نابودی تمام جنگل‌های ایران تا ۵۰ سال دیگر

تهدید جنگل‌های زاگرس با قاچاق زغال و آتش‌سوزی

سال‌های طولانی است که جنگل‌های ایران با تهدیدات بسیاری همچون قطع بی‌رویه درختان برای صنایع چوب، تولید زغال، آتش‌سوزی، ویلاسازی و راه و جاده‌سازی روبه‌رو هستند که با تداوم این رویه به گفته کارشناسان تا ۵۰سال آینده چیزی از جنگل‌های ایران باقی نمی‌ماند.

به گزارش اخبار سبز کشاورزی ، با شنیدن نام جنگل شاید به‌یاد مناطق سرسبز شمالی بیفتیم. البته درست است که پوشش جنگل‌های شمالی ایران بیشتر از بقیه نقاط به‌چشم می‌خورد اما بهتر است بدانید که مناطق دیگری مانند جنگل‌های بلوط در رشته‌کوه زاگرس یا جنگل‌های حرا در جنوب کشور و البته جنگل‌های دست‌کاشت برای مقابله با بیابان‌زایی جزو جنگل‌های ایران محسوب می‌شوند. در ایران شش نوع جنگل وجود دارد، این جنگل‌ها شامل جنگل‌های هیرکانی، بلوط غرب ایران، قره‌داغ یا ارسباران، دریایی حرا و چندل (مانگرو)، خشک داخلی و جنگل‌های دست‌کاشت که همه آن‌ها در معرض خطر قرار دارند، است.

ازآنجاکه نام قدیم گرگان «هیرکان» بوده، نام این جنگل به هیرکانی معروف شده است؛ این جنگل از گرگان تا گیلان، آستارا، آذربایجان ادامه دارد و به جنگل‌های بارانی هم معروف است. جنگل‌های دریایی حرا و چندل (مانگرو) که با جزر و مد دریا رشد و نمو یافته‌اند، اکنون به‌دلیل بی‌توجهی در حال نابودی هستند.

جنگل قره‌داغ یا ارسباران به‌دلیل رطوبت رود ارس ایجاد شده و درختان این جنگل و حیواناتی که در آن زیست می‌کنند؛ منحصربه‌فرد هستند، اما متأسفانه این جنگل‌ها نیز در حال نابودی است.

جنگل‌های خشک داخلی مربوط به ۶۰ هزار سال پیش که بارندگی این منطقه تا ۶۰۰ میلی‌متر و در اروپا یخبندان بود پدید آمد، اما درحال‌حاضر این جنگل‌ها در منطقه خشک و نیمه‌خشک قرار دارد و درحالی رو به نابودی می‌رود که اگر از بین برود دیگر ایجاد نخواهد شد. درباره تاریخچه جنگل‌های دست‌کاشت نیز باید گفت در سال ۱۳۴۰ برای مقابله با بیابان‌زایی، اقدام به ایجاد جنگل‌های «تاغ» شد اما این جنگل‌ها که زمانی برای مقابله با ماسه‌های روان ایجاد شده بود، در حال خشک شدن است.

همه این‌ها با تراکم‌های متفاوت، جنگل محسوب می‌شود که هر سال روبه کوچک‌تر شدن می‌رود، در شمال به اعتبار صنعت چوب و در غرب برای تولید زغال، جایی دیگر به نیت ویلاسازی و گوشه‌ای هم به هوس راه و جاده‌سازی!

جنگل‌ها از حیث تأمین موادغذایی جامعه، مصنوعات چوبی، محصولات کاغذی، تأمین بسیاری از مایحتاج عمومی جامعه، جلوگیری از فرسایش و از بین رفتن خاک و حفظ آب و نزولات آسمانی، نقش مهمی در اکوسیستم‌های طبیعی ایفا می‌کنند؛ بنابراین تلاش برای جلوگیری از نابودی این منابع برای حفظ حیات انسان و کسب درآمد از این منابع طبیعی، از اهمیت حیاتی برخوردار است.

