انتخاب و آماده‌سازی زمین برای باغ مرکبات

اساس انتخاب زمین برای ایجاد و احداث یک باغ به علت عمر طولانی درخت‌ها و عدم امکان جابه‌جایی آن‌ها، امری است که باید قبل از هرگونه اقدام به کاشت نهال با آگاهی کامل و انجام آزمایش به منظور شناخت کافی از شرایط زمین انجام گیرد.

اخبار سبز کشاورزی : کشت مرکبات در کشور ما در دو حوزه جغرافیایی شمال و جنوب انجام می‌شود که اولین دلیل آن وجود آب کافی و عامل دوم درجه حرارت مناسب و نور است.

به طور کلی، مرکباتی نظیر پرتقال، لیمو، کامکوات، لیموترش، گریپ فروت و… می‌توانند در هر نوع زمینی کاشته شوند، منوط به آن که خاک آن دارای زهکشی خوب باشد، به همین دلیل معمولا چنین باغ‌هایی در اراضی شیب‌دار یا مناطق تپه مانند احداث می‌شوند. بنابراین در صورت نبود چنین شرایطی باید با آزمایش خاک قبل از کشت درختان از شرایط زهکش بودن آن مطمئن شد.

برای آگاهی از این موضوع می‌توان یک گودال به عمق 30 تا 40 سانتی‌متر حفر و آن را پر از آب کرد و منتظر ماند تا کاملا تخلیه شود. مجددا آن را از آب پر کرده و منتظر تخلیه مجدد آن شد. اگر تا روز بعد، همچنان آب در گودال مانده بود، باید در اندیشه مکان دیگری برای احداث باغ مرکبات برآمد.

اراضی شیب‌دار مرتفع به زهکشی خاک بسیار کمک می‌کنند و بهترین خاک برای مرکبات خاک‌های با تهویه خوب و شنی لومی است. محل کشت نهال مرکبات نباید در مجاورت درخت‌های دیگر باشد، چرا که ریشه‌های مرکبات در رقابت با ریشه سایر درخت‌ها ضعیف و ناتوان هستند و در صورت عدم تبادل هوا، ریشه‌ها دچار پوسیدگی می‌شوند.

آماده کردن خاک

بهترین نوع خاک برای درخت‌های مرکبات خاکی غنی، دارای تهویه و زهکشی مناسب، لومی با 5/5-5/6=PH است. خاک‌های لومی مخلوط با شن به علت ایجاد زهکش و اندکی شرایط اسیدی، بهترین خاک برای کشت مرکبات هستند. خاک‌های رسی اغلب به دلیل فشردگی و خشک شدن سریع، حتی در شرایط مرطوب مناسب نیستند، اما خاک‌های لومی فضای کافی برای رشد ریشه‌ها ایجاد می‌کنند. اسیدیته کم خاک موجب سلامت و رشد سریع‌تر گیاه می‌گردد.

تهیه خاک برای کشت گلدانی مرکبات

خاک سبک گلدانی با زهکشی مناسب را از مواد غیرارگانیک نظیر پرلیت، ورمی کولیت، الیاف نارگیل و پیت ماس، می‌توان تهیه کرد. انتخاب یک خاک کاملا ارگانیک به علت پوسیده شدن و فشردگی سریع، تهویه ریشه‌ها را کند می‌کند. خاک‌های دارای مواد شیمیایی که رطوبت زیادی جذب می‌کنند نیز برای این منظور مناسب نیستند.

خاک‌های محلی نیز بسیار فشرده شده و اجازه تهویه به ریشه‌ها را نمی‌دهند. در کف گلدان و محل خروج آب مقداری سنگ یا وسیله‌ای که موجب بستن راه خروج آب نشود بگذارید و آن را تا نیمه پر از مواد ذکر شده کنید. نهال را در وسط گلدان به گونه‌ای که لبه خاک آن اندکی پائین‌تر از لبه گلدان باشد بگذارید و اطراف آن را با خاک پر کنید. آن قدر به تدریج به آن آب بدهید تا آب اضافی از سوراخ‌های ته گلدان خارج شود. از انواع کودهای ارگانیک، طبیعی، مایع و کمپوست نیز می‌توان به گلدان اضافه کرد.

آماده‌سازی زمین باغ

زمین باغ مرکبات باید از بهترین نوع باشد. در صورت داشتن مقدار زیاد خاک رس می‌توان برای ایجاد زهکش، به آن ماسه اضافه کرد. در صورت شنی بودن می‌توان برای حفظ رطوبت از ماده پیت یا بقایای گیاهی استفاده کرد. درختان مرکبات رطوبت زیاد را دوست ندارند، بنابراین مرطوب شدن خاک کافی است. عاری بودن سطح خاک از علف‌های هرز بسیار اهمیت دارد که با اندکی مالچ پوششی می‌توان آن‌ها را کنترل کرد. نکته‌ای که باید باز هم تکرار نمود وجود زهکش مناسب است؛ چرا که مرکبات شرایط بد زهکشی را تحمل نمی‌کنند.

