برخی ژن‌های نادر در تمایل افراد برای به‌کارگیری دست چپ دخیل هستند
ژن‌های چپ‌دست‌ساز
این مطالعه نشان می‌دهد ژن‌های مرتبط با بروز اختلالات عصبی رشدی در چپ‌دست شدن افراد تأثیرگذارند
به گزارش اخبار سبز کشاورزی؛ یک مطالعه جدید نشان می‌دهد که انواع نادری از ژن‌های خاص در انسان با چپ‌دست بودن ارتباط دارند. اگرچه ممکن‌است به‌نظر برسد دانستن چگونگی چپ‌دست شدن انسان‌ها کمک خاصی به ما نکند، اما دانشمندان می‌گویند این موضوع می‌تواند به حل معماهایی مهم کمک کند.
مثلاً دانستن اینکه ژن‌ها می‌توانند باعث قرار گرفتن افراد در معرض ابتلا به اختلالات عصبی رشدی یا ابتلا به بیماری‌های زوال عصبی (neurodegenerative) شوند، کمک بزرگی به پیشگیری و درمان این‌گونه بیماری‌ها محسوب می‌شود. مطالعه جدید درباره نقش ژن‌ها در چپ‌دست شدن انسان‌ها در «نیچیر کامیونیکیشنز» (Nature Communications) منتشر شده است.
محققان مؤسسه روانشناسی «ماکس پلانک» (Max Planck) در هلند داده‌های ژنتیکی بیش از ۳۵۰ هزار نفر را مورد مطالعه قرار دادند. آنها در بررسی‌های خود شباهت‌ها و تفاوت‌های بالقوه‌ای را بین اختلالات مرتبط با مغز و عوامل کدگذاری نادری که به چپ‌دستی افراد کمک می‌کنند، مشاهده کردند.
در زیست‌شناسی، به‌طرز شگفت‌آوری جهت‌گیری وجود دارد. مثلاً پیچش صدف حلزون‌ها همگی به یک طرف است. حتی مولکول‌ها نیز اغلب دارای جهت‌گیری ثابتی هستند که به آن «کیرالیته» (chirality) گفته می‌شود. بلوک‌های سازنده پروتئین‌ها معمولاً ساختاری دارند که همگی به یک جهت یا اصطلاحاً دست چپی هستند. یا ساختار دی‌ان‌ای که به‌طور طبیعی در همه موجودات زنده وجود دارد، دارای پیچشی به‌سمت راست یا اصطلاحاً دست راستی است.
در سال ۲۰۱۹، مطالعه‌ای که روی ۴۰۰ هزار رکورد منفرد انجام شد، نخستین مناطق ژنتیکی مرتبط با چپ‌دستی را کشف کرد. این مناطق، چهار مورد بودند. یک سال بعد در ۲۰۲۰، در مطالعه‌ای گسترده روی بیش از ۱.۷ میلیون نفر ۴۱ نوع ژن کشف شد که بر چپ‌دست‌بودن تأثیر دارند
بااین‌حال، مشخص نیست چرا طبیعت همیشه ترجیحات خاصی دارد. به‌نظر می‌رسد دو دستی که ما داریم با توجه به اینکه هر دو به دو بازوی مفید متصل هستند، به‌یک اندازه کارآمد هستند، پس باید احتمال اینکه ما راست‌دست یا چپ شویم، ۵۰ درصد باشد؛ یعنی نیمی از مردم باید راست‌دست و نیم دیگر نیز باید چپ‌دست باشند. اما چنین نیست! فقط ۱۰ درصد مردم جهان چپ‌دست هستند.
«کلاید فرانکز» (Clyde Francks)، ژن‌شناس، و همکارانش که این پژوهش را انجام داده‌اند، در مقاله خود نوشته‌اند: «این سوگیری کلی که بخش عمده انسان‌ها راست‌دست هستند، به‌طور گسترده در سراسر قاره‌ها وجود دارد و در طول تاریخ بشر نیز به‌همین شکل بوده است.»
در میان افرادی که دارای برخی اختلالات عصبی رشدی هستند، تعداد زیادی چپ‌دست دیده می‌شود و تمایل به راست‌دستی یا چپ‌دستی و زبان ارتباط تنگاتنگی با یکدیگر دارند. این، موضوع تحقیقات گسترده‌ای بوده است و شواهد زیادی به‌دست آمده که در این امر، ژن‌های ما نقش دارند.
در این مطالعه مشخص شد که انتقال ارثی چپ‌دستی احتمالی حدود یک درصد دارد
یک مطالعه مقایسه‌ای بین دوقلوها نشان داده است که چپ‌دستی در حدود یک مورد از هر چهار مورد به‌صورت ارثی منتقل می‌شود. عدم تقارن مغزی که باعث تسلط یک دست می‌شود، در اوایل زندگی شکل می‌گیرد و ترجیح نوزاد برای استفاده از یک دستش را از زمانی که هنوز در رحم است، می‌توان مشاهده کرد.
