ایران سرو 4 هزار ساله

مزرعه سبز : در مقدمه جلد اول کتاب نویسنده و مورخ صاحب نام، ذبیح الله منصوری آمده است: ما ایرانیان در میهن خود غریب هستیم زیرا آن را نمی شناسیم (ذبیح الله ،1379).

این اشاره تا حد زیادی واقعیت دارد. در کتب ما از جمله شاهنامه فردوسی، از درخت تنومندی بنام سینا نام برده شده است که منشاء اصلی کلیه گیاهان روی کره زمین، از جمله درختان پهن برگ و سوزنی برگ بوده است .همچنین ازاین درخت‌، به عنوان سرچشمه بذور کلیه گیاهان دارویی روی زمین‌ نیزنام برده شده است . به همین دلیل، درخت شفابخش یا درخت حیات نیز نامیده شده است.

این درخت جایگاه زندگی پرنده داستانی ایران سیمرغ‌، یعنی مادر خوانده زال‌، پدر رستم‌، پهلوان نام دار ایران است. در هر حال آنچه مسلم است، سنگ کتبه های باقی مانده با تصویر سرو در بناهای تاریخی ایران مانند تخت جمشید‌، منعکس کننده اهمیت این درختان در تاریخ کهن سرزمین ایران‌، اعم از جشن ها یا کشور گشایی های متعدد است (بنای تخت جمشید).

داستان علمی تحلیلی ایران سرو

در هر حال ایران سرو، با دو فرم افسانه ای و تاریخی سابقه ای بیش از چهار هزارسال در نوشته ها دارد.‌ از جمله در کتب تاریخی ما از سروی نام برده می شود که در حوالی کاشمر خراسان وجود داشت. این سرو بسیار عظیم و زیبا بود و مردم از تمام نقاط دنیای آن روز، برای تماشای آن می آمدند .همانطور که می دانید بعد از دوره میترایسم (خورشید پرستی)‌، مردم ایران از جمله اولین اقوام یکتا پرست دنیا بودند.

این مردم‌ طولانی بودن عمر و عظمت درختان را نمادی از قدرت خداوند می دانستند. مدارک علمی حاکی از آن است که خلیفه وقت (متوکل عباسی) نسبت به وجود سرو با عظمتی در شمال شرق ایران و اهمیت معنوی آن‌ در بین مردم‌، حسادت می کند. درآن زمان مردم دنیای آن روز با علاقه برای دیدن آن سرو می آمدند. خلیفه دستور می دهد سرو مذکور را از ریشه در آورند و به بغداد (پایتخت آنزمان) منتقل کنند.

دانشمندان می گویند ،ریشه آنچنان عمیق است که چنین عملی غیر ممکن می باشد. خلیفه دستور می دهد‌، پس سرو را قطع کنید و بریده آنرا به بغداد بیاورید. مردم ایران مدت یکماه حتی شبها هم نخوابیدند.تا آنجا که امکان داشت شاخه های بریده شده را جمع آوری و با خود بردند (حسن پیر نیا ،1389).

در حال حاضر سروهایی‌ که در سنین مختلف درکشور ما وجود دارند‌، شاید، یادگار مردم آن زمان باشند.

شرایط موجود ایران سروها

ایران سروها در حال حاضر، به صورت تک پایه های محدود (بین یک تا پانزده پایه)‌، مانند سرو ابرکوه‌، سروهای دربید …. در استان یزد‌، سروهای منطقه چوار استان ایلام‌، سرو لار منطقه گچساران‌، سروهای طبس استان خراسان جنوبی، سروهای منطقه ده بکری استان کرمان و…، یا بصورت جنگل های طبیعی سرو مانند جنگل سرو فسا در استان فارس جنگل سروطبیعی تنگه سولک‌ دراستان کوهکیلویه وبویر احمد و… یا بصورت باغهای سرو مانند باغ شازده استان کرمان‌، باغ ارم شیراز‌ در بستر ایران حضور دارند.

باغ های قدیمی‌ سروایران‌، با زیبایی چشم گیرخود،نظر هر بیننده‌ ای را جلب و دستاوردی آرامش بخش برای مردم‌ این مرز وبوم محسوب می شوند. بسیاری از این باغ‌ها از سیستم آبیاری خاص‌، یعنی‌، مهندسی ایرانی برخوردارند (استفاده مطلوب همراه با صرفه جویی در مصرف آب). بیشترین تعداد باغهای قدیمی‌، در استان فارس به خصوص در شهر شیراز مشاهده می شوند مانند:باغ عفیف آباد (باغ گلشن)، باغ ارم.

علاوه بر سیستم خاص مهندسی آب (زیبایی ،همراه با کنترول مصرف)‌، موضوع جالب توجه آنکه، پایه های سروبرای کاشت در این باغها‌، بنحوی توسط باغبان های آگاه ایرانی انتخاب شده اند که از نظر فنوتیپ کاملا مشابه هستند. به عبارت دیگر، در آنزمان باغبانهای ایران یا به عبارت صحیح ترمهندسین باغبانی با علم ژنتیک آشنا بودند.