خشکیدن شمشادهای شمالی با دستکاری‌های انسانی در طبیعت

مهدی بصیری عضو هیئت علمی دانشگاه صنعتی اصفهان و رئیس هیئت مدیره جمعیت پیام سبز ضمن تاکید بر اینکه جنگل‌های البرز شمال کشور در دنیا بی‌نظیر هستند و باید به صورت موزه جنگلی از آن‌ها حفاظت شود، می‌گوید: متأسفانه بهره‌برداری از این جنگل‌ها تاکنون اشتباه بوده است، طی سال‌های گذشته وزارت جهاد کشاورزی اعلام کرد که برای مدتی بهره‌برداری از جنگل‌ها متوقف شود که این کلمه مدتی درست نیست.

وی اضافه می‌کند: این جنگل‌ها نباید مورد بهره‌برداری قرار بگیرد بلکه با مدیریت اکولوژیک باید از آفات و بیماری‌ها نگهداری شود؛ هم‌اکنون به‌دلیل دستکاری‌های انسانی در طبیعت، شمشادهای شمالی در حال خشک شدن هستند.

عضو هیئت علمی دانشگاه صنعتی اصفهان پیرامون اینکه با ارزشمندترین ثروت هر کشوری خاک سطحی، زمین‌های کشاورزی، مراتع و جنگل‌ها است که ما این‌ها را تخریب کردیم، اظهار می‌کند: بیابان‌های کشور به‌دلیل چرای بیش از حد دام و خشکاندن بوته‌ها با کاهش سطح آب‌های زیرزمینی به تدریج در حال نابودی است؛ زیرا با نابودی بوته‌های بیابان‌ها، فرسایش بادی در سطح زمین سرعت می‌یابد و گردوغبار و ریزگردها در مناطق ایجاد خواهد شد.

وی می‌افزاید: چنان‌چه جنگل و مرتع سالم باشد درصد بالایی از آب‌های ناشی از بارندگی‌ها در آن‌ها نفوذ می‌کند و سرعت آب هم کاهش می‌یابد؛ زیرا شدت حرکت آب‌ها فرسایش‌های خندقی و شیاری در مسیر خود ایجاد می‌کند که آسیب‌های جبران‌ناپذیری همانند رسوب را متحمل خواهد کرد که در سیل‌های اخیر شاهد آن‌ها بودیم.

نابودی جنگل‌ها با طرح‌های بدون کارشناسی

بصیری درباره فرسایش خاک و تحلیل رفتن پوشش گیاهی در مناطق مختلف به واسطه بهره‌برداری بی‌رویه و تدابیر کوتاه‌مدت و میان‌مدت برای کند شدن و توقف این جریان، می‌گوید: در مرحله نخست باید جلوی تخریب‌ها را گرفت و تحقیقات وسیعی با اقدام و عمل در زمینه احیای جنگل‌ها و مراتع اجرایی شود.

وی می‌افزاید: یکی از اشتباهات در کشور ما ارائه طرح‌های بدون کارشناسی است که از همان ابتدا اشکالات آن رفع نمی‌شود و پس از پنج سال می‌گویند طرح یا پروژه موفق نبود. زیربنای توسعه پایدار ابتدا فرهنگ و پس از آن محیط‌زیست و منابع طبیعی است باید به‌جای گسترش ساختمان، کارخانه، جاده و طرح‌های غیرکارشناسی به توسعه پایدار بازگردیم.

این بوم‌شناس و اکولوژیست درباره راهبردهای جلوگیری از روند تخریب در سطح شهروندی، خاطرنشان می‌کند: اگر تشکل‌ها و انجمن‌های مردمی آموزش‌دیده شکل بگیرد، برای رشد مابقی مردم مؤثر خواهد بود، زیرا با کسب آگاهی و اطلاعات شهروندان می‌توانند جلوی طرح‌های اشتباه و تخریب‌ها را بگیرند. ممکن است چند کارشناس طرح‌های غلطی بدون اطلاع کسی ارائه دهند که حتی قانونی و اجرایی شود بدون اینکه نظارتی بر آن‌ها باشد.