قبل از اقدام به کشت، مقداری خاک آماده را به صورت یک تپه در مرکز گودال در آورده و ریشه نهال را روی آن بگذارید و در اطراف آن مواد ارگانیک که اغلب مخلوطی از خاک رس و کود تازه گاوی است همراه با ماسه بریزید تا گودال پر شود.

تاثیر اراضی رسی بر مرکبات

نهال‌های جوان به سختی در خاک‌های رسی رشد می‌کنند و فشردگی و PH بالا برای کشت درخت‌های مرکبات مناسب نیستند. اراضی با وضعیت قلیایی نیز به علت PH بالاتر از خنثی، مانع از جذب موادغذایی توسط ریشه‌ها می‌شوند. ترکیبی از ماسه و کمپوست به بهبود خاک کمک می‌کند و PH را متعادل می‌نماید.

گیاهان پوششی که بیشتر از خانواده نخود هستند(مانند یونجه و شبدر) به داخل خاک نفوذ کرده و به جذب عناصر غذایی توسط ریشه‌ها کمک می‌کنند. در صورت رسی یا آهکی بودن خاک می‌توان مخلوطی از کمپوست، خاک باغچه، کود کاملا پوسیده و سایر مواد ارگانیک استفاده کرد. سعی شود این مواد در عمق خاک قرار گیرند، ضمن آن که به تدریج نیز می‌توان این کار را انجام داد.

افزودن کمپوست

برای درخت‌هایی نظیر لیمو، پرتقال، لیموترش و ماندارین(نارنگی) به دلیل آن که ریشه‌های آن‌ها تا اعماق زیادی نمی‌روند، می‌توان از کمپوست استفاده کرد. افزودن یک لایه کمپوست به خاک موادغذایی لازم را به سرعت در اختیار درخت قرار می‌دهد. افزودن هر ساله کمپوست به خاک این درخت‌ها موجب رشد و دادن میوه فراوان می‌شود.

دادن کود پوششی با کود گاوی کاملا پوسیده، همراه با کرم خاکی و کود مرغی بسیار موثر است. ترکیبی از این مواد می‌تواند ضمن حفظ رطوبت خاک و تامین موادغذایی به افزودن باکتری‌ها نیز کمک نماید.

نگهداری خاک باغ مرکبات

گل‌های وحشی بهترین همراهان درخت‌های مرکبات هستند، چرا که با جذب حشرات مفید نظیر گرده افشان‌هایی چون زنبورها و پروانه‌های محلی به باروری درخت‌های مرکبات کمک می‌کنند. گیاهانی نظیر اسطوخودوس موجب دور کردن حشرات و حتی موش‌ها می‌شوند. این علف‌ها به دلیل داشتن طبع گرم انتخاب مناسبی برای پوشش زمین در فصل تابستان هستند. گیاه رزماری به دلیل زود گل دادن می‌تواند برای جذب گرده‌افشان‌ها مفید باشد. دو گیاه مذکور به علت داشتن ریشه‎‌های سطحی برای نگهداری خاک باغ بسیار مناسبند.

وجود انواعی از گیاهان گلدار در باغ مرکبات می‌تواند ضمن پایداری خاک، به جذب حشرات مفید نیز کمک نماید. حتی کشت گیاهانی مانند سیر، پیاز و تره می‌تواند مانع از آلودگی‌های قارچی شود.

برای درخت‌های مرکبات وجود یک پوشش گیاهی سبک که مانع از رشد علف‌های هرز باریک برگ شود مفید است، بنابراین پوشیدن زمین توسط خرده چوب در اطراف نهال‌های تازه کاشته شده از رشد علف‌های هرز جلوگیری می‌کند. باید مراقب بود که حداقل 15 سانتی‌متر خاک در اطراف ساقه نهال تازه کشت شده وجود داشته باشد.

بهترین ترکیب خاک

باید در بهار، پای هر درخت دو مشت از کود مرغی که به صورت یک محلول رقیق درآمده است ریخته شود. می‌توان کود یا خاک حاوی کرم خاکی را نیز به اطراف نهال اضافه کرد. اجرای آبیاری پس از ریختن محلول فوق یا کمپوست در اطراف نهال، مواد غذایی را به سرعت در اختیار ریشه‌ها قرار داده و به رشد و توسعه آن‌ها کمک می‌نماید.

مهدی رجول دزفولی

ماهنامه دام و کشت و صنعت-شماره ۲۶۵-مرداد ۱۴۰۱