بقایای گیاهی؛ گنج پنهان کشاورزی+ ویدئو

اخبار سبز کشاورزی؛ کشاورزان عزیز از آتش زدن بقایای گیاهی بعد از برداشت خود داری کنید. بقایای گیاهی بخشی از زیست توده گیاهی بوده که کشاورزان برای تولید آن متحمل صرف زحمت و هزینه شده‌اند، پس مدیریت بقایا بسیار مهم است.

حفظ بقایای گیاهی مزایای بسیاری دارد که از جمله آن می‌توان به تاثیر مثبت بر کیفیت خاک (میزان موادآلی، نفوذ‌پذیری خاک، موجودات زنده، عناصر مغذی)، افزایش محصول، حفظ رطوبت و‌کاهش تبخیر، تعدیل درجه حرارت خاک و از همه مهم‌تر جلوگیری از فرسایش خاک اشاره کرد.

تمام مواد گیاهی و جانوری زنده و مرده و موجود در خاک مانند بقایای گیاهی، کودهای حیوانی، اجساد مرده جانوران، میکروارگانیسم‌ها و... مواد آلی خاک را تشکیل می‌دهند و در بین این عوامل، بقایای گیاهی مهم‌ترین و بیشترین نقش را در حاصلخیزی و بهره‌وری خاک‌ها بر عهده دارند؛ به‌طوری که  ۷۰ درصد مواد آلی خاک از بقایای گیاهی تشکیل می‌شود.

رشد، توسعه و گسترش ریشه در خاک‌های فاقد بقایا کمتر شده و در اثر عبور و مرور ماشین‌های کشاورزی خاک فشرده شده و تخریب خاکدانه‌ها را به‌دنبال خواهد داشت.

برخی کشاورزان اکثرا کاه و کلش بعد از برداشت غلات نظیر گندم‌و‌جو را برای تعلیف دام و با فروش، از مزرعه خارج می کنند.

در مواردی و از روی ناآگاهی برخی کشاورزان به منظور تسهیل در آماده‌سازی زمین برای کشت بعدی یا به بهانه مبارزه با آفات و بیماری‌ها، بقایای گیاهی را به‌عنوان مواد مزاحم می‌سوزانند و به این ترتیب از برگشت مقدار قابل توجهی مواد آلی به خاک ممانعت کرده و باعث کاهش حاصلخیزی خاک می‌شوند در صورتی که نمی‌دانند که این بقایای گیاهی ریشه در خاک دارند و همراه آن خاک و ‌تمامی موجودات زنده درون آن ‌نیز می‌سوزند و از بین‌ می‌روند.

در حالیکه در کشورهای پیشرفته به ویژه در سامانه های کشاورزی حفاظتی برای بهبود وضعیت فیزیکی، شیمیایی و حاصلخیزی خاک، تمامی کاه و کلش حاصل از برداشت با کمباین را بعد از جدا کردن دانه به زمین بر می‌گردانند و ‌روی سطح زمین پخش می‌کنند.

سوزاندن بقایای گیاهی یک رویه اشتباه بین کشاورزان بوده و اثرات منفی بسیاری روی خاک و محیط زیست دارد. سوزاندن بقایای گیاهی عاملی برای نابودی مواد آلی خاک، آسیب رساندن به طبیعت و محیط زیست و نابودی میلیون ها موجود زنده در خاک است.

نکته بسیار مهمی که در این زمینه باید باید به آن اشاره کرد این است که سوزاندن بقایای گیاهی منجر به آزاد شدن باقی مانده سموم شیمیایی و آلودگی هوا شده و علاوه‌بر آن بسیاری از بیماری‌های گیاهی مثل زنگ‌ها که هوازاد هستند یا بلک چف (Black Chaff) (بیماری که روی سنبله گندم ظاهر می‌شود) بذر زاد بوده و در بقایای گیاهی باقی نمی مانند لذا سوزاندن بقایای گیاهی تاثیری در کاهش اینگونه بیماری ها در سال بعد ندارد.

عملیات کشاورزی حفاظتی راهکاری مناسب برای مدیریت بقایای گیاهی است. در این روش برای انجام عملیات تهیه بستر بذر سعی می‌شود مزرعه با حداقل دستکاری مکانیکی خاک و با استفاده از کارنده‌های کشت مستقیم یا بی‌خاک‌ورز کشت گردند و حداقل ۳۰ درصد از سطح خاک با بقایای حاصل از کشت قبلی پوشانده شود.

در صورتی که بعد از برداشت محصول،  بقایای گیاهی انبوه برای زراعت محصول بعدی مزاحمت ایجاد نماید، می‌توان کاه اضافه‌ی خارج شده از کمباین را از زمین جمع‌آوری کرد.

کلش و ساقه‌های ریشه‌دار باید روی زمین باقی بمانند. از مزایای این کار می‌توان به تولید گیاه خاک (هوموس) که در اثر باقیماندن گیاهان در خاک به مرور زمان و با طی شدن فرآیند پوسیدگی حاصل می‌شود، نام برد که این عمل به غنی شدن خاک کشاورزی کمک می‌کند.

از طرف دیگر مدیریت بقایای گیاهی باعث حفظ و ذخیره رطوبت خاک شده و همزمان باعث افزایش محسوس حاصلخیزی خاک می‌شوند.

بقایای گیاهی با کاهش انرژی جنبشی قطرات درشت باران از فشار تخریبی آن کاسته و درنهایت نفوذناپذیری آب بیشتر و سِله‌بندی کمتر می‌شود.

حد مطلوب میزان مواد آلی در خاک‌های زراعی بین ۱/۵ تا ۳ درصد برای رشد مناسب گیاهان است؛ در حالی‌که مشکل عمده خاک‌های ایران کمبود موادآلی و در حد یک درصد و کمتر است. برای یک کشاورز همیشه صرفه اقتصادی حرف آخر را می‌زند و در شرایط موجود تامین مواد آلی به غیر از بقایای گیاهی و کودهای سبز قابل دسترس برای مصرف‌کننده گران تمام می‌شود، بنابراین منطقی‌ترین روش اصلاح خاک‌ها و تأمین موادآلی آنها حفظ بقایای گیاهی در زمین و عدم آتش زدن آنها است.

در کلیپ فوق که در حومه بوشهر تهیه شده آقای مختار آب شیرینی کشاورز پیشرو اهل بوشهر در سر مزرعه خود و بعد از برداشت گندم از مزایای حفظ بقایای گیاهی در حفاظت از خاک به عنوان منبع تامین غذای ما سخن می‌گوید.