سیستان و بلوچستان رنگین کمان صنایع دستی بی‌نظیر

به گزارش اخبار سبز کشاورزی؛ صنایع دستی در استان سیستان و بلوچستان از جایگاه ویژه‌ای در میان مردم و به ویژه اقوام و عشایر برخوردار است، زیرا پس از کشاورزی و دامداری به عنوان سومین منبع درآمد مردم منطقه محسوب می‌شود.

سفال کلپورگان با پیشینه تولید 7000 ساله، سوزن‌دوزی با نقوشی برگرفته از طبیعت منطقه، قالی بافی، گلیم بافی، حصیر دوزی، پرده‌بافی، چادر بافی، جوال بافی، نمدمالی، سکه دوزی، آینه‌دوزی، پریوار دوزی، توردوزی، خامه دوزی و سیاه دوزی می‌توان به عنوان مهمترین صنایع دستی و از جمله سوغات سیستان و بلوچستان نام برد.

زنان سیستان و بلوچستان با دستانی توانا و فکری خلاق بیشتر وسایل خانه خود را در زیباترین شکل درست می‌کنند و این هنرهای زیبا و اصیل را به دختران خود نیز آموزش می‌دهند. تهیه پارچه، دوخت و تزیین پوشاک و بافت نفیس‌ترین نقوش بر فرش، گلیم و جاجیم، همه و همه نشانگر هنر ناشناخته زنان سیستان و بلوچستان است.

مردان نیز به فراخور فرصت‌های پیش آمده در کنار کشت و دامداری، به تهیه مصالح و ابزار و مواد اولیه کار می‌پردازند تا در این کارهای دستی نیز شریک و یاور همسرانشان باشند. نقوش به کار رفته بر روی آثار هنری سیستان و بلوچستان از دیرباز تاکنون توجه هر بیننده‌ای را به خود جلب کرده و همواره مورد توجه گردشگران داخلی و خارجی قرار می‌گیرد.

سفال کلپورگان‌ 7000 سال بدون تغییر

سفال ‌کلپورگان‌، هنر دست زنان هنرمند بلوچ است که شیوه تولید آن از 7 هزار سال پیش تاکنون بدون تغییر باقی مانده است. بسیاری از روستاهای سراوان دارای خاک خوبی هستند که با بهره‌برداری از آن کوزه‌گری و سفال‌سازی در این روستاها، به ویژه در روستای کلپورگان این شهرستان توسعه یافته است.

‌کلپوره‌ نام گیاهی دارویی برای درمان دل درد است که در منطقه بلوچستان می‌روید و کلپورگان نام روستایی است که در 25 کیلومتری سراوان و در 390 کیلومتری جنوب زاهدان واقع شده است. زنان بلوچ تمام کارهای ظریف ساخت سفال‌های کلپورگان را انجام می‌دهند و مردان فقط در کارهای طاقت فرسا مانند پخت سفال به زنان روستا کمک می‌کنند.

نکته جالب در ساخت این سفالینه‌ها این است که برای ساخت آن‌ها از چرخ سفال‌گری استفاده نمی‌شود و کوزه‌ها با هنر دست زنان بلوچ شکل می‌گیرند. همچنین برای تزیین سفالینه‌ها از هیچگونه لعابی استفاده نمی‌شود و زینت‌بخش آن‌ها طرح‌هایی هندسی شامل ترکیب دایره‌هایی خالی و توپر و همچنین نیم‌دایره‌ها و خطوط است که این نقوش یادآور نقش‌های باستانی است.

برای تزیین و نقاشی سفال از سنگ ‌تیتوک‌ استفاده می‌کنند؛ این سنگ نوعی سنگ منگنز دارای رنگی قهوه‌ای یا سیاه است. با ساییدن سنگ تیتوک بر روی تخته سنگی بزرگ که مقداری آب روی آن ریخته شده، دوغابی تهیه می‌شود که رنگ مورد نیاز برای نقاشی سفالینه‌ها را فراهم می‌کند.

سفالینه‌های کلپورگان اشکال و کاربردهای متنوعی مانند کوزه، قلیان، انواع ظروف مانند کاسه و بشقاب و پارچ، قندان و اسپند دودکن دارد. سفال کلپورگان اگرچه آنطور که شایسته آن است به دنیا شناسانده نشده، اما اصالت و زیبایی این هنر دست، چشم هر بیننده‌ای را خیره می‌کند.

قالی سیستان با شهرت جهانی

بافته‌های سیستانی سابقه‌ای طولانی و درخشان و همچنین شهرتی جهانی دارند. با سکونت اقوام سکایی در دشت زرخیز سیستان در 2 هزار سال پیش، تحولی در منطقه رخ داد. این قوم با سکونت در این منطقه به کشاورزی و بافندگی پرداختند و بافته‌های منطقه را تحت تاثیر تجربه و هنر خویش قرار دادند.

در گذشته برای بافت فرش سیستانی از پشم گوسفندان، رنگرزی گیاهی و به دلیل  زندگی غیرساکن، از دارهای افقی استفاده می‌شد و همچنین چله از جنس ابریشم بوده، اما امروزه از پنبه برای چله و پود ضخیم استفاده می‌شود، دارها به حالت عمودی تغییر شکل داده و قالی بافان از  رنگ‌های شیمیایی بهره می‌گیرند.

