آرامش یعنی نوشیدن یک فنجان چای ایرانی

وقتی اسم«چای» می‌آید، بی‌اختیار، باغ‌ها و مزارع سرسبز چای لاهیجان در ذهنمان نقش می‌بندد و از دور، بوی خوش آن را استشمام می‌کنیم. نمی‌دانم چه اسمی می‌توان روی این حس گذاشت که حتی با دیدن تصاویر چای، با تمام وجود، مشتاق نوشیدن یک فنجان چای خوشرنگ و خوشبو می‌شویم، آن هم چای دم‌کشیده‌ایرانی با طعم گس و عطری مطبوع، که دستاورد باغ‌های چای لاهیجان و زحمات ارزشمند کشاورزان چایکار ایرانی است.

اخبار سبز کشاورزی : در واقع می‌توان گفت چای، نوشیدنی شگفت‌انگیزی است که هم در گرما می‌چسبد و هم در سرما؛ هم در خستگی و هم زمان فراغت، هم صبح و هم عصر و هم شب و نمی‌توان نوشیدن آن را به زمان خاصی، اختصاص داد. چای، نوشیدنی گوارایی است که هیچ‌وقت برای ما تکراری نمی‌شود و همواره تازگی دارد.

نوشیدن یک فنجان چای حتی می‌تواند همچون دفترچه‌ای قدیمی، تداعی‌کننده خاطرات تلخ و شیرین باشد که از روزگار گذشته به یاد داریم. چای همچنین تاریخ کهن‌تری نیز دارد که یادآور میراث گذشتگان است؛ میراثی که هنوز می‌توان رد پای آن را در قهوه‌خانه‌ها و رستوران‌های سنتی جستجو کرد؛ قل قل سماورهای بزرگ در کنار استکان‌های کمرباریک طلایی، و تصویر نقاشی شده پیرمردی که چپق به دست در کنار یک فنجان چای دیده می‌شود، برای اغلب افراد، مروری شیرین است بر خاطرات نه‌چندان دور گذشته… .

جایگاه چای ایرانی

چای ایرانی به دلیل کیفیت و عطر و طعم خاص، جایگاه ویژه‌ای نزد ایرانیان دارد، امکان ندارد وارد خانه‌ای شویم و با یک فنجان چای از ما پذیرایی نشود، تا جایی‌که می‌توان گفت حتی هیچ محفلی بدون نوشیدن چای گرم نمی‌شود.

این عمومیت و علاقه فراوان به مصرف چای، نقطه قوتی است که نمی‌توان و نباید آن را نادیده گرفت. حتی با وجود رقبای خارجی در عرصه‌ی تولید چای، به‌خصوص در کشورهای سریلانکا، بنگلادش، نپال، اندونزی، مالزی و ویتنام، چای ایرانی پتانسیل خوبی برای ورود به بازارهای جهانی دارد و با حمایت از این صنعت می‌توان به ارزآوری خوبی در این زمینه دست یافت.

در این ارتباط، حبیب جهانساز، رئیس سازمان چای کشور، با تاکیدبر این‌که چای تولید کشور، 80درصد درآمد چایکاران را تامین می‌کند و 50 تا 60 هزار چایکار و 180 کارخانه به شغل و درآمد ناشی از این فعالیت، نیازمند هستند بر لزوم توسعه و حمایت از این صنعت همواره تاکید نمود و با پرداخت مطالبات چایکاران، اقدامات ارزنده‌ای در این زمینه انجام داده است.

اهمیت چای امروزه به‌اندازه‌ای است که 15 دسامبر( 24 آذر) روز جهانی چای معرفی شده است و این امر، ضمن اقبال مردم دنیا به مصرف چای، ضرورت بهره‌مندی از فرصت‌های به‌دست آمده را بیشتر می‌کند.

بر همین اساس، طی سال‌های گذشته، به واسطه زحمات و تلاش‌های مدیران این عرصه، خصوصات اقدامات ارزشمند آقای حبیب جهانساز، رئیس سازمان چای استان گیلان، شاهد اتفاقات خوبی در صنعت چای کشور هستیم که در جای خود قابل ستایش و قدردانی است.

در این شماره نیز برآنیم تا با ارائه گزارشی از عملکرد سازمان چای، به شرح خدمات و اقدامات این سازمان بپردازیم که در ادامه تقدیم حضور می‌شود.

انواع چای سنتی ایرانی

به‌طور حتم این جمله را شنیده‌اید که نو که وارد بازار می‌شود، کهنه به فراموشی سپرده می‌شود. اما این جمله در مورد خوردنی‌های ایرانی صدق نمی‌کند. با ورود نوشیدنی‌های متنوع و جذاب، هنوز نوشیدن انواع چای سنتی ایرانی در خانه بزرگ‌ترها با سماورهای رنگ و رو رفته قدیمی لذت دارد.

نوشیدنی‌های سنتی و اصیل ایرانی شامل انواع چای سیاه ایرانی، انواع چای گیاهی و میوه‌ای هستند. از قدیم محصولاتی که در باغ‌ها و طبیعت منطقه رشد می‌کرد، به‌عنوان نوشیدنی خوش‌مزه و مقوی به‌کار گرفته شدند تا امروز با افتخار از آن‌ها به عنوان انواع چای ‌های سنتی ایرانی یاد کنیم.