وی درخصوص چشم‌انداز جنگل‌های کشور برای نسل آینده، می‌گوید: درحال‌حاضر با وجود شرایط فعلی به آخر دره نرسیده‌ایم اما روبه پایین هستیم. در نخستین گام باید تخریب‌ها را متوقف سازیم و در گام‌های بعدی با عمل و ورود به عرصه، اقدامات را اصلاح و اشتغال‌زایی را ایجاد کنیم و با کنترل هزینه‌ها نظارت اجرایی و عملی، برای احیای منابع طبیعی، خاک و حتی آب انجام دهیم.

بصیری می‌افزاید: در این شرایط آب‌ها بدون رسوب مطلوب خواهند شد؛ زیرا رسوب‌ها به سدهای نامناسب و ناحقی که با تمام هزینه‌ها در کشور ما ساخته شده آسیب‌های شدیدی وارد می‌کنند. آبخیزداری این نیست که بند بزنیم و جلوی رسوبات را بگیریم، باید در ابتدا پوشش گیاهی را حفظ کرده و در راستای عدم فرسایش خاک‌ها حرکت کنیم.

تجارت زغال بلوط با قطع درختان زاگرس

رضا شفیعی سرپرست اداره جنگل‌کاری منابع طبیعی و آبخیزداری استان اصفهان با اشاره به وسعت ۶۵ هزار هکتار جنگل‌های طبیعی زاگرس در استان اصفهان، می‌گوید: ۴۰ هزار هکتار از جنگل‌های زاگرس در فریدون‌شهر و ۲۵ هزار هکتار در سمیرم وجود دارد که گونه‌های شاخص در این جنگل‌ها درختان کهنسال بلوط، محلب (آلبالوی تلخ)، گلابی وحشی و ارژن است.

وی استان اصفهان را یکی از ۱۱ استان کشور در حیطه جنگل‌های طبیعی زاگرس معرفی و اظهار می‌کند: وسعت این جنگل‌ها به نسبت دیگر استان‌های کرمانشاه، فارس و کردستان بسیار اندک است اما درختان کهن و با ارزش جنگل‌های زاگرسی استان به عنوان ذخیره‌گاه‌های جنگلی به لحاظ وجود گونه‌های ژنتیکی و درحال انقراض، اهمیت بسیاری دارد و در قانون نیز بر حفظ و حمایت از گونه‌های ذخیره‌گاهی تاکید شده است.

سرپرست اداره جنگل‌کاری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان اصفهان درباره اینکه از سطح ۴۰ هزار هکتار جنگل‌های بلوط شهرستان فریدون‌شهر اصفهان حدود پنج تا ۱۰ هزار هکتار آن به صورت پراکنده گرفتار آفت جوانه خوار است، می‌افزاید: خشکسالی، کمبود بارندگی و ریزگردها عامل اصلی این پدیده است.

وی اضافه می‌کند: از محل اعتبارات طرح صیانت برای مبارزه با آفات و بیماری‌ها برای مقابله با آفت جوانه خوار بلوط در سطح ۸۴۵ هکتار از جنگل‌های فریدون‌شهر با اعتبار ۴۳۰ میلیون تومان در سال ۱۴۰۰ هزینه شده است.

شفیعی با بیان اینکه جنگل‌های زاگرس بیشتر در مناطق غربی و جنوبی استان قرار دارد و بیش از هر زمان دیگری نیازمند مراقبت است، تصریح می‌کند: آتش‌سوزی در این جنگل‌ها با استقرار در مناطق صعب‌العبور و دوردست توسط انسان به ندرت اتفاق می‌افتد اما در فصول افزایش دما و کاهش چشمگیر بارش‌ها و رطوبت خاک، خطر آتش‌سوزی بیشتر مراتع استان را تهدید می‌کند.

