عواقب جنگل‌زدایی برای توسعه اراضی کشاورزی

هجوم آدم‌ها به جنگل‌ها و تغییر کاربری آن‌ها به بهانه نیاز به زمین کشاورزی بیشتر یک اقدام خسارت زای چندجانبه است که عوارض آن طی چند دهه اخیر خود را نشان داده و زندگی همان جنگل‌زدایان متجاوز را تحت‌تاثیر قرار داده است.

اخبار سبز کشاورزی؛ در حالی که با پیشرفت تکنولوژی‌های تولید بیشتر در واحد سطح نیازی به انهدام جنگل‌ها با چنین سرعتی نبود، اما ساکنان این مناطق، ساده‌ترین راه را جنگل‌زدایی و نابود کردن ریه‌های زمین و دستگاه‌های اکسیژن‌سازی زیست کرده می‌دانند.

بیشتر بخوانید: جنگل گیسوم زیر ریل

آدمیان از حدود 12 هزار سال قبل شروع به کشاورزی کردند و در سواحل رودخانه‌های دجله و فرات و عراق و سوریه کنونی، با کشت نخود، عدس و جو، جدا از سایر انسان‌ها در مناطق دیگری ازکره زمین، به این کار مشغول شدند. آن‌ها برای ایجاد فضای کافی به منظور کشت و کار و نگهداری دام‌ها، شروع به ریشه‌کن نمودن درخت‌ها کردند و بر اساس نیازشان طبیعت منطقه را تغییر دادند.

از آن زمان اجداد ما دریافتند که با نابود کردن جنگل‌ها و توسعه اراضی برای مزرعه‌داری، برخی از گیاهان و جانورانی که تا آن زمان زیر شاخ و برگ و سایر آن درخت‌ها زندگی می‌کردند، به‌تدریج ناپدید شدند و امروزه ما دریافته‌ایم که کشاورزی فشرده و مدرن یکی از بزرگ‌ترین عوامل تهدیدکننده تنوع زیستی روی سیاره زمین است. عملا ما دانش اندکی در مورد سرنوشت و عاقبت گیاهان، حشرات و سایر جانوران که در اکوسیستم جنگلی، پس از انداختن درخت‌ها و شخم زدن اراضی آن‌ها می‌دانیم.

برای درک آنچه بر سر گیاهان و جانوران پس از جنگل‌زدایی می‌آید، تحقیقی در مورد جنگل‌های یک جزیره در منطقه Azores(از کشور پرتقال) به عمل آمد تا اثرات تغییر کاربری اراضی جنگلی به کشاورزی، مورد مطالعه قرار گیرند. تا سال 1427 میلادی، انسان‌های اندکی پای به این جزایر گذاشته بودند. یافته‌های باستان‌شناسان نشان می‌دهد که صدها سال قبل از ورود پرتقالی‌ها به آن جزایر، احتمالا وایکینگ‌ها به آن جزایر رفت و آمد داشته‌اند، اما از قرن 15 به بعد کلنی‌هایی از انسان‌ها(پرتغالی‌ها) در آن جزایر مسکن گزیده‌اند.

هزاران سال، جزایر آزور(Azores) به صورت منطقه‌ای سرسبز و انبوه از انواع گیاهان به حال خود در اقیانوس اطلس رها شده بود و درخت‌های جنگلی به هم فشرده به علت وجود ترکیبی از گرمای زیاد، بارندگی فراوان و خاک آتش‌فشانی، سراسر آن را پوشانده بود.

پس از آن که در سال 1427، سربازان پرتغالی بر حسب اتفاق کوه‌هایی انباشته از درختان جنگلی را در میانه اقیانوس اطلس کشف کردند، همة جزیره تغییر کرد.

کشاورزان فقیری که از دست اربابان خود خسته شده بودند، اندک دارایی‌های خود را جمع آوری کرده و به سمت جزایر آزور، بار سفر بستند. شروع به جنگل‌زدایی و ایجاد مزارع گندم و محصولات دیگر نمودند و مانند سرزمین مادری خود به برداشت انواع محصول اقدام کردند. شایعات آن مهاجرت‌ها همه جا پیچید و کشاورزان به جزایر آزور سرازیر شدند.

مناطق جنگلی وسیعی به سرعت نابود و تبدیل به اراضی کشاورزی شدند و فقط آن دسته از اراضی که در مناطق کوهستانی و غیرقابل کشت بودند از این تهاجم جان به در بردند. طی هزاران سال جنگل‌های اروپا توسط ساکنان آن نابود و آنچه اکنون به عنوان جنگل در آن قاره دیده می‌شود، جنگل‌های اصیل نیستند، اما در بخش‌های مرتفع«آزور» هنوز جنگل‌های اصیل وجود دارند.

محققان طی آزمایش‌هایی طولانی‌مدت دریافتند که تفاوت‌های قابل‌توجهی در چگونگی وضعیت حشرات، پرندگان، گیاه‌خواران و حتی میکروارگانیسم‌های یک منطقه جنگلی و یک وسعت از اراضی زیر کشت وجود دارد.

در جنگل‌ها میزان رطوبت بسیار بیشتر از مزارع بوده و بی‌‎مهرگان زیادتری می‌توانند در آنجا زندگی کنند و جانورانی نظیر حلزون‌ها و سوسک‌هایی که از دانه‌ها تغذیه می‌کنند بسیار بیش از مزارع است. اما گرده‌افشان‌ها و میکروارگانیسم‌های مزارع اندکی بیشتر بود.

نقش کشاورزان

با اقدام به جنگل‌زدایی، تنوع زیستی نیز نابود می‌شود، اما پرسش این است که برای برگرداندن تنوع زیستی به اراضی تبدیل شده به مزارع، کشاورزان چه کاری باید انجام دهند.

اول از همه حلزون‌ها و سوسک‌ها باید مورد حمایت قرار گیرند و مقداری از سبزه‌های طبیعی برای آن‌ها درمزارع باقی بماند. به‌عنوان مثال بقایای در حال پوسیدن درخت‌ها مکان مناسبی برای ادامه زندگی سوسک‌ها هستند.

یک مشکل اساسی برای مناطق جنگل‌زدایی شده، انتقال انواعی از گیاهان، حیوانات و میکروارگانیسم‌های جدیدی است که وابستگی به آن مناطق ندارند که به‌عنوان مثال موش‌ها یکی از این آفات ناخوانده در مناطق جدید هستند و به سرعت تعداد آن‌ها زیاد و وضعیت تهاجمی پیدا می‌کنند. جنگل‌زدایی در منطقه‌ای مانند آمازون که سالیانه میلیون‌ها تُن کربن جذب و اکسیژن آزاد می‌کند؛ فقط در سال گذشته(2022) در حدود 4 هزار کیلومتر مربع بوده که ۱۰درصد بیش از سال قبل از آن است. با آتش‌زدن چنین منطقه وسیعی از جنگل، اثرات فاجعه‌باری برجای می‌ماند که ابتدایی‌ترین آن بروز خشکسالی به‌دلیل کاهش رطوبت است. به هر حال زمین در حال تاثیرپذیری از گرم شدن است و جنگل‌زدایی می‌تواند این اثرات را تشدید نماید.

ماهنامه دام و کشت و صنعت - شماره ۲۷۵ - خرداد ۱۴۰۲