گردشگری فضایی، یک تجربه غیرمسئولانه

به مناسبت تولد «انوشه انصاری» اولین زن گردشگر فضایی

۲۱ شهریور، سالروز تولد «انوشه انصاری» است؛ زنی که در تاریخ ایران و جهان به‌عنوان نخستین زن گردشگر فضایی، اولین ایرانی‌تبار، دومین فضانورد فارسی‌زبان پس از «عبدالاحد مومند» و اولین زن مسلمان به فضا سفر کرد.

اخبار سبز کشاورزی ؛ اما گردشگر فضایی و گردشگری فضایی چه معنایی دارد؟ این مفهوم طبق آنچه که در دانشنامه «بریتانیا» هم آمده، از سال ۲۰۰۱ شکل گرفته است؛ اما در همه این سال‌ها با همه پروازهای انجام‌شده مفهوم گردشگری فضایی هنوز نوپاست و تبعاتش روشن نیست.

گردشگر فضایی و گردشگری فضایی چه معنایی دارد؟ این مفهوم طبق آنچه که در دانشنامه «بریتانیا» هم آمده، از سال ۲۰۰۱ شکل گرفته است؛ زمانی که اولین گردشگر فضایی جهان، تاجر آمریکایی، «دنیس تیتو» به فضا رفت. او یک هفته را به‌عنوان خدمه روی ایستگاه فضایی سپری کرد. گرچه تیتو از اصطلاح گردشگر فضایی دل خوشی نداشت و معتقد بود با توجه به آموزش‌های سختی که دیده، نباید با عنوان گردشگر شناخته شود، اما این اصطلاح با همین مفهوم ماندگار شد.

بعد از تیتو، یک میلیونر آفریقای جنوبی در سال ۲۰۰۲، یک تاجر آمریکایی در سال ۲۰۰۵، انوشه انصاری، فضانورد ایرانی در سال ۲۰۰۶، یک میلیاردر آمریکایی در سال ۲۰۰۷ گردشگران دیگری بودند که به فضا رفتند. بعد از سفر یک کارآفرین کانادایی در سال ۲۰۰۹، فضا گردشگری نداشت تا اینکه نوبت به دو مسافر ژاپنی رسید که در سال ۲۰۲۱ یک پرواز به دور ماه را با ۱۰۰ میلیون دلار تجربه کردند.

گرچه همین سال هفت گردشگری آمریکایی هم سفرهای مداری را در فضا تجربه کردند، اما با همه این پروازهای انجام‌شده که در سال‌های اخیر افزایش یافته، گردشگری فضایی یک مفهوم نوپا و صنعت جدید است که مانند خیلی از رشته‌های نوپای گردشگری جنبه‌های مختلفش روشن نیست.

گردشگری فضایی علاوه‌بر چالش‌های محیط‌ زیستی، در ارکان دیگر گردشگری مسئولانه یعنی عدالت اجتماعی و افزایش مزایا برای اقتصادهای محلی هم حرفی برای گفتن ندارد. هزینه‌های بالای سفر فضایی و تجربه‌های گذشته به‌خوبی نشان می‌دهد این سفر محدود به افراد ثروتمند است و احتمالاً به این زودی‌ها مردم عادی توان تجربه آن را نخواهند داشت و تکلیف اقتصاد محلی هم که از پیش روشن است

توریسم فضایی چیست؟

حال که درباره گردشگری فضایی صحبت می‌کنیم، بد نیست به تعریف این رشته هم بپردازیم؛ گردشگری فضایی به سفر به فضای بیرونی از جو زمین برای تفریح گفته می‌شود. تفاوت اصلی بین گردشگری فضایی و اکتشاف فضایی در هدف از انجام سفر است. گردشگری فضایی اصطلاحی است که برای روند رو به رشد افرادی که برای تفریح به فضا سفر می‌کنند، استفاده می‌شود.

گردشگری فضایی یک صنعت به‌سرعت در حال رشد است و تعداد شرکت‌هایی که سفر به فضا را در دستورکار خود قرار داده‌اند، به‌سرعت در حال افزایش است. این سفرها می‌تواند هر چیزی باشد و از پروازهای زیرمداری گرفته تا سفرهای مداری و اقامت طولانی در ایستگاه فضایی بین‌المللی را شامل شود.

انواع پروازهای فضایی

پروازهای زیرمداری هزینه کمتری دارند؛ چون کوتاه‌تر از پروازهای مداری هستند و فقط مسافران را در فاصله ۱۰۰ مایلی بالاتر از سطح دریا می‌برند و دوباره به پایین می‎آورند. این سفرها در هر مسیر رفت‌وبرگشت حدود هشت دقیقه طول می‌کشند.