انواع چای سیاه ایرانی

کاشت و پرورش بوته‌های سبز چای در ایران قدمتی دیرینه دارد. از همان زمان انواع چای سنتی ایرانی با نام چای سیاه طرفداران زیادی پیدا کرد. چای سیاه به لحاظ نوع تولید و فرآوری انواع مختلفی دارد که در ادامه به انواع سنتی و قدیمی اشاره می‌کنیم.

چای سرگل بهاره؛ که مرغوب‌ترین نوع چای سیاه به‌شمار می‌رود. این چای عطر و طعم فوق‌العاده‌ای دارد و در ابتدای فصل برداشت از برگ‌های جوان و سرگل بوته چیده و به کارخانه چای منتقل می‌شود.

چای قلم؛ از برگ‌های درشت چای برای تولید این محصول استفاده می‌شود. محصول تولید شده عطر ناب باغات شمال را به شما هدیه می‌دهد.

چای شکسته ممتاز؛ مخلوطی از چای قلم و سرگل است. اگر مزه و طعمی متعادل از چای را دوست دارید، این نوع چای را تهیه کنید.

انواع چای گیاهی

از زمان قدیم در هر منطقه جغرافیایی گیاهانی به صورت خودروی وجود داشت که دارای خواص دارویی بالایی بود. این گیاهان در فصول مختلف با توجه به طبیعت آب‌وهوایی و طبع افراد به عنوان چای و دمنوش مهمان خانه‌ها بود. برخی از مهم‌ترین انواع چای سنتی ایرانی در نوع گیاهی عبارت هستند از:

چای بابونه از انواع گل‌های خوش‌بو و معطر بابونه به‌دست می‌آید؛

چای معروف و محبوب گل‌گاو زبان که کاربرد دارویی بالایی دارد؛

برای مبارزه با قند، چربی، غلظت‌خون و سلامت کلیه به چای گزنه اطمینان کنید؛

چای نعناع و پونه نیز برای ناراحتی‌های گوارشی و تنگی نفس مفید است؛

چای معطر بهارنارنج با طبیعتی گرم و خشک، مقوی قلب و سیستم عصبی است؛

چای رازیانه، آویشن، بادرنجبویه، اسطوخدوس و بسیاری دیگر همگی از انواع چای گیاهی آرام‌بخش هستند و خواص درمانی ویژه‌ای دارند.

انواع چای میوه‌ای

باغ‌های میوه در هر گوشه‌ای از ایران محصولات تازه و نابی در فصول مختلف دارد. کدبانوهای قدیمی انواع محصولات خود را خشک می‌کردند و در سایر فصول اهالی خانه را به نوشیدنی‌های خوش‌مزه و پرخاصیت مهمان می‌کردند. برخی از انواع معروف و پرطرفدار چای میوه‌ای که به صورت سرد و گرم تهیه می‌شوند، موارد زیر است:

چای بهشت که از ترکیبی از چند میوه تهیه می‌شود و خواص دارویی اعجاب‌آوری دارد.

چای گرم و سرد آلبالو، که طعمی بی‌نظیر دارد.

چای یا دمنوش کیوی، مملو از ویتامین از انواع چای میوه‌ای منحصر‌به‌فرد است.

چای بِه، در انواع چای سنتی ایرانی بسیار پرمصرف و مقوی اعصاب و قلب است؛

چای سیب، گلابی، انواع توت و سایر میوه‌های خشک را با افزودن گل‌محمدی، چوب دارچین یا نبات به سلیقه خود دم کنید.

در برخی مناطق در ارتفاعات و دامنه کوه‌ها گونه‌هایی از گیاهان به شیوه طبیعی رشد کرده‌اند که به خاطر شرایط جوی، پاکیزگی هوا و ارگانیک‌بودن به شگفت‌انگیزترین انواع چای سنتی ایرانی بدل شده‌است. انواع چای کوهی شامل نمونه‌های زیر است:

چای کوهی پشمینه یا چای چوپان؛ که در اکثر نقاط ایران می‌روید و خواص دارویی ویژه‌ای دارد.

گیاهانی نظیر بابونه کوهی؛

چای کوهی بومادران؛

دمنوش گل‌ختمی، کاکوتی.

چای در دولت سیزدهم

با توجه به اهمیت تولید و جایگاه ویژه صنعت چای در اقتصاد کشور، در ادامه مروری داشته‌ایم بر اهم اقداماتی که سال‌های گذشته انجام شده و همچنین قدم‌های سازنده‌ای که با حضور آقای حبیب جهانساز، رئیس سازمان چای، در این حوزه برداشته شده است.

کشت و صنعت چای در ایران قدمتی بیش از صد سال دارد. اولین باغ چای در سال 1280 هجری خورشیدی، در چهارخانه سر لاهیجان و به‌وسیله مرحوم کاشف‌السلطنه احداث و نخستین کارخانه چای‌سازی در سال 1311(هجری خورشیدی) به بهره‌برداری رسید.

سطح زیر کشت باغ‌ها چای در سال 1331، به 11 هزار هکتار در سال 1338، به 18 هزار هکتار و در سال 1350، به حدود 31 هزار هکتار افزایش یافت.

در سال 1379، با انحلال سازمان چای، سطح زیر کشت چای کاهش چشمگیری یافت و در سال 1388 تاکنون، با احیای سازمان چای و اجرای برنامه‌های به باغی، احیای باغ‌ها، آبیاری و تشکیل صندوق حمایