فرونشست در اصفهان: تهدیدی که میراث فرهنگی و جان مردم را نشانه گرفته است

زمانی اصفهان به لطف رودخانه زاینده‌رود و شبکه‌ قنوات سنتی‌اش، شهری پر رونق و سرزنده بود. اما امروز، این کلان‌شهر تاریخی با یک بحران خاموش و ویرانگر روبرو است که از زیر پای آن، خاک را خالی می‌کند: فرونشست در اصفهان.

اخبار سبز کشاورزی؛ این پدیده دیگر محدود به دشت‌های کشاورزی نیست و حالا به قلب شهر، به مدارس، زیرساخت‌های شهری و مهم‌تر از همه، به بناهای تاریخی رسیده است. خبر ترک خوردن سی‌وسه‌پل، زنگ خطری است که نمی‌توان آن را نادیده گرفت.

چرا اصفهان در حال فرونشست است؟

بحران فرونشست در اصفهان نتیجه ترکیبی از عوامل طبیعی و انسانی است.

• خشکسالی و تغییر اقلیم: کاهش بارندگی و افزایش دمای هوا، زاینده‌رود را بارها خشک کرده و باعث شده است که سفره‌های آب زیرزمینی که نقش حیاتی در جلوگیری از نشست خاک داشتند، دیگر تغذیه نشوند.

• مدیریت ناکارآمد منابع آب: ایران با برداشت بی‌رویه از سفره‌های آب زیرزمینی، ۷۰ درصد از ذخایر خود را در پنج دهه اخیر از دست داده است. نرخ فرونشست در اصفهان با ۱۵ سانتی‌متر در سال، از حد بحرانی جهانی بسیار فراتر است و این شهر را به یکی از پرخطرترین نقاط جهان تبدیل کرده است.

• گسترش چاه‌های غیرمجاز و صنایع آب‌بر: حفر هزاران چاه غیرمجاز و توسعه صنایع پرمصرف مانند فولاد و پالایشگاه‌ها، به همراه کشت محصولات آب‌بر مانند برنج، فشار مضاعفی بر منابع آبی وارد کرده است.

این عوامل دست به دست هم داده‌اند تا لایه‌های خاک متراکم شده و خاصیت ارتجاعی خود را از دست بدهند، و در نتیجه، پدیده فرونشست زمین در اصفهان رخ می‌دهد.

پیامدهای فاجعه‌بار فرونشست در اصفهان

پیامدهای این بحران، فراتر از یک پدیده زمین‌شناسی است و ابعاد اجتماعی و اقتصادی گسترده‌ای دارد:

• تخریب زیرساخت‌ها: فرونشست باعث تعطیلی بیش از ۱۰۰ مدرسه و ایجاد فروچاله‌های عمیق در خیابان‌های شهری شده است. این پدیده، زیرساخت‌های حیاتی مانند خطوط مترو، لوله‌های گاز و حتی برج‌های مسکونی را تهدید می‌کند.

• تهدید میراث فرهنگی: بسیاری از بناهای تاریخی اصفهان، از جمله سی‌وسه‌پل و پل خواجو، روی رسوبات حساس ساخته شده‌اند. نشست ناهمگون، باعث ایجاد ترک در این سازه‌ها شده و کارشناسان هشدار می‌دهند که اگر روند فعلی ادامه یابد، برخی از این بناها قابل ترمیم نخواهند بود و بخشی از هویت شهر هزارساله اصفهان از بین خواهد رفت.

• مهاجرت و ناامنی: خشک شدن زاینده‌رود و کمبود آب، موجب مهاجرت کشاورزان از روستاها به شهرها یا حتی استان‌های دیگر شده است، که این امر به نوبه خود باعث کاهش نیروی کار کشاورزی و تهدید امنیت غذایی می‌شود.

راهکارهای نجات اصفهان از بحران فرونشست

مقابله با این بحران نیازمند اقدامات فوری و بلندمدت است:

• احیای زاینده‌رود: بازگرداندن جریان دائمی رودخانه و تأمین حقابه‌های زیست‌محیطی و کشاورزی، برای تغذیه سفره‌های آب زیرزمینی ضروری است.

• مدیریت مصرف آب: اصلاح الگوی کشت، مسدود کردن چاه‌های غیرمجاز و نصب کنتور هوشمند، گام‌های مهمی در کاهش برداشت بی‌رویه آب هستند.

• توقف توسعه صنایع آب‌بر: ارزیابی مجدد پروژه‌های صنعتی پرمصرف و استفاده از پساب شهری می‌تواند به کاهش فشار بر منابع آبی کمک کند.

آیا اقدامات مسئولین برای مقابله با این بحران کافی خواهد بود و اصفهان می‌تواند میراث ارزشمند خود را از خطر فرونشست در اصفهان نجات دهد؟