم نیست؛ بلکه تجلی پیوند عمیق ایرانیان با سلامت دام، حیوانات سودمند و محافظت از حیات است.

اخبار سبز کشاورزی؛ این روز چگونه و به پیشنهاد کدام چهره ماندگار، از دل سنت کهن «گوش روز» بیرون آمد و امروزه نقش حیاتی در حفظ سلامت عمومی ما ایفا می‌کند؟ در این مقاله، سفری جذاب به تاریخچه انتخاب این روز ملی و اهمیت حیاتی دامپزشکی در عصر حاضر خواهیم داشت.

اهمیت مراقبت از دام و حیوانات سودمند، نه یک مفهوم جدید، بلکه میراثی کهن است. حتی در الواح حمورابی که قدمت آن به حدود ۲۲۰۰ سال پیش از میلاد می‌رسد، به ارزش کار فردی که به معالجه حیوانات می‌پردازد، اشاره شده است. اما انتخاب روز خاصی برای بزرگداشت این حرفه در ایران، داستانی متفاوت دارد.

«گوش روز» و الهام از فرشته گائوش: معنای ۱۴م هر ماه

یکی از منحصر به فردترین ویژگی‌های تقویم ایران باستان، نامگذاری ویژه برای هر روز از ماه بود (همانند خرداد روز، سروش روز و…). ایرانیان باستان، روز چهاردهم هر ماه را «گوش روز» می‌نامیدند.

این نام از فرشته‌ای باستانی به نام «گائوش» (Gaush) یا «گئوش اوروان» (Geush Urvan) گرفته شده است. این فرشته، در باورهای کهن ایرانی، به‌عنوان فرشته نگهبان و پاسدار تندرستی چهارپایان، جانوران سودمند و روح آن‌ها شناخته می‌شد. نام «گوش» که امروزه نیز در کلماتی مانند «گوسفند» (گاو سپند یا مقدس) و حتی کلمه انگلیسی Cow ریشه دارد، نشان‌دهنده اهمیت دیرینه دام در زندگی ایرانیان است.

دکتر حسن تاج‌بخش و پیشنهاد روز ملی دامپزشکی

در سال ۱۳۶۹ خورشیدی و پس از تلاش‌های مستمر برای اختصاص روزی رسمی در تقویم به نام دامپزشکی، دکتر حسن تاج‌بخش (از چهره‌های ماندگار کشور در این حوزه)، روز چهاردهم مهرماه را پیشنهاد داد. این انتخاب پس از موافقت نهادهای مرتبط، به‌عنوان ۱۴ مهر روز دامپزشکی در ایران به تصویب رسید.

چرا ماه «مهر» به جای «دی»؟

انتخاب روز ۱۴م به دلیل پیوند آن با سنت «گوش روز» توجیه شد تا سنت‌های نیک گذشتگان حفظ شود. اما دلیل انتخاب ماه مهر به‌جای ماه‌های دیگری که ۱۴م داشتند، از زبان دکتر تاج‌بخش چنین است:

• ماه مهر، آغازگر سال تحصیلی و فصل نو در کشور است.
• جشن باستانی «مهرگان» نیز در این ماه قرار دارد و حس جشن و گرامیداشت را تقویت می‌کند.

بنابراین، ۱۴ مهر روز دامپزشکی در ایران، ترکیبی هوشمندانه از سنت باستانی گوش‌روز و شرایط نوین اجتماعی-فرهنگی کشور است.

سیر تحول دانش دامپزشکی در ایران معاصر

اگرچه سابقه مراقبت از دام‌ها در ایران بسیار طولانی است، شکل‌گیری تشکیلات رسمی و آموزش آکادمیک دامپزشکی، به دوران معاصر باز می‌گردد.

تأسیس نهادهای نوین: از ژاندارمری تا دانشگاه تهران

نقطه عطف دامپزشکی نوین ایران، به سال ۱۲۹۰ خورشیدی برمی‌گردد. در این سال، با تصمیم دولت برای پایه‌گذاری ژاندارمری به سبک نوین، تعدادی افسر سوئدی وارد کشور شدند که در میان آن‌ها دو افسر دامپزشک حضور داشتند. همین افراد، در کنار دامپزشکان بومی، اقدام به تأسیس مدرسه دامپزشکی برای تعلیم نیروی متخصص کردند.

در نهایت، در سال ۱۳۱۱، بنای «دانشکده دامپزشکی» گذاشته شد. این دانشکده در ابتدا تحت نظارت وزارت کشاورزی فعالیت می‌کرد. اما پس از اعزام دانشجو به فرانسه و بازگشت متخصصان، دانشکده استقلال یافته و ضمیمه دانشگاه تهران شد و زمینه آموزش حرفه‌ای این دانش را فراهم آورد.

امروزه، «سازمان دامپزشکی کشور» سازمانی مستقل و وابسته به وزارت جهاد کشاورزی است که وظایف حیاتی در زمینه نظارت و کنترل سلامت دام و فرآورده‌های دامی را بر عهده دارد.

چرا ۱۴ مهر روز دامپزشکی در ایران حیاتی است؟ (اهمیت امروزی)

۱۴ مهر روز دامپزشکی در ایران فرصتی برای برجسته ساختن و ترویج کار سترگ متخصصانی است که بخش مهمی از سلامت جامعه و امنیت غذایی ما را تضمین می‌کنند.

نقش دامپزشکی در کنترل بیماری‌های مشترک (زئونوز)

اهمیت دامپزشکی فراتر از درمان یک حیوان بیمار است؛ در واقع، دامپزشکان پیشگامان حفظ سلامت عمومی هستند. تقریباً ۴۹ درصد از کل بیماری‌های شناسایی شده در جهان، بیماری‌های مشترک بین انسان و دام (زئونوز) هستند.

دامپزشکان با نظارت دائم و دقیق بر سلامت دام‌های تولیدکننده مواد غذایی، از انتقال این بیماری‌ها به انسان جلوگیری می‌کنند. کنترل بیماری‌هایی مانند تب مالت، آنفولانزای پرندگان، هاری، سل و تب کریمه کنگو، مدیون فعالیت‌های مستمر سازمان دامپزشکی است.

وظایف اصلی سازمان دامپزشکی کشور

برای مقابله با این تهدیدات، سازمان دامپزشکی وظایف متعددی را بر عهده دارد که شامل موارد زیر است:

• شناسایی و بررسی دقیق بیماری‌های دامی و نحوه انتشار آن‌ها.
• مبارزه با بیماری‌های همه‌گیر از طریق واکسیناسیون و اجرای قرنطینه.
• تأمین بهداشت و سلامت دام در سطح کشور.
• همکاری با وزارت بهداشت برای کنترل بیماری‌های مشترک.
• اطمینان از سلامت و بهداشت فرآورده‌های خام دامی که به سفره مردم می‌رسد.

سخن پایانی

۱۴ مهر روز دامپزشکی در ایران روزی است برای قدردانی از دلسوزترین افراد جامعه که با علم و تخصص خود، درمانی را برای موجوداتی به ارمغان می‌آورند که قادر به بیان درد خود نیستند.

این روز یادآور این حقیقت است که سلامت حیوانات، سلامت انسان و سلامت محیط زیست، حلقه‌های به هم پیوسته‌ای هستند که دامپزشکان قهرمانان بی‌نام آن به شمار می‌آیند.