پروازهای مداری شما را به مدار پایین زمین و در ارتفاع حداقل ۲۰۰ مایلی بالاتر از سطح دریا و تا حداکثر فاصله ۲۵۰ مایلی از زمین می‌برند. در این سفر برای چند ساعت در مدار زمین باقی خواهید ماند تا اینکه به زمین باز گردید.

بسیاری از افرادی که به گردشگری فضایی علاقه‌مند هستند، احتمالاً گزینه‎‌های پرواز زیرمداری را انتخاب می‌کنند، زیرا ارزان‌تر و ایمن‌تر از سفرهای مداری هستند. این درحالی‌است که سفرهای مداری به فناوری بیشتری نیاز دارند تا اطمینان حاصل کنند همه مسافران بتوانند بدون هیچ مشکلی به زمین بازگردند.

اولین گردشگری که برای سفر به فضا پول داد یعنی تیتو، برای سوار شدن در سفینه روسی و برای رفتن به ایستگاه بین‌المللی فضایی در سال ۲۰۰۱ میلادی حدود ۲۰ میلیون دلار هزینه کرد. اما این عدد با توجه به تنوع نوع پروازها حالا برای یک سفر زیرمداری از ۱۰۰ هزار تا ۲۵۰ هزار دلار به‌ازای هر نفر شروع می‌شود و برای پروازهای مداری که شما را به مدار زمین می‌برد، بین ۲۰۰ تا ۳۰۰ میلیون دلار به‌ازای هر نفر محاسبه می‌شود

هزینه سفرهای فضایی چند؟

اولین گردشگری که برای سفر به فضا پول داد یعنی تیتو، برای سوار شدن در سفینه روسی و برای رفتن به ایستگاه بین‌المللی فضایی در سال ۲۰۰۱ میلادی حدود ۲۰ میلیون دلار هزینه کرد. اما این عدد با توجه به تنوع نوع پروازها حالا برای یک سفر زیرمداری از ۱۰۰ هزار تا ۲۵۰ هزار دلار به‌ازای هر نفر شروع می‌شود و برای پروازهای مداری که شما را به مدار زمین می‌برد، بین ۲۰۰ تا ۳۰۰ میلیون دلار به‌ازای هر نفر محاسبه می‌شود. شرکت «ویرجین گلکتیک» هم که اخیراً اعلام کرده بود می‌خواهد پروازهای فضایی تجاری خود را ادامه دهد، بین سال‌های ۲۰۰۵ تا ۲۰۱۴، ۶۰۰ بلیت با قیمت ۲۰۰ هزار تا ۲۵۰ هزار دلار و بعد از آن ۲۰۰ بلیت با قیمت ۴۵۰ هزار دلار فروخته است.

تبعات یک گردش فضایی

فارغ از اینکه ما امکان سفر به فضا را در طول عمرمان پیدا می‌کنیم یا خیر، بد نیست درباره تبعات آن هم بدانیم.

قبل از آن اما باید به اعلامیه «کیپ تاون» اشاره کرد که فارغ از رشته‌های متنوع گردشگری بر سه مفهوم تأکید کرده است؛ «گردشگری مسئولانه عبارت است از شیوه‌ای از گردشگری که حاصل آن ایجاد مکان‌های بهتر برای زندگی مردم و مکان‌های بهتری برای بازدید مردم باشد. هدف این رویکرد با هدف گردشگری پایدار یکسان است و به توسعه پایدار منتهی می‌شود. بنابراین، ارکان آنها نیز یکی است و عبارتند از انسجام محیط زیستی، عدالت اجتماعی و افزایش مزایای سفر برای اقتصادهای محلی.» اما آیا گردشگری فضایی این ارکان را دارد؟

در گام اول، چند سال پیش بود که پژوهشگران دانشگاه «ام‌آی‌تی» در آمریکا پژوهشی درباره تبعات محیط‌ زیستی گردشگری فضایی انجام دادند. طبق این پژوهش که در مجله «آینده زمین» (Earth's Future) منتشر شده بود، ذرات کربن سیاه (دوده) که از موشک‌ها منتشر می‌شود در مقایسه با سایر منابع دوده ترکیبی مانند هواپیما، ۵۰۰ برابر بیشتر گرمای اتمسفر را نگه می‌دارد که باعث افزایش تأثیر تغییراقلیم می‌شود.

پژوهش‌ها نشان داد هرچند میزان تخریب ازن کل به‌دلیل پرتاب موشک‌ها در حال حاضر کم است، اما روند رشد گردشگری فضایی نشان‌دهنده توان بالقوه برای تخریب استراتوسفر (دومین لایه بزرگ اتمسفر که تا ۵۰ کیلومتری زمین ادامه دارد) در قطب شمال در بهار است که دلیل آن آلاینده‌های موشک‌های سوخت جامد و گرمایش ایجادشده به‌دلیل بازگشت فضاپیماها است، زباله‌ها نیز برای استراتوسفر زیانبار هستند.

