هوای پاک شمال، در غبار ابهام!
معمای آلودگی هوای شمال ایران؛ میان گردوغبار قره‌قوم و بنزین روسی
بحران تازه در هوای شمال ایران؛ آیا ریزگردهای قره‌قوم ترکمنستان عامل اصلی آلودگی‌اند یا بنزین روسی؟ تحلیل کارشناسان محیط‌زیست و دانشگاه تربیت‌مدرس از منشأ مبهم آلودگی استان‌های گیلان، مازندران و گلستان.
هوایی که همیشه نماد لطافت و سرسبزی بود، حالا در هاله‌ای از دود و گردوغبار فرو رفته است. طی روزهای گذشته، کیفیت هوای استان‌های شمال ایران از گیلان تا گلستان، به محدوده «ناسالم برای همه» رسید؛ اتفاقی نادر در منطقه‌ای که همواره پناهگاه فرار از آلودگی پایتخت‌ها به شمار می‌رفت.
اخبار سبز کشاورزی؛ اما منشأ این آلودگی چیست؟ ریزگردهای ترکمنستان یا بنزین روسی؟ پاسخ همچنان در ابرهای خاکستری بی‌اعتمادی گم شده است.
گردوغبار قره‌قوم یا دود بنزین روسی؟
مسئولان سازمان محیط‌زیست منبع آلودگی را گردوغبار صحرای قره‌قوم در ترکمنستان می‌دانند؛ اما هم‌زمان برخی شایعات، انگشت اتهام را به سمت بنزین وارداتی روسی گرفته‌اند.
در شهری مانند آمل و چالوس، شاخص آلودگی ذرات معلق تا مرز بحران بالا رفت و با سکون هوا و نبود بارندگی، آلاینده‌ها در جو ماندگار شدند. بارندگی اخیر تنها موقتاً آسمان شمال را شست‌وشو داد، نه ذهن پرسش‌گر مردم را.
دیدگاه کارشناسان محیط‌زیست شمال کشور
«فرهاد حسینی‌طایفه»، مدیرکل محیط‌زیست گیلان، با استناد به داده‌های رسمی می‌گوید در روزهای آلودگی اخیر، هیچ‌یک از گازهای آلاینده شامل منوکسیدکربن، دی‌اکسید نیتروژن و گوگرد از حد مجاز فراتر نرفته‌اند. عامل اصلی، فقط و فقط ذرات معلق و گردوغبار بوده است.
او تأکید می‌کند که الگوی آلودگی به‌صورت منطقه‌ای و یکپارچه در کل نوار خزری مشاهده شده است؛ از گیلان تا گلستان. به این ترتیب، منشأ آلودگی نمی‌تواند صرفاً محلی یا محدود به یک استان باشد.
در مازندران نیز، «حسین حیدرپور»، معاون محیط‌زیست انسانی استان، منشأ آلودگی را بین ۵۰ تا ۷۰ درصد خارجی دانسته و سهم منابع داخلی مانند صنایع آلاینده و آتش‌سوزی‌های پراکنده را بسیار کم برآورد می‌کند. به گفته او، مسیر باد از شمال و شمال‌شرق تغییرپذیر بوده و پدیده‌ای پیچیده در جریان بوده است.
استاد دانشگاه: باد از غرب می‌وزد، نه از ترکمنستان!
در سوی مقابل، «سید محمود قاسم‌پوری»، استاد دانشکده محیط‌زیست دانشگاه تربیت‌مدرس شعبه نور، این نظریه را زیر سؤال برده است.
او با تأکید بر کمبود تجهیزات علمی سنجش ذرات معلق، می‌گوید برای اثبات یا رد هر فرضی، باید نمونه‌برداری آزمایشگاهی انجام شود. از نگاه او، با توجه به الگوی باد غالب منطقه که از شمال‌غرب به جنوب‌شرق می‌وزد، احتمال ورود گردوغبار از ترکمنستان بسیار پایین است.
قاسم‌پوری احتمال می‌دهد آتش‌سوزی‌های چند هفته‌ای در جنگل‌های هیرکانی، دود کوره زباله‌سوز نوشهر، و ریزگردهای تالاب‌های خشکیده کشور، منشأهای منطقی‌تری برای آلودگی اخیر باشند. او حتی بدسوزی خودروها و کاهش کیفیت سوخت وارداتی روسی را عواملی می‌داند که نباید نادیده گرفته شوند، هرچند هنوز سند فنی برای اثبات آن وجود ندارد.
آیا بنزین روسی می‌تواند مقصر باشد؟
داده‌های رسمی سازمان محیط‌زیست نشان می‌دهد در استان‌های شمالی، افزایشی در آلاینده‌های گازی ثبت نشده و پدیده غالب همان ذرات خاکی و معلق است. بنابراین، بنزین به‌تنهایی نمی‌تواند علت اصلی آلودگی باشد.
اما واقعیتی انکارناپذیر باقی می‌ماند: بخشی از سوخت خودروها در مازندران از مسیر بندر نوشهر و واردات از روسیه تأمین می‌شود؛ موضوعی که اذهان عمومی را حساس کرده است.
کیفیت سوخت وارداتی از روسیه
«حمید حسینی»، کارشناس سوخت و عضو اتاق بازرگانی، با رد شایعه بی‌کیفیتی سوخت روسی، توضیح می‌دهد: بنزین وارداتی روسیه با اکتان ۹۲ تا ۹۵ تولید می‌شود و تحت استانداردهای سخت‌گیرانه است. میزان واردات آن نیز بسیار محدود و در حد چند هزار تن در هفته است؛ عددی که با مصرف داخلی کشور قابل مقایسه نیست.
او اضافه می‌کند که پالایشگاه‌های روسی دارای فناوری‌های پیشرفته‌اند و گازوئیل تولیدی آنها سولفور بسیار پایینی دارد. بنابراین، نسبت دادن آلودگی هوای شمال ایران به بنزین روسی، غیرعلمی و غیرمستند است.
جمع‌بندی: معمایی در هوای مه‌آلود شمال
در سایه نبود داده‌های آزمایشگاهی و اتکای صرف به تحلیل‌های میدانی، منشأ واقعی آلودگی هوای شمال ایران در هاله‌ای از ابهام باقی مانده است. آیا ریزگردهای قره‌قوم در نقشه‌های باد اشتباه تحلیل شده‌اند؟ آیا دود آتش‌سوزی جنگل‌های هیرکانی سرانجام به شهرها رسیده؟ یا افکار عمومی به‌خطا، پای بنزین روسی را وسط کشیده است؟
تا زمانی که تحلیل ترکیب شیمیایی ذرات معلق و داده‌های رسمی منتشر نشود، این معما حل‌نشده می‌ماند و آسمان شمال، هر بار با یک روایت تازه خاکستری می‌شود.
