زیان کشت در اراضی شیبدار

کشت در اراضی شیبدار قدمتی به درازای عمر کشاورزی انسان دارد؛ چراکه اجبار و الزام برای تولید غذا در مناطق شیبدار محل سکونت و ناتوانی آنها تا پیش از اختراع ماشین‌ها و ادوات تسطیح، انسان‌ها را ناچار به کشت در چنین اراضی می‌کرد و هنوز نیز این روند تقریباً در سراسر اراضی کشاورزی جهان ادامه دارد، حتی اگر امکان تسطیح نسبی و تدریجی چنین اراضی وجود داشته باشد.

اخبار سبز کشاورزی : اجرای عملیات شخم و آماده‌سازی زمین بر روی اراضی تپه‌ای و شیبدار موجب نازک شدن لایه زراعی و به خطر انداختن توان تولید محصولات کشاورزی می‌شود؛ موضوعی که در بسیاری از اراضی کشاورزی شیبدار کشور دیده می‌شود و برداشت محصول از این اراضی به تدریج کاهش می‌یابد.

قرن‌های متمادی است که کشاورزان بذور خود را برای تولید محصول بر بستری از خاک می‌کارند؛ در زمانی نه چندان دور کشاورزان به شکل سنتی و با استفاده از نیروی کار و دام‌ها با کمترین آسیب وارده بر خاک به تولید محصولات کشاورزی می‌پرداختند، اما از هنگامی که سر و کله ماشین‌ها و ادوات مکانیزاسیون در مزارع پیدا شد، عملیات آماده‌سازی خاک سرعت و شدت بیشتری یافت.

شخم‌زدن خاک که بخشی از آن توسط گاوآهن اجرا می‌شود موجب رانده شدن مقدار زیادی از خاک در جهت شیب و آماده شدن آن برای فرسایش می‌شود.

چنین عملیاتی باعث حرکت خاک به سمت بخش‌های گود تپه یا شیب و در پایان حرکت به سمت دست یا دره می‌شود.

هنگامی که خاک بخش شیبدار نازک و ضعیف شود، در عملیات بعدی خاک لایه‌های پایین‌تر که مواد غذایی کمتری دارند با قسمت بالایی مخلوط می‌شوند که موجب کاهش کیفیت و مقدار مواد غذایی لازم، فعالیت‌های بیولوژیکی و کمبود آب می‌شود.

نقش شخم زدن در کاهش عمق خاک مفید

نقش اجرای شخم در کاهش عمق خاک مفید، به شکل یک تهدید غیرقابل مشاهده و دائمی باقی خواهد ماند و به تدریج طی فرسایش‌های آبی و بادی مقدار زیادی از خاک زنده از بین خواهد رفت و تاثیر غیرقابل جبرانی بر تولید محصول خواهد گذاشت.

تا زمانی‌که تکنولوژی ماشین‌ها و ادوات رو به رشد باشد، تغییرات اقلیمی و خشکسالی‌ها عاملی تاثیرگذار بر فرسایش خاک خواهد بود. شخم زدن این دسته از خاک‌ها مبدل به عامل تاثیرگذاری بر تولید غذا در مناطق زیادی از جهان خواهد شد.

محققان با پیگیری کشت گندم و ذرت در مناطق شمالی آلمان، جایی که قابلیت تولید بسیار بالایی داشته و به شدت مکانیزه است به این موضوع پرداختند.

هر چند افزون‌بر یک‌هزار سال سابقه کشاورزی در آن منطقه وجود دارد؛ اما پیش‌بینی می‌شود که در پنجاه سال آینده به علت عملیات کشاورزی مکانیزه موجبات فرسایش خاک در اراضی شیبدار به‌وجود آمده و تولید محصول کاهش خواهد یافت.

محققان از اطلاعات منتشر شده درمورد تغییر وضعیت تولید محصول بر روی این اراضی و تاثیر عملیات شخم در دور نمای آینده آنها استفاده کرده و تفاوت بین اراضی شیبدار و زمین‌هایی را که در دامنه این اراضی بستر خاک‌های به وجود آمده از فرسایش بودند، بررسی کردند.

طبق محاسبات به عمل آمده به این نتیجه رسیدند که طی 50 سال آینده 1/ 7 درصد از میزان محصول گندم آنها کاهش خواهد یافت و به تدریج به 10 درصد خواهد رسید.

در مورد ذرت نیز این محاسبات به صورت 4 درصد کاهش طی 50 سال و 6 درصد پس از این دوره خواهد شد.

اثرات لاغر و ضعیف شدن لایه زراعی خاک در شرایط خشکسالی به علت ناتوانی در حفظ رطوبت و عناصر غذایی، به‌شدت افزایش خواهد یافت. در سال‌های با بارندگی بیشتر که به عنوان دوره‌های معمولی تلقی می‌شوند به دلیل فرا رسیدن سال‌های خشک جبران این کاهش محصول میسر نخواهد بود.

نتایج فوق نشان می‌دهد که باید برای کاهش عوارض ناشی از شخم زدن اراضی شیبدار اقداماتی انجام داد. در صورت اصرار بر تداوم چنین عملیاتی بر روی خاک به‌شکل منطقه‌ای شاهد کاهش تولد محصول خواهیم بود که با استمرار خشکسالی‌ها، چنین اراضی قادر به حفظ رطوبت نخواهد شد.

کشاورزان می‌توانند با کاهش عمق شخم، روند فرسایش اراضی شیبدار را کند نماند؛ اما بهتر از آن این است که کشاورزان از اجرای شخم بر روی این اراضی خودداری کرده و به فکر تداوم تولید محصول در آینده‌ای دور نیز باشند.

منبع: Phys.org

Ploughing and tilling soil on slopes is jeopardizing

مهدی رجول دزفولی