مشکل مایکوتوکسین‌ها در گندم‌های نانوایی

بدون استثناء تمام خاک‌های کره‌زمین به قارچ‌های بسیاری آلوده‌اند که هنگام برداشت غلات همراه دانه‌ها به مقصدهای دور و نزدیک برای مصرف انسان و دام ارسال می‌شوند.

آنچه در این جابجایی از اهمیت زیادی برخوردار است؛ مایکوتوکسین‌هایی است که توسط قارچ‌ها تولید شده و به همراه موادغذایی، به‌ویژه انواع نان و لبنیات بر سر سفره مصرف‌کنندگان می‌رود.

اخبار سبز کشاورزی؛ نکته اساسی آن است که ناظران بهداشتی، به‌ویژه در مبادی گمرکات مراقب این آلودگی‌ها باشند و از حمل چنین غلات آلوده‌ای جلوگیری کنند.

بسیار دیده می‌شود که مقادیری از این گندم‌های وارداتی از کشورهای اروپایی تامین می‌شود که بنابر بررسی‌های محققان، مایکوتوکسین‌های تولید شده توسط قارچ‌های فوزاریومی در این نوع غلات، دیده شده است.

مایکوتوکسین‌ها زمانی تولید می‌شوند که محصولات کشاورزی توسط عوامل بیماری‌زای قارچی، آلوده ‌شوند.

این مواد می‌توانند به سلامتی انسان‌ها و دام‌ها و درآمد کشاورزان نیز آسیب وارد کنند.

سازمان ایمنی غذایی اروپا(EFSA) به مدت 10 سال یک بررسی کلی را در مورد مایکوتوکسین‌های FHB DON ،FUM ،ZEN و T-2 به اجرا در آورد؛ تا اثرات این مایکوتوکسین‌ها را بر سلامتی افراد اندازه‌گیری نماید.

در راس این نگرانی‌ها، گندم به دلیل مصرف جهانی آن و زمینه‌های آلودگی به قارچ‌ها قرار دارد، بنابراین به عنوان یک محصول استراتژیک در تولید غذا، باید از نظر ایمنی و سلامت کاملا ً مورد توجه باشد.

نیمی از گندم‌های اروپا آلوده است

بدون در نظر گرفتن اثرات تغییرات آب و هوایی، جنگ روسیه با اوکراین که دومین سال خود را سپری می‌کند یکی از عوامل موثر بر تولید و قیمت گندم است. که همین امر باعث واردات گندم از کشورهای دیگر می‌شود.

بنابر نتایج مطالعات ۱۰ ساله، نیمی از گندم‌های اروپا به آفلاتوکسینDAN آلوده‌اند که این مقدار در انگلستان تا 70درصد نیز می‌رسد و بیشترین آلودگی‌ها در کشورهای مجارستان و هلند مشاهده شده است.

مقادیر بالای این آفلاتوکسین بیشتر در گندم‌های خوراکی برای انسان‌ها دیده شد، هر چند با اعمال مدیریت در کنترل این مواد توانسته‌اند جریان ورود این افلاتوکسین‌ها را کاهش دهند.

در دهه‌های گذشته وقوع آلودگی به DON* شرایط ثابت و پایداری در اروپا داشت و در کشورهای سوئد، دانمارک و انگلستان به صورت دائم مشاهده می‌شد که موجب نگرانی در زمینه‌های تاثیر آن بر سلامتی ساکنان این کشورها می‌گردید. به دلیل تنوع مایکوتوکسین‌ها، هنوز نتیجه‌ای از آلودگی‌های موادغذایی و به ویژه غلات به چندگونه از این سموم در یک زمان واحد در دست نیست.

خسارات اقتصادی گندم‌های آلوده

قیمت‌گذاری گندم و یا غلات آلوده به مایکوتوکسین‌هایی که توسط انسان‌ها و دام‌ها مصرف می‌شوند، گاه با قیمت بالایی است که در این صورت رای به نابودی آنها داده می‌شود و زیان قابل‌توجهی را به گندمکاران تحمیل می‌کند.

تخمین زده می‌شود که در حدود 75 میلیون تن از گندم‌های مورد مصرف در اروپا، بین سال‌های 2010 تا 2019(ده سال) به محدوده‌های مجاز برای مصارف انسانی رسیده‌ بودند؛ که با این کاهش ارزش غذایی، یک ضرر و زیان 2/3 میلیارد یورویی به تولیدکنندگان گندم وارد شد.

محققان هنوز در نیافته‌اند که چه عواملی باعث افزایش مایکوتوکسین‌های فوزاریومی می‌شود. آنچه در این رابطه مورد شک و سوءظن قرار دارد، تغییر در روش‌های کشت نظیر عملیات حفاظت خاک است که مکان مناسبی برای گسترش و توسعه این قارچ‌ها به وجود می‌‌آورد، ضمن آن که تغییرات اقلیمی نظیر گرم شدن هوای کره زمین و بالا رفتن رطوبت می‌تواند شرایط مناسبی برای رشد قارچ‌ها ایجاد کند.

سرانه مصرف غلات و به‌ویژه گندم در کشورهای مختلف متفاوت است، اما به هر حال این محصول جهانی به اشکال گوناگون و در صدها گونه از کالاهای متفاوت مورد مصرف قرار می‌گیرد، حال برای اجتناب از توسعه آلودگی به مایکوتوکسین‌ها در این غذاها، از نان معمولی گرفته تا صدها نوع بیسکویت و ماکارونی باید به سلامت گندم‌ها توجه داشت.

وظیفه مسئولان چیست؟

در سال‌های اخیر، در مورد نگهداری درازمدت و غیراصولی غلات در مبادی ورودی و بنادر کشور شاهد بوده‌ایم که در مواردی دچار قارچ‌زدگی تا درجه غیرقابل مصرف رسیده‌اند. وظیفه مسئولان ذی‌ربط در تمام زمینه‌ها آن است که به واردات چنین کالاهایی توجه جدی داشته باشند، چرا که با سلامت تمام افراد جامعه ارتباط نزدیک دارد.

البته تقویت بنیه داخلی، حمایت بیشتر از گندمکاران و تامین و توزیع به موقع نهاده‌های با کیفیت و پرداخت بهای گندم همزمان با تحویل آن راه‌کار مؤثرتری است که سازمان برنامه و بودجه، هنوز با آن قرابت پیدا نکرده است.

ماهنامه دام و کشت و صنعت-شماره ۲۸۰- آبان ۱۴۰۲