پژوهشگران شناسایی برخی از ژن‌هایی را آغاز کرده‌اند که مسئول ترجیح‌دادن دست چپ در انجام اموری مانند نوشتن است و دست مخالف در انجام آن امور توانمند نیست. در سال ۲۰۱۹، مطالعه‌ای روی ۴۰۰ هزار رکورد منفرد انجام شد که نخستین مناطق ژنتیکی مرتبط با چپ‌دستی را کشف کرد. این مناطق، چهار مورد بودند. یک سال بعد در ۲۰۲۰، در مطالعه‌ای گسترده روی بیش از ۱.۷ میلیون نفر ۴۱ نوع ژن کشف شد که بر چپ‌دست‌بودن تأثیر دارند.
فرانکز و همکارانش توضیح می‌دهند که چندین ژن، «توبولین‌ها» (tubulins) یا پروتئین‌های مرتبط با «میکروتوبول» (microtubule) را کدگذاری می‌کنند: «در اینجا ما بررسی کردیم که آیا چپ‌دستی نیز تحت‌تأثیر انواع کدگذاری‌های نادر اتفاق می‌افتد؟»
آنها برای تعیین تأثیر انواع ژن‌های نادر بر چپ‌دستی، داده‌های ژنتیکی بیش از ۳۵۰ هزار نفر در «بیوبانک» (Biobank) انگلستان را بررس کردند. در این تجزیه‌وتحلیل، ۳۸ هزار و ۴۳ داده مربوط به افراد چپ‌دست و ۳۱۳ هزار و ۲۷۱ داده مربوط به افراد راست‌دست بود. این پژوهشگران به‌دنبال ژن‌های خاص مرتبط با چپ‌دستی بودند و محاسبه کردند که تغییرات ژنی نادر چقدر می‌تواند بر چپ‌دست بودن افراد تأثیر بگذارد. طبق محاسبات پژوهشگران، انتقال چپ‌دستی به‌صورت وراثتی، با این‌گونه کدگذاری‌های نادر حدود یک درصد است.
فرانکز و تیمش دریافتند که در افراد چپ‌دست، ۲.۷ برابر بیشتر این احتمال وجود دارد که گونه‌های کدکننده نادر ژنی موسوم به TUBB4B در بدن آنها وجود داشته باشد که توبولین‌های سازنده میکروتوبول‌ها را کدگذاری کند. میکروتوبول‌ها تشکیل‌دهنده بخشی از اسکلت سلولی هستند که به سلول‌ها شکل می‌دهند و برای رشد نورون مهم هستند.
نویسندگان این مقاله نوشته‌اند: «معلوم نیست میکروتوبول‌ها چگونه بر توزیع تمایل افراد مختلف برای به‌کارگیری دست چپ تأثیر می‌گذارند. اما این پیشنهاد ارائه می‌شود که آنها ممکن است به کیرالیته سلولی در اوایل شکل‌گیری و رشد مغز کمک کنند و درنتیجه به تشکیل ذاتی اندام به‌صورت چپ یا راست کمک کنند.»
اگرچه در مطالعه‌ای که پیش‌ازاین انجام شده بود و ۹ ژن دخیل در بیماری‌های عصبی با چپ‌دستی مرتبط دانسته شده بودند، اما مطالعه جدید هیچ ارتباطی بین هیچ‌یک‌از این ۹ ژن با چپ‌دستی در مقیاس بزرگ پیدا نکرد. باوجوداین، آنها دریافتند که افراد داری تغییرات در ژن که قبلاً با اوتیسم مرتبط بودند، (DSCAM و FOXP1) به‌طور بالقوه‌ای شانس بیشتری برای چپ‌دست‌شدن دارند.
به‌گفته نویسندگان این مقاله، اکثر افراد چپ‌دست مبتلا به اوتیسم نیستند، اما نرخ بالاتر چپ‌دستی ممکن است به‌دلیل تغییرات نادر ژنی باشد. وقتی جهش‌های DSCAM یا FOXP1 به اوتیسم کمک می‌کنند، ممکن است تغییرات در رشد محور چپ-راست مغز بخشی از علت باشد.
آنها نوشته‌اند: «این مطالعه نقش انواع نادر و تغییردهنده پروتئین را در چپ‌دستی نشان می‌دهد و شواهد بیشتری برای دخالت میکروتوبول‌ها و ژن‌های مرتبط با اختلال عصبی ارائه می‌دهد.»
فرانک و همکارانش فکر می‌کنند بررسی‌های بیشتر در مطالعاتی با ابعاد وسیع‌تر، ژن‌های بیشتری که در چپ‌دستی افراد دخیل هستند را نشان خواهند داد./پیام ما
منبع:
متن اصلی این گزارش با عنوان Rare Genetic Variants Are Curiously Connected With Being Left-Handed در «ساینس الرت» (Science Alert) منتشر شده است.
