فروش آب به کشورهای همسایه: یارانه‌های پنهان ایرانی، هدیه به همسایگان!
آیا می‌دانید چگونه «فروش آب به کشورهای همسایه» از طریق صادرات محصولات آب‌بر، یارانه‌های ما را به جیب دیگران می‌ریزد؟
تصور کنید در اوج خشکسالی، زمانی که قطره‌قطره آب برایمان حکم طلا را دارد، منابع حیاتی کشورمان در قالب محصولاتی به ظاهر بی‌ضرر، راهی دیار همسایگان می‌شوند. نه تنها برایشان یارانه‌های هنگفت پرداخت می‌کنیم، بلکه زخم عمیقی بر پیکره آب‌وخاک این سرزمین می‌زنیم.
اخبار سبز کشاورزی؛ آیا می‌دانید چرا و چگونه این اتفاق رخ می‌دهد و چه کسانی از این سفره پر آب و نان سهم می‌برند؟
بحران آب ایران: ریشه‌ها و پیامدهای پنهان
ایران سال‌هاست با بحران بی‌آبی دست و پنجه نرم می‌کند. کاهش بارندگی‌ها، زیرساخت‌های فرسوده و هدررفت بی‌سابقه آب در بخش کشاورزی، تنها بخشی از این معادله پیچیده است. اما در این میان، یک مقوله شوکه‌کننده وجود دارد: «فروش آب به کشورهای همسایه»!
بله، درست شنیدید. نه به صورت مستقیم، بلکه در لفافه صادرات محصولاتی که برای تولیدشان، آب فراوانی مصرف شده است. این همان «آب مجازی» است که منابع ارزشمند ما را به بهایی ناچیز، روانه بازار جهانی می‌کند.
براساس گزارش‌ها، ۷۰ تا ۹۰ درصد آب کشور در بخش کشاورزی هدر می‌رود. رقمی نجومی که نشان‌دهنده یک فاجعه مدیریتی است. در حالی که ما با مشکل فرونشست زمین و شور شدن منابع آبی مواجهیم، محصولات آب‌بری چون هندوانه، گوجه‌فرنگی و پسته، از مرزها عبور می‌کنند و آب یارانه‌ای ما را به کام کشورهای همسایه و حتی اروپایی می‌ریزند.
کدام کشورها از یارانه‌های آبی ایران بهره‌مند می‌شوند؟
بررسی‌های دقیق نشان می‌دهد که عراق، افغانستان، امارات متحده عربی و ترکیه، از جمله مقاصد اصلی این آب مجازی هستند. حتی کشورهایی نظیر رومانی، استونی و هلند نیز از این سفره بی‌نصیب نمانده‌اند.
محصولاتی مانند هندوانه، پسته، خرما، زعفران و کیوی که اتفاقاً از پرآب‌برترین محصولات کشاورزی هستند، به وفور به این کشورها صادر می‌شوند. این یعنی، کشاورزان و صادرکنندگان ما، آب ارزان‌قیمت داخلی را در قالب این محصولات، به قیمت‌های جهانی می‌فروشند و سود سرشاری به جیب می‌زنند، در حالی که کشور واردکننده، یارانه‌های پنهان آب ایران را دریافت می‌کند.
یارانه‌های پنهان: خیانت ملی یا سوداگری اقتصادی؟
زمانی که آب کشاورزی با نرخ یارانه‌ای محاسبه می‌شود و صادرکننده بدون پرداخت هزینه واقعی آب، محصول خود را با سود بالا به فروش می‌رساند، عملاً یارانه‌های دولتی به جیب واردکنندگان خارجی سرازیر می‌شود. این نه تنها از نظر اقتصادی به ضرر کشور است، بلکه با توجه به تنش آبی شدید در ایران، هرگونه هدررفت منابع آبی، می‌تواند به منزله «خیانت ملی» تلقی شود.
حتی ارزش ارزی حاصل از صادرات این محصولات نیز نمی‌تواند جبران‌کننده آب از دست رفته باشد. نمونه آن، ماجرای برگشت خوردن هندوانه‌های صادراتی از روسیه به دلیل وجود نیترات بود که ضرر هنگفتی را به کشور تحمیل کرد.
وزارت جهاد کشاورزی: سکوت یا بی‌تدبیری؟
سوالی که اینجا مطرح می‌شود این است: چرا وزارت جهاد کشاورزی، با وجود مسئولیت مستقیم در تعیین الگوی کشت، همچنان اجازه کشت و صادرات محصولات آب‌بری مانند هندوانه و خربزه را می‌دهد؟
آیا سیاست‌ها متناسب با اقلیم خشک ایران نیست؟ این در حالی است که بسیاری از کارشناسان، راه‌حل‌هایی چون کشت گلخانه‌ای، جایگزینی سود کشاورزی با صنایع و گردشگری، و استفاده از کنتورهای هوشمند برای مدیریت مصرف آب را پیشنهاد می‌کنند.
نمونه بارز این بی‌تدبیری، وضعیت بازار سیب‌زمینی در سال گذشته بود. صادرات بی‌رویه سیب‌زمینی باعث گرانی داخلی شد و در نهایت، سیب‌زمینی‌های صادرشده با قیمتی بالاتر به کشور بازگشتند! این وقایع نشان می‌دهد که عدم نظارت صحیح بر الگوی کشت و صادرات، می‌تواند فاجعه‌آفرین باشد.
چگونه می‌توان جلوی این هدررفت را گرفت؟
برای جلوگیری از این هدررفت عظیم و «فروش آب به کشورهای همسایه» در لباس محصولات کشاورزی، نیازمند یک رویکرد جامع و ملی هستیم. اصلاح الگوی کشت، استفاده از فناوری‌های نوین آبیاری، مدیریت هوشمند منابع آب، و نظارت دقیق بر صادرات محصولات آب‌بر، از جمله گام‌های حیاتی است.
اجازه ندهیم یارانه‌هایی که باید صرف آبادانی کشور شود، بی‌صدا و بی‌خبر، به کام دیگران ریخته شود. آینده آبی ایران، در گرو تصمیمات امروز ماست.