کاشت اسکوپاریا در ۴۵ هزار هکتار از اراضی اصفهان

وی درباره ثمره طرح توسعه جنگل به شیوه بذرکاری طی ۵۰ سال گذشته در استان، اظهار می‌کند: اکنون نزدیک به ۴۵ هزار هکتار از جنگل‌های دست کاشت در اصفهان بادام اسکوپاریا است که با توجه به کاشت بذر آن به روش دیم و نیاز آبی کم بیشتر در شهرستان‌هایی با حداقل ۲۰۰ میلی‌متر بارندگی کاشته شده است.

سرپرست اداره جنگل‌کاری منابع طبیعی و آبخیزداری استان اصفهان در خصوص ایجاد ۳۰۸ هزار هکتار جنگل‌کاری در بیابان‌های اصفهان که حدود ۱۵ درصد از جنگل‌های دست کاشت کشور را شامل می‌شود، می‌گوید: این جنگل‌ها شامل گونه‌های طاق، قره باغ، آتری‌پلکس و شورگز است که با دو سال آبیاری طی ۱۷ تا ۱۸ نوبت در ۹ شهرستان بیابانی استان مستقر شده و با توسعه، سدی در مقابل ریزگردها و گردوغبار داخلی خواهد شد.

وی یکی از دلایل اصلی منشأ گردوغبار داخلی را به غیر از هجوم ریزگردهای خارجی، خشکسالی اراضی کشاورزی می‌داند و می‌افزاید: این زمین‌ها با رهایی و نبود کشت و کار طی خشکسالی‌های متوالی به منشأ ریزگردهای داخلی تبدیل شده‌اند.

شفیعی درباره چشم‌انداز جنگل‌های استان برای نسل آینده، می‌افزاید: اقداماتی که طی این سال‌ها در توسعه جنگل‌های استان اجرا کردیم متناسب با تصویب اعتبارات استانی بوده است که به منظور حفاظت از جنگل‌ها برای آیندگان نیازمند فعالیت بیشتر و ایجاد جنگل‌های کاشت طبیعی هستیم.

وی اضافه می‌کند: قطع درختان، هیزم‌گیری و تجارت زغال بلوط یکی از کارهای پر سودی است که پای انسان‌ها را به نقاط بکر زاگرس باز کرده است. البته در استان‌های همجوار افراد سودجویی با قطع درختان بلوط و تبدیل آن‌ها به زغال سبب نابودی جنگل‌های طبیعی زاگرس شده‌اند.

آبیاری طرح «زراعت چوب» با پساب در اصفهان

وی درباره اجرای طرح «زراعت چوب» در استان اصفهان، خاطرنشان می‌کند: وقتی سازمان منابع طبیعی بهره‌برداری از جنگل‌های شمال کشور را ممنوع اعلام کرد به دلیل نیاز صنایع چوب و کاغذ کشور به مواد اولیه، این سازمان طرح زراعت چوب را در دستور کار خود قرار داد تا به منظور حفظ منابع آب زیرزمینی و نیز امکان استفاده از آب‌های نامتعارف برای کشت‌های غیرمثمر، طرح زراعت چوب با پساب اجرایی شود.

سرپرست اداره جنگل‌کاری منابع طبیعی و آبخیزداری استان اصفهان با تاکید بر اینکه سیاست طرح زارعت چوب استفاده از پساب و آب‌های نامتعارف برای کشت‌های غیرمثمر است، می‌افزاید: طی دو سال گذشته ۲۰۰ هکتار از این طرح در کاشان ایجاد شده است، همچنین با کاشت گونه درختان گزشاهی و اکالیپتوس در شهرهای بیابانی مستقر در شمال و شرق استان این طرح در حال اجراست.

