بررسی علمی و دامپزشکی ادعای «مصرف تریاک در مرغداری‌ها برای افزایش وزن مرغ‌ها»

در سال ۱۳۹۸، دکتر علیرضا رفیعی‌پور، رئیس وقت سازمان دامپزشکی کشور، در اظهاراتی غیرمنتظره و بحث‌برانگیز اعلام کرد که برخی مرغداران برای افزایش وزن مرغ‌ها، به خوراک آن‌ها تریاک اضافه می‌کنند تا با ایجاد یبوست، وزن بدن را بالا ببرند.

اخبار سبز کشاورزی؛ این ادعا، واکنش‌های گسترده‌ای در جامعه علمی و دامپزشکی کشور برانگیخت.

فیزیولوژی و اثرات دارویی اپیوئیدها در پرندگان

از دید علمی، ترکیبات افیونی همچون تریاک شامل آلکالوئیدهایی نظیر مورفین و کدئین هستند که بر گیرنده‌های عصبی اپیوئیدی در بدن پستانداران اثر گذاشته و موجب کاهش حرکات دودی روده و بروز یبوست می‌شوند.

اما پرندگان، از جمله مرغ‌ها، ساختار فیزیولوژیکی متفاوتی دارند. در آن‌ها چنین مواد افیونی نه‌تنها باعث افزایش وزن نمی‌شود، بلکه موجب مسمومیت، کاهش اشتها و افت رشد می‌گردد.

پژوهش‌های معتبر فیزیولوژی طیور (Arva et al., 2017; Scanes & Pierzchala-Koziec, 2018) اثبات کرده‌اند که تحریک گیرنده‌های اپیوئیدی در پرندگان باعث کاهش فعالیت حرکتی روده و کاهش مصرف خوراک می‌شود.

بنابراین، فرضیه‌ی «افزایش وزن از طریق یبوست» نه‌تنها فاقد پایه علمی است، بلکه با واقعیت زیستی پرندگان در تضاد کامل قرار دارد.

ارزیابی اقتصادی و عملی

از منظر اقتصادی، استفاده از تریاک در تغذیه طیور کاملاً غیرمنطقی است.

این ماده گران‌قیمت، تحت کنترل قانونی بوده و هیچ بازده تولیدی ندارد.

علاوه بر این، خطر وجود باقی‌مانده‌های مورفین و سایر آلکالوئیدها در گوشت می‌تواند سلامت عمومی جامعه را تهدید کرده و محصول را غیرقابل عرضه کند.

تا امروز هیچ شواهد میدانی یا نتایج آزمایشگاهی در ایران یا سایر کشورها وجود ندارد که مصرف تریاک در تغذیه طیور را تأیید کند یا اثر مثبت بر رشد نشان دهد.

جنبه‌های بهداشتی و قانونی

بر اساس مقررات سازمان دامپزشکی کشور و دستورالعمل‌های بین‌المللی Codex Alimentarius، استفاده از هرگونه مواد مخدر در تغذیه دام و طیور ممنوع و جرم محسوب می‌شود.

در نتایج پایش‌های ملی نیز هیچ گزارشی از وجود آلکالوئیدهای افیونی در گوشت مرغ منتشر نشده است.

از دیدگاه بهداشت عمومی و ایمنی غذایی، این ادعا کاملاً مردود است.

تحلیل انتقادی اظهارات رئیس وقت سازمان دامپزشکی

اظهار دکتر رفیعی‌پور درباره مصرف تریاک در مرغداری‌ها از نظر علمی و فنی فاقد پشتوانه پژوهشی است.

بررسی داده‌های موجود نشان می‌دهد که چنین ادعایی حاصل برداشت نادرست از فرآیند رشد و فیزیولوژی پرندگان بوده و می‌تواند باعث گمراهی افکار عمومی شود.

بیان موضوعات مرتبط با سلامت و تولیدات دامی باید بر پایه داده‌های معتبر پژوهشی صورت گیرد، زیرا هرگونه اظهار غیرمستند از سوی مقام رسمی، می‌تواند به اعتبار سازمان دامپزشکی کشور و اعتماد مصرف‌کنندگان آسیب جدی وارد کند.

نتیجه‌گیری نهایی

با اتکا بر داده‌های علمی حوزه فیزیولوژی، تغذیه و داروشناسی طیور، می‌توان با قاطعیت گفت که ادعای مصرف تریاک در مرغداری‌ها برای افزایش وزن مرغ‌ها هیچ پایه علمی ندارد.

ترکیبات افیونی نه‌تنها موجب افزایش رشد یا بهبود ضریب تبدیل غذایی نمی‌شوند، بلکه حتی در دوزهای پایین نیز سبب کاهش اشتها، اختلال گوارشی، افزایش تلفات و افت کیفیت گوشت می‌گردند.

از منظر اقتصادی، استفاده از تریاک در تغذیه طیور زیان‌بار و غیرمولد است؛ چراکه ماده‌ای گران‌قیمت، بدون بازده تولیدی و با خطر آلودگی گوشت به مواد افیونی است.

در نتیجه، مصرف تریاک در تغذیه طیور هیچ‌گونه پشتوانه علمی، فیزیولوژیک یا اقتصادی ندارد و از دیدگاه دامپزشکی و بهداشت عمومی کاملاً مردود است.

منابع علمی منتخب

1. Scanes, C.G. & Pierzchala-Koziec, K. (2018). Perspectives on Endogenous Opioids in Birds. Frontiers in Physiology.
2. Pierzchala-Koziec, K. & Scanes, C.G. (2023). Avian Opioid Peptides: Evolutionary Considerations. Frontiers in Physiology.
3. Arva, P. et al. (2017). Effect of Opioid Receptor Agonists on Feeding Behaviour in Chickens. Czech Journal of Animal Science, 62(3), 109–115.
4. Yan, Y. et al. (2021). The Effect of Opioids on Gastrointestinal Function in the ICU. Critical Care, 25(1), 79.
5. Codex Alimentarius Commission (FAO/WHO). General Principles of Food Hygiene and Veterinary Drug Residues.