طرح‌های قالی سیستان شبیه به نقش‌های ترکمن است و نقش‌های اصیلی چون ‌فتح‌اللهی، مددخانی، هراتی، گلدانی یا گنبدی‌ بافته می‌شوند. فرش این منطقه در اکثر نقاط ایران شناخته شده و در استان‌های کرمان، خراسان و مازندران مشتری‌های قدیمی دارد. طرح‌های مذکور بدون داشتن طراح و نقاش و از دیرباز از نسلی به نسل حاضر منتقل شده‌اند.

گلیم بافی هنر دیرین مردم سیستان و بلوچستان

گلیم بافی از دیگر رشته‌های مهم صنایع دستی بوده که هم در سیستان و هم در بلوچستان رایج است. گلیم بیشتر توسط زنان چادرنشین که دامدارند، بافته شده که از پشم دام‌های خود به عنوان مواد اولیه گلیم بهره می‌برند.

نقش‌های گلیم در این منطقه اکثراً سنتی و به صورت هندسی است و بیشتر از نقش‌های سوزن دوزی بلوچ استفاده می‌شود. رنگ‌های استفاده شده در گلیم‌های سیستان و بلوچستان معمولاً تیره است و رنگ‌های مشکی، قهوه‌ای، زرشکی و اندکی رنگ کرم یا زرد به کار می‌رود.

سوزن دوزی، اصیل‌ترین و زیباترین صنعت دستی کشور

سوزن دوزی بلوچ یا همان «بلوچی دوزی» یکی از اصیل‌ترین و زیباترین صنایع دستی کشور به شمار می‌آید که با دستان توانای زنان بلوچ بر عرصه پارچه جاودان می‌شود و آوازه شهرتش به فرسنگ‌ها دورتر از این خاک نیز می‌رسد. مردم بسیاری از نقاط جهان، بلوچستان را به واسطه آن هنر سوزن دوزی می‌شناسند.

سوزن دوزی هنری نشأت گرفته از ذوق سرشار مردمان این دیار است که هیچکس به درستی نمی‌داند از چه زمان در ایران شروع شده و تمام دختران و زنان بلوچ از کودکی تا میانسالی و حتی کهنسالی دست اندر کار آن به حساب می‌آیند و آن را میراث و وصیت پدران خود می‌دانند.

هنر سوزن دوزی با کمک سوزن و قلاب انجام می‌شود و با نقش گل‌ها، بوته‌ها و ترکیب رنگ‌ها مهمترین زیور لباس زنان بلوچ است. برای طرح سوزن دوزی از پارچه و نخ‌های رنگی که مواد اولیه را تشکیل می‌دهند استفاده می‌شود. نخ‌های به کار رفته عمدتاً به رنگ تیره و اکثراً به رنگ قرمز است.

پیراهن زنان بلوچ با چهار قطعه سوزن دوزی شده زینت داده شده که عبارتند از یک قطعه پیش سینه، 2 قطعه سرآستین و قطعه دیگر در زیر پیش سینه که به طور عمودی تا پایین پیراهن دوخته می‌شود و جیب یا در اصطلاح محلی ‌گوپتان‌ نامیده می‌شود.

امروزه با بکارگیری هنر سوزن دوزی در سجاده، کوسن، حاشیه شال و روسری بانوان و نوارهای مانتو، در مراکز شهری هم شاهد گسترش این هنر هستیم، اما هنوز آن طور که باید و شاید این هنر اصیل به مردم سایر نقاط کشور نشان داده نشده است.

خامه دوزی و سیاه دوزی، هنرهای اصیل سیستان

خامه دوزی که به «خمک دوزی» یا «سفید دوزی» نیز معروف است، در میان مردم سیستان رواج دارد. این هنر را می‌توان زیرمجموعه هنر سوزن دوزی دانست که در آن فقط از نخ سفید استفاده می‌شود. در گذشته ابریشم به صورت خام یعنی بدون هیچ پرداخت و یا اعمالی از قبیل رنگرزی مورد استفاده قرار می‌گرفت و همین امر دلیلی بر نامیدن این هنر زیبای اصیل سیستانی بدین نام است. محصولات خامه دوزی از جمله عرقچین، لباس، پیش سینه، جانماز و رومیزی است که اکثراً برای افراد مسن تهیه می‌شوند.

سیاه دوزی نیز مانند خامه دوزی از هنرهای مردمان سیستانی برای تزیین لباس است که در آن فقط از نخ سیاه یک رنگ استفاده می‌شود.

این نوع دوخت برای تزئین پیش سینه و سرآستین لباس به کار می‌رود و در آن با دوخت «دندان موشی» به هم چسبیده نقش‌هایی را به شکل مثلث بر روی لباس می‌دوزند.

سکه دوزی هنر چشم‌نواز مردمان بلوچ

سکه دوزی از هنرهای بسیار ظریف و چشم‌نواز مردمان بلوچ است. سکه دوزی حاصل دسترنج زنان بلوچ به عنوان دیوار آویز، جهت زیباسازی رختخواب، تزیین آباژور و همچنین در البسه زنان مورد استفاده قرار می‌گیرد.

پارچه‌‌هایی‌ که‌ دارای برق و جلا هستند(مانند جرسه‌)، دکمه، آینه، پولک‌، خرمهره و امثال آن مهمترین‌ موادی‌ هستند که در ساخت‌ محصولات سکه دوزی‌ به کار می‌رود.