به گفته شفیعی عملیات طرح زراعت چوب در شهرهای غربی اصفهان با بارندگی بیشتر و برفگیر از نوع درختان صنوبر و زبان گنجشک اجرایی می‌شود که اگر افرادی زمین زراعی داشته و متقاضی زراعت چوب باشند نیز می‌توانند تغییر کشت دهند و همچنین با واگذاری اراضی دولتی طی خریداری آب‌های نامتعارف و پساب از اداره آب منطقه‌ای استان می‌توانند با اجرای این طرح در توسعه جنگل‌ها برای نسل‌های آینده یاری‌رسان باشند.

وی در پاسخ به اینکه چرا «کشت در اراضی شیب‌دار» طرحی که جنگل‌ها را نابود می‌کند در استان اجرایی می‌شود، می‌افزاید: امسال کاشت گونه‌های باغی بادام، گردو، انجیر با وجود ارزآوری اقتصادی بالا در اراضی شیب‌دار حتی طی تعیین مبالغ به استان مورد مخالفت سازمان منابع طبیعی قرار گرفت؛ چراکه با اجرای این طرح که مجوز آن توسط دولت هم صادر می‌شود درختان کهن و ارزشمند ۱۰۰ ساله جنگل‌های بلوط نابود خواهد شد. این طرح ممکن است در اراضی ملی استان اجرایی نباشد اما در زمین‌های روستایی و مردمی که در اختیار دولت نیست اجرایی شده باشد.

تهدید جنگل‌های زاگرسی با تجارت زغال قاچاق و آتش‌سوزی

سرهنگ علیرضا طاهری فرمانده یگان حفاظت اداره کل منابع طبیعی استان اصفهان با اشاره به وضعیت و آمار قاچاق چوب در استان، می‌گوید: در دو ماهه ابتدای امسال ۳۶ تن چوب بلوط و یک‌هزار و ۱۳۵ کیلو زغال در استان کشف و ضبط شده است.

وی با بیان اینکه طی سال گذشته در ۱۰۴ گشت و پایش نیروهای یگان ۲۰۰ تن چوب و ۱۸ تن زغال بلوط و تاغ در استان اصفهان کشف و ضبط شد، می‌افزاید: با تشدید برخوردها با قاچاقچیان طی دو سال گذشته آمار قاچاق چوب در استان کاهش یافته است. در ابلاغیه جدید دولت، مجازات سخت‌تری نسبت به قبل برای متخلفان و سوداگران طبیعت تدوین شده است.

فرمانده یگان حفاظت اداره کل منابع طبیعی استان اصفهان با تاکید بر اینکه جنگل‌ها و مراتع ریه‌های تنفسی کشور به شمار می‌روند و آتش‌سوزی و نابودی آن‌ها دودی است که به چشم خود انسان‌ها خواهد رفت، تاکید می‌کند: مطابق ماده ۴۷ قانون حمایت و حفاظت از جنگل‌ها و مراتع، افرادی که عامدانه دست به آتش‌سوزی جنگل‌ها و مراتع بزنند از دو تا ۱۰ سال حبس در انتظارشان خواهد بود و براساس ماده ۴۵ قانون، برای آتش زدن مزارع خشک از دو ماه تا یک سال حبس پیش‌بینی شده است.

وی با بیان اینکه ۶۴۱ مورد اطفا حریق در سطح ۱۸۰ هکتار از مراتع استان اصفهان در سال ۱۴۰۰ صورت گرفت، اضافه می‌کند: سال گذشته آتش‌سوزی در جنگل‌ها نداشتیم، اما در ۱۰ روز ابتدای امسال دو هکتار از مراتع و جنگل‌های دست کاشت طعمه حریق شد که ۱.۸ هکتار آن تاغ‌زار بوده است.

سرهنگ طاهری درباره اینکه افزایش دمای هوا، خشکی زمین و نبود بارش باران در پیش افتادن حریق مؤثر است، می‌گوید: بیشترین موضوع حریق مراتع و جنگل‌ها به بی‌احتیاطی افراد بازمی‌گردد که پس از افروختن آتش، اقدام به خاموشی آن نمی‌کنند که می‌تواند تبعات جبران‌ناپذیری به دنبال داشته باشد.

