بیماری بادزدگی سیب‌زمینی

اخبار سبز کشاورزی؛ سالانه پنج میلیون تن سیب‌زمینی در کشور تولید می‌شود که چهار میلیون و ۵۰۰ هزار تن آن مصرف خانوار و کارخانجات است و ۵۰۰ هزار تن آن اگر صادر نشود(که معمولاً هم نمی‌شود) یا معدوم می‌شود یا کمی به خوراک دام کود و ... تبدیل و همین ضایعات، کشاورز را متضرر می‌کند. سالانه ۱۶۰ هزار هکتار از اراضی کشور به کاشت انواع ارقام سیب‌زمینی اختصاص می‌یابد که در صورت بادزدگی، مزرعه نابود می‌شود.

این مطلب هشداری همراه با راهکارهای مناسب برای زارعان سیب‌زمینی‌کار است. در حال‌حاضر ۱۶۰ هزار هکتار از اراضی زیر کشت سیب‌زمینی در مناطقی از کشور در شرایط داشت هستند؛ که در این مرحله، به‌طور عمده با انواعی از آفات و بیماری‌ها مواجه و باید قبل از آسیب بیشتر به گیاهان، اقدامات پیشگیرانه به‌عمل آورد. پس از حدود دو قرن از قحطی حادث شده در ایرلند به دلیل ابتلای گیاه سیب‌زمینی به بیماری بادزدگی(Late-blight) که به مرگ میلیون‌ها انسان گرسنه انجامید؛ این بیماری همچنان در مزارع سیب‌زمینی و گوجه‌فرنگی، یکه‌تازی می‌کند و سالیانه تا حدود 10 میلیارد دلار به سیب‌زمینی‌کاران خسارت وارد می‌نماید.

تاریخچه بیماری

بادزدگی سیب‌زمینی برای اولین‌بار در مکزیک و آمریکای‌جنوبی در دهه 1840 مشاهده شد که به سرعت به سایر کشورهای تولیدکننده سیب‌زمینی(آمریکا، چین، کانادا، هندوستان و ...) سرایت کرد.

از نظر اقتصادی در کشورهای توسعه‌نیافته و ناتوانی آنان در تهیه سموم شیمیایی مورد نیاز برای کنترل بیماری، میزان خسارت، گاه تا 60درصد می‌رسد.

اقدامات ناکافی در کنترل کافی در این مناطق، منجر به برداشت اندک از مزارع می‌شود. در مقابل، کشورهایی که به میزان کافی از آفت‌کش‌ها استفاده می‌کنند، مقدار خسارت بین 10 تا 25درصد است.

در برخی از این مناطق، گاه هشت نوبت در زمان رشد سیب‌زمینی از سموم قارچ‌کش و آفت‌کش استفاده می‌شود.

علائم بیماری

اولین نشانه‌های بیماری بادزدگی در سیب‌زمینی، ظهور لکه‌های خاکستری تا قهوه‌ای روی برگ‌‌ها است. در پاره‌ای از اوقات این زخم‌ها یا لکه‌ها، با حاشیه‌ای سفیدرنگ دیده می‌شوند که نشانگر رشد قارچ است. در صورت وجود شرایط مساعد این آلودگی به‌سرعت به سایر بوته‌ها و اندام‌های گیاهان سرایت می‌کند. با توسعه‌یافتن عامل بیماری‌زا، با تکثیر غیرجنسی و رها کردن اسپورهای قارچ در هوا و نیز قطره‌های آب، بیماری با سرعت زیاد پراکنده شده و ظرف چند روز یک مزرعه بزرگ را آلوده می‌کند.

با گسترش بیماری، احتمال از بین‌رفتن غده‌های سیب‌زمینی وجود دارد. با ورود عامل بیماری‌زا به درون غده، رنگ آن‌ها تغییر یافته و با آلوده شدن به عوامل ثانوی نظیر باکتری‌ها، غده‌ها فاسد و گندیده می‌شوند که برای تغذیه دام‌ها نیز مضر است.

مدیریت بیماری

در سال‌ها اخیر پیشرفت‌های قابل ملاحظه‌ای برای مدیریت بادزدگی سیب‌زمینی به عمل آمده است. تولیدکنندگان و کارشناسان به شکل موثری سیستم‌های پیشگیری از بیماری را به کار گرفته و با استفاده از سموم شیمیایی نسبت به کنترل بیماری اقدام کرده‌اند.

نکته مهم دیگر رابطه شدید و پیچیده قارچ فیتوفتورا اینفتانس با میزبان‌های آن است که این عامل می‌تواند روشی راهبردی در کنترل بیماری باشد.

مبارزه با مدیریت تلفیقی بیماری(IPM) می‌تواند موجب اثرگذاری بلندمدت زیست‌محیطی گردد و از شدت بیماری بکاهد. دقت در ظهور آفات و حشراتی که می‌توانند ناقل عامل بیماری‌زا از یک بوته به بوته‌های دیگر باشند؛ اهمیت بسیار دارد و مبارزه با چنین حشراتی در ابتلا به بیماری گیاهان موثر است.

پراکندگی جهانی

بادزدگی سیب‌زمینی که منشاء آن از آمریکای‌مرکزی سرچشمه گرفت و در سال 1843 وارد آمریکا شد؛ خسارات قابل‌ملاحظه‌ای در سواحل شرقی آمریکا به وجود آورد. با عبور بیماری از اقیانوس اطلس، در سال 1845 به بلژیک رسید و در اندک زمانی مزارع سیب‌زمینی را در فرانسه، سوئیس، انگلستان، ایرلند و اسکاتلند نابود کرد و به مانند یک تهدید و بحران عظیمی برای مزارع سیب‌زمینی اروپا درآمد. هم‌اکنون این بیماری در جهان، خطری جدی برای مزارع سیب‌زمینی و گوجه‌فرنگی محسوب می‌شود.

باید کشاورزان سیب‌زمینی‌کار و گوجه‌کار به‌طور مستمر مراقب مزارع بوده و هرگونه نشانه از آلودگی برگ‌ها یا اندام‌های بوته‌ها را به این بیماری جدی تلقی کرده و به سرعت برای کنترل آن اقدام نمایند.

ماهنامه دام و کشت و صنعت-شماره ۲۸۹-مرداد ۱۴۰۳