محیط‌زیست و منابع‌طبیعی همچنان نظاره‌گر تخریب‌ها
قلب دریاچه مهارلو باز شد
برداشت بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی، موجب فرو رفتن آب آلوده و نمکین به آبخوان استان فارس می‌شود
به گزارش اخبار سبز کشاورزی؛ قلب دریاچه مهارلو باز شده است و فروچاله‌ها این‌بار در دل دریاچه خود را نشان داده‌اند. زمین، آب دریاچه را در خود می‌کشد و دریاچه صورتی مهارلو با چالشی عجیب روبه‌روست.
این فروچاله‌ها، همان فرونشست‌هایی هستند که زمین بسیاری از استان‌ها با آن درگیر است و این‌بار در دل دریاچه خود را نشان داده و با از بین رفتن لایه‌های زمین، آب دریاچه مهارلو که با فاضلاب شهری و صنعتی شور و پر شده است، بر اثر این اتفاق به آبخوان‌های استان فارس می‌ریزد. این اتفاق که حالا تصاویرش دست‌به‌دست می‌شود، به‌گفته «بهمن ایزدی» اتفاق جدیدی نیست.
این فعال محیط‌زیست در استان فارس می‌گوید سه سال قبل این فروچاله‌ها را در مهارلو دیده و همان زمان هم گزارشی به محیط‌زیست و منابع‌طبیعی ارسال کرده است، اما باوجود پیگیری‌های مستمر جوابی نگرفته. او می‌گوید آن زمان در این منطقه آب نبود، اما بارش‌های امسال آبی را به منطقه رسانده که مخلوط‌شده با نمک و فاضلاب به آبخوان فارس می‌رود.
در طول سه سال گذشته به این فروچاله‌ها توجهی نشده و ایزدی همچنان معتقد است بی‌توجهی محیط‌زیست، منابع‌طبیعی، مدیریت بحران و سایر دستگاه‌های متولی، زخمی است بر پیکر کم‌جان محیط‌زیست کشور.
در آذرماه ۱۴۰۱ «عطا پورشیرزاد»، مدیرکل حفاظت محیط‌زیست فارس، در همایش روز جهانی خاک خبر داد که بیش از ۴۰ درصد از فاضلاب شهر شیراز به‌صورت خام به دریاچه مهارلو وارد می‌شود. به‌گفته او «به‌علت وارد شدن فاضلاب شهر شیراز به تالاب مهارلو این تالاب ارزش خود را از دست داده است. این درحالی‌است که با ورود این فاضلاب به منطقه شاهد تغییر اکوسیستم در منطقه نیز هستیم.»
مهارلو در سال‌های گذشته اتفاقات تلخ بسیاری را از سر گذراند. سال ۹۴ خبر خشکی قطعی آن آمد و همان زمان مهر در گزارشی نوشت «حالا از تمام وسعت ۲۵ هزار هکتاری‌اش چیزی جز یک مساحت بزرگ باتلاقی و نمکی باقی نمانده است. خشکسالی با همدستی بهره‌برداری بی‌رویه از بستر دریاچه و کشاورزی‌های غیرکارشناسی کار خود را کردند و اکنون مهارلو نیز به جمع تالاب‌های خشکیده فارس پیوست. دریاچه مهارلو یا نمک تا پیش از خشکسالی کمک شایانی به مرطوب نگه داشتن هوای شیراز می‌کرد و علاوه‌بر ارزش‌های محیط‌زیستی‌ای که داشت، فرصت مناسب طبیعت‌گردی را در کمترین فاصله از کلانشهر شیراز فراهم کرده بود؛ اما اکنون یک پهنه خالی از آب در بستر دریاچه وجود دارد که از نمک پوشیده شده است.»
پیش‌از‌این در سال ۱۳۸۷ نیز بیش از ۹۰ درصد دریاچه خشک شده بود و ساخت سدهای درودزن و سیوند هم از جمله اصلی‌ترین متهمان این وضعیت بود.