نابودی جنگل‌های ایران تا ۵۰ سال دیگر

اسماعیل کهرم، کارشناس و کنشگر محیط‌زیست اظهار می‌کند: نابودی جنگل‌های ایران تا ۵۰ سال آینده، مطابق با برآوردهای هشدارگونه ناسا از وضعیت ایران حقیقت دارد، به این معنا که با تداوم این شرایط، طی سال‌های ۲۰۵۰ تا ۲۰۶۰ اثری از جنگل‌هایی که امروز می‌شناسیم در کشور باقی نخواهد ماند.

وی با ابزار تأسف از اینکه جنگل‌های ایران وضعیت بسیار نامناسبی دارند، اظهار می‌کند: چندی پیش با حضورم در کنفرانس GPL کشور آلمان یکی از سازندگان این دستگاه‌ها ضمن گفت‌وگوی دو نفره بیان کرد که هم‌اکنون متوجه شده‌ایم که بهترین کار در فضا مشاهده زمین از مریخ است. طی این مشاهدات دیدیم که در کشور شما ایران سالیانه یک تا ۱.۵ درصد از جنگل‌ها در حال نابود شدن هستند.

این کارشناس و کنشگر محیط‌زیست ادامه می‌دهد: بنابراین چنان‌چه سالانه یک درصد جنگل‌ها در ایران از بین برود طی ۱۰۰ سال آینده جنگلی نخواهید داشت و با ۱.۵ درصد حدود ۷۵ سال دیگر تمام جنگل‌های کشورتان نابود می‌شوند.

تهدید کاشت اکالیپتوس گونه‌ای غریبه و غیربومی

وی با تاکید بر اینکه جنگل‌های ایران را از هر دیدی که نگاه کنید در حال اضمحلال و اتمام است، می‌افزاید: در دهه‌های آینده جنگل‌های کشور ما کاملاً نابود و ناپدید می‌شوند، متأسفانه درخت اکالیپتوس که گونه‌ای غریبه و غیرایرانی است و به هیچ‌عنوان برای جنگل‌های ما مناسب نیست را می‌کارند و از نظر ظاهری جنگل‌ها سبز هستند اما این درختان غیربومی آفت‌های خودش را به همراه دارد.

کارشناس محیط‌زیست در خصوص اینکه فرسایش خاک قدرت زایندگی و رویش را از آن می‌گیرد و خاک فرسایش یافته می‌میرد، می‌گوید: قسمت اعظم فرسایش خاک بر اثر پدیده جنگل‌زدایی ایجاد می‌شود، جنگل‌ها را قطع می‌کنیم، بعد خاک از پوشش گیاهی جنگل عریان می‌شود و از بین می‌رود. این پدیده‌ها به صورت متوالی یکی پس از دیگری اتفاق می‌افتد.

وی درباره اینکه پوشش گیاهی خاک در ایران باید بالاتر برود، اظهار می‌کند: اگر پوشش گیاهی مناسب باشد فرسایش خاک صورت نمی‌گیرد. در حال حاضر علوفه‌ای که توسط باران و برف رشد می‌کند توسط چهارپایان خورده می‌شود این چهارپایان خاک را خالی از پوشش گیاهی کرده و آن را فرسایش می‌دهند. تنها راه کوتاه‌مدت برای کاهش فرسایش خاک این است که باید به خاک زمان استراحت داد تا تقویت شود.

کهرم می‌افزاید: در زیر جنگل‌ها آب انباری عظیم وجود دارد که با نابودی جنگل‌ها علاوه بر از بین رفتن این منبع با ارزش و عظیم، خاک و حیات‌وحش کشور نیز نابود خواهد شد، باید هرچه سریع‌تر جلوی تخریب این جنگل‌ها گرفته شود. چنانچه تصمیم بگیرند از این به بعد با جنگل‌ها کاری نداشته باشند تمام این طبیعت برخواهد گشت.

سمیه لطفی