تاسف بار آنکه دستکاری های غیر تخصصی در نیم قرن اخیر، متاسفانه شرایط تخریب بعضی از این باغ‌ها را چه از نظر سیستم آبیاری و چه از لحاظ حفظ فنوتپب ثابت فراهم کرده است.‌ باغ فین کاشان مثال زنده آن است.‌ ابتدا بدون مطالعه تخصصی عمیق و تیمی‌، سیستم آبیاری‌ تغییر یافت و زمانی که متاسفانه بعضی از سرو ها خشک وسوزنهای جوانشان زرد شد، جهت باز کاشت از سروهای بیگانه با سروهای موجود استفاده شد (باید پرسید چرا ما تا این حد سطحی و وظیفه ناشناس هستیم. مقایسه متخصصان امروزی بنحوی با سالیان پیش‌، تا چه حد تاسف بار است).

در هر حال‌، تا کنون بیش از 60 پایه کهن سرو، در ایران شناسایی شده است. از نظر تعداد اکنون، بیشترین عدد مربوط به استان یزد می باشد .‌ آنچه از نظر علمی‌ صد در صد ثابت شده است‌، کهن ترین سروهای ایران عمری بیش از چهار هزار سال دارند (کروری و همکاران ،1397). لازم به ذکر است که روش اندازه گیری سن از نظر دقت و حفظ سلامت درختان کهن‌، مورد تایید سازمان ملل می باشد (سال 1993 شماره تاییدیه 233151).

بنا به دلایل علمی‌، شش ایران سرو‌ ، استوار در نقاط مختلف ایران‌، تحت عنوان کهن ترین پایه های شناسایی شده‌ تا کنون معرفی شده اند(‌ 1389،کروری و همکاران).

ابرکوه در استان یزد‌، بنسول در استان ایلام ،تنگ سولک در استان کهکیلویه و بویر احمد ،دوربید در استان یزد، گروک در استان سیستان و بلوچستان‌، لار در استان کهکیلویه و بویر احمد.

با دید محققان‌، همراه با بررسی های علمی مکتوب‌، زیباترین‌ کهن سرو ایران‌، از نظر فنوتیپ و‌ توان قوه نامیه (2001 baum zeitung) بذور،‌ سرو ابرکوه‌، از نظر میانگین توان اکوفیزیولوژی در چهل ساله اخیر،کهن سرو تنگه سولک استوار، در جنگلهای طبیعی سرو استان کوهکیلویه و بوئراحمد و ضعیف ترین‌ آنها‌ در شرایط موجود‌، از نظر توان اکوفیزیولوژی‌، سرو کهن چوار استان ایلام می باشند ( 139،کروری و همکاران).

مطالعات ژنتیکی روی شصت ایران سرو‌، ثابت کرده است که تعداد 2 ایران سرو در گروه اول‌، تعداد 45 در گروه دوم‌، تعداد 11در گروه سوم و تعداد 2در گروه چهارم قرار دارند.

این نتایج و بررسی ها از نظر علمی بنحوی‌، داستان سرو عظیم و کهن‌ شهر کاشمراستان خراسان را ثابت کرده است.

در واقع بررسی های ژنتیکی قرابت تعداد45 سرو کهن را در نقاط مختلف ایران ثابت می کند.

مورد مهم دیگر آنکه‌، قدمت استان های مورد برررسی‌، از نظر تاریخی‌، در رابطه مستقیم با سن کهن سروها، ایران می باشد.

اگر عمیق تر برسی کنیم ،درختان کهن راز های سر بسته ی هزاران ساله را در درون خود حفظ کرده اند.

منابع

Korori,A.A.S.,Matinizadeh M, Maghuly P.,(2001). Rad.Uralte Baume in der Provinz Yazd des Iran . Baum Zeitung,No.3.35 Jahr.H8248F.PP.104-108

- پیرنیا، حسن ،(مشیر الدوله) ،س،1389، تاریخ کامل ایران

- کروری ،س،1397،سرو های کهنسال ایران ،یادواره بیولوژیک 4000 ساله ایران، گروه تحقیقاتی فناوری زیست بوم های طبیعی پایدار

- کروری، س، 1389،درختان کهنسال یزد، یادواره هزاره های پیشین‌، گروه تحقیقاتی فناوری زیست بوم های طبیعی پایدار

- منصوری، ذبیح الله ،س،1379 ،جلد اول‌، ایران سرزمین جاوید

سودابه کروری ـ دکتری تکنولوژی طبیعت و محیط زیست، دانشیار، مدیر عامل گروه تحقیقاتی فناوری زیست بوم های طبیعی پایدار
دلنیا سپه‌وند ـ دانشجوی دکتری بیولوژی جنگل، دانشگاه تهران
مهدیه گندمی ـ دانشجوی مهندسی شهر سازی