دریاچه اما امسال به‌دلیل بارش‌های قابل‌قبول بهاره وضعیت متفا‌وتی را تجربه کرد و آب بسیاری از بخش‌ها را فراگرفت. اما زمین دریاچه در این سال‌ها آسیب گسترده‌ای دیده بود و فرونشست‌های بسیاری در آن هویدا بود و همین نیز باعث شد تا در محل این فرونشست‌ها، زمین آب را ببلعد.
«طهمورث یوسفی»، مدیر مرکز زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی جنوب کشور (مرکز شیراز)، درباره این اتفاق در روزهای اخیر به ایلنا گفت «در بررسی‌های اولیه در بین عوامل مؤثر در ایجاد فرونشست، به‌نظر می‌رسد برداشت بیش از حدمجاز از منابع آب زیرزمینی و ویژگی‌های مهندسی رسوبات، انحلال و عوامل زمین‌شناسی، عوامل اصلی ایجاد فرونشست و فروچاله‌ها در منطقه تالاب مهارلو هستند. محل فروچاله نزدیک به رخنمون‌های سازند آسماری-جهرم ایجاد شده و محدوده ایجاد فروچاله در نقشه زمین‌شناسی در شرق دریاچه واقع شده است.»
به‌گفته او، محدوده مورد بررسی یکی از حوضچه‌هایی است که در محدوده غرب روستای قندیلک قرار دارد و توسط ارتفاعات شرقی و شمال‌شرق و همچنین سرریز آب‌های دریاچه در مواقع پرآبی دریاچه شکل می‌گیرد و در چنین شرایطی آب ذخیره‌شده تا تهی شدن آب آن در این قسمت، توسط تَرَک‌ها و مجموعه فروچاله‌های موجود زهکش و دزدیده می‌شود.
این وضعیت آبخوان را آلوده کرده است و یوسفی برای جلوگیری از آلودگی بیشتر آبخوان‌ها، سست شدن رسوبات و عدم گسترش دهانه فروچاله می‌گوید:ح «باید از نفوذ آب دریاچه به حفره‌ها جلوگیری کرد و با اجرای طرح‌های آبخیزداری در بخش شرقی و شمال‌شرقی این منطقه و نصب علائم خطر در پیرامون منطقه برای نجات این دریاچه اقدام کرد.»
محیط‌زیست و منابع‌طبیعی، نظاره‌گر تخریب‌ها
زمین به یغما رفته و برداشت‌های مجاز و غیرمجاز در طول دهه‌های گذشته، ویرانی‌ای برجا گذاشته که حالا بهمن ایزدی، فعال محیط‌زیست، با نگرانی گسترده درباره آن صحبت می‌کند و از خشکی رودهای مختلف استان فارس می‌گوید و بی‌جان شدن پریشان و بختگان. ایزدی اما سه سال قبل نقش این فروچاله‌ها را در دل تالاب مهارلو دید. آن زمان هم به محیط‌زیست و منابع‌طبیعی اعلام کرد، اما هیچ‌کس پاسخگوی اتفاق رخ داده نبود.
آن زمان مهارلو مانند حالا آب نداشت و این فرونشست‌ها خود را این‌چنین نشان نداده بودند «مدیریت نابسامان منابع آب و کنترل آبخوان‌ها و مدیریت نکردن بهره‌برداری در دهه‌های اخیر، این بلا را بر سر اقلیم ما آورده است. زیر کشت بردن دشت‌ها و اراضی ملی برای رسیدن به خودکفایی در گندم، به تاراج بردن آب‌های زیرزمینی برای کشت و حفر چاه‌های با مجوز و بی‌مجوز برای کشاورزی، کاری کرد که حالا زمین تاب و توان ایستادن نداشته باشد و مدام بخشی از آن فرو رود.»
بهمن ایزدی: تعدادی از رودهای فارس به دریاچه مهارلو می‌ریزند و از سویی مهارلو خانه فاضلاب‌های شهری و صنعتی است. این وضعیت نابسامان با فرونشست خود را به‌نحوی دیگر نشان داده و آب قلیایی، شور و آلوده از حفره‌های فروچاله به آبخوان می‌ریزند و به‌این‌ترتیب، آبخوان دشت خرامه و دشت‌های دیگر را آلوده می‌کند
او سیاست‌های اشتباه دهه‌های گذشته و استمرار آن تا حال حاضر و بی‌توجهی به پژوهش‌ها و گفته‌های فعالان را دلیلی می‌داند که وضع را هر روز بدتر از قبل می‌کند و این اتفاق درباره دریاچه مهارلو به‌وضوح قابل مشاهده است «مگر در سال‌های گذشته گزارش این وضع را دادیم، کسی به داد منطقه رسید؟ ما با شرایط سختی روبه‌رو هستیم. تعدادی از رودهای فارس به دریاچه مهارلو می‌ریزند و از سویی مهارلو خانه فاضلاب‌های شهری و صنعتی است. این وضعیت نابسامان با فرونشست خود را به‌نحوی دیگر نشان داده و آب قلیایی، شور و آلوده از حفره‌های فروچاله به آبخوان می‌ریزند و به این ترتیب آبخوان دشت خرامه و دشت‌های دیگر را آلوده می‌کند. ساختار زمین‌شناسی و اکوسیستم را تغییر می‌دهد و در این میان سازمان منابع‌طبیعی و محیط‌زیست تماشاگران نابودی آبخوان‌ها و دریاچه‌ها هستند.»
ایزدی می‌گوید در این سال‌ها که وزارت نیرو و جهادکشاورزی برنامه‌هایی مخرب را در پیش گرفته‌اند، این درخواست وجود داشت که سازمان محیط‌زیست و منابع‌طبیعی مقابل نابودی سرزمین توسط آنها بایستد؛ اما این اتفاق نیفتاد و حالا شاهد آن هستیم که براساس آمارهای موجود تنها ۲۰ درصد آب در آبخوان‌های کشور داریم.
علی حاجی‌باقری: نگرانی اصلی ما این است که آب‌های زیرزمینی آلوده شوند. متأسفانه هیچ تحقیقی انجام نشده که بدانیم این آب‌های آلوده به کدام سمت می‌روند؛ هرچند تشخیص آن کار سختی نیست، اما گویا سازمان‌های مربوطه هنوز به عمق فاجعه پی نبرده‌اند
«علی حاجی باقری»، دیگر فعال محیط‌زیست در استان فارس، از تماس‌های مکرر روزهای اخیرش با مسئولان محیط‌زیست و بی‌پاسخ ماندن آنها می‌گوید. به‌گفته او، این دریاچه فصلی، امسال توانست آب باران زیادی به خود ببیند، اما آنچه رخ داد پخش بودن فاضلاب شهری و صنعتی در این تالاب و حالا رفتن این آب آلوده به دل زمین است. «نگرانی اصلی ما این است که آب‌های زیرزمینی آلوده شوند. متأسفانه هیچ تحقیقی انجام نشده که بدانیم این آب‌های آلوده به کدام سمت می‌روند؛ هرچند تشخیص آن کار سختی نیست، اما گویا سازمان‌های مربوطه هنوز به عمق فاجعه پی نبرده‌اند.»
حاجی‌باقری می‌گوید در سه سال گذشته که بختگان خشکی گسترده‌ای به خود دید، بسیاری از فلامینگوهای آنجا هم به مهارلو آمدند. «مهارلو با وجود آلودگی گسترده و اطلاع همه مسئولان و اذعان آنها به آلودگی فاضلابی، اما همچنان خانه پرندگان مهاجر است. ما دقیقاً کنار تالاب مهارلو پاسگاه محیطبانی داریم و این دریاچه از دریاچه‌های مهم و زیبای استان فارس بود که هر روز با یک مصیبت روبه‌رو شد.»
برداشت بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی برای کشاورزی و نابودی آبخوان‌ها، حالا در شکلی دیگر خود را نشان داده است. آب آلوده به آبخوان برمی‌گردد و این درحالی رخ می‌دهد که در طول سال‌های گذشته، فرونشست این منطقه برای هیچ‌یک از مسئولان اتفاق مهمی نبوده است./پیام ما