همین تبعات شاید برای متوقف کردن روند رو به شتاب گردشگری فضایی کافی باشد، اما بد نیست به مورد دیگری هم اشاره کنیم.

تخمین‌ها اخیراً نشان می‌دهد، انسان‌ها زباله‌های زیادی را بر روی ماه برجای گذاشته‌اند و به‌صورت حدودی می‌توان گفت حدود ۲۰۰ تن زباله روی ماه بر جای مانده؛ این عدد حتی اگر به این اندازه بزرگ نباشد، پیش از همه‌گیر شدن گردشگری فضایی است و احتمال چند برابر شدن آن با افزایش سفرهای فضایی وجود دارد. این موضوع هم نشان‌ می‌دهد گردشگری فضایی در حوزه انسجام محیط زیستی یک چالش دیگر هم دارد.

این رشته نوپا، در ارکان بعدی گردشگری مسئولانه یعنی عدالت اجتماعی و افزایش مزایا برای اقتصادهای محلی چه دارد؟ هزینه‌های بالای سفر فضایی و تجربه‌های گذشته به‌خوبی نشان می‌دهد این سفر محدود به افراد ثروتمند است و احتمالاً به این زودی‌ها مردم عادی توان تجربه آن را نخواهند داشت و تکلیف اقتصاد محلی هم که از پیش روشن است.

اما درست در همین زمان که هنوز تکلیف گردشگری فضایی و تبعات آن روشن نیست، «دپارتمان اکتشافات فضایی سازمان جهان‌شمول احرار» طرح‌هایی برای ساخت یک هتل فضایی با همکاری چند شرکت دیگر دارد که پیش‌بینی می‌شود سال ۲۰۴۵ آغاز شود.

آن‌طور که اعلام شده است اقامت هفت روزه در این هتل فضایی از ۲.۵ میلیون دلار شروع می‌شود که بسیار کمتر از هزینه ۲۰ تا ۴۰ میلیون دلاری گردشگران فضایی برای سفر به ایستگاه فضایی بین‌المللی است. گفته شده که این هتل فضایی در ارتفاع ۱۵۰ - ۲۰۰ مایلی به دور زمین می‌چرخد که کمی کمتر از ایستگاه فضایی بین‌المللی در ۲۵۰ مایلی است.

**

با توجه به اینکه گردشگری فضایی هنوز در گام‌های ابتدایی قرار دارد و از سوی دیگر، جهان با تبعات گردشگری غیرمسئولانه و آسیب‌های آن به‌خوبی آشناست، به نظر می‌رسد باید پیش از هرچیز به فکر اجرای مسئولانه این صنعت نوپا بود. مهمترین اصل گردشگری مسئولانه این است که می‌توان گردشگری را به‌صورتی انجام داد که معایب واضح و روشن آن به حداقل برسد و حذف شود.

توسعه فرآورده‌ها، سیاستگذاری، برنامه‌ریزی و بازاریابی همه می‌توانند به‌صورتی انجام شوند که گردشگران، جوامع میزبان و سرمایه‌گذاران از مزایای بلندمدت صنعت سالم و پویا بهره‌مند شوند و آسیب‌ها در حداقل بمانند.

این گردشگری پایدار نیست

«پل پیترز» دانشیار مرکز پایداری، گردشگری و حمل‌ونقل (CSTT) دانشگاه علوم کاربردی «بردا» در هلند در مقاله‌ای که سال 2018 منتشر کرده گفته است: «گردشگری فضایی منابع زمین را کمیاب‌تر و گران‌تر می‌کند، زیرا در نتیجه استخراج منابع اختصاص داده شده به گردشگری فضایی به اکوسیستم‌های شکننده زمین آسیب می‌رساند. به همین دلیل این نوع گردشگری بر مبنای توسعه پایدار نخواهد بود.»

دو پژوهشگر دیگر نیز در مقاله‌ای با عنوان «تلاش برای پایداری در مدار پایین‌تر: مدل‌های مفهومی برای گردشگری فضایی» که ژانویه 2023 در وب‌سایت onlinelibrary.wiley.com منتشر شده است سعی کرده‌‌اند به این موضوع به صورت علمی بپردازند. هرچند این مقاله هم تأکید می‌کند برای رسیدن به یک مدل گردشگری فضایی بر مبنای توسعه پایدار جای کار زیادی وجود دارد و باید در این باره بررسی‌های زیادی صورت گیرد. این موضوع به‌عنوان یک مفهوم نوین هنوز در مرحله مطالعه و سنجش است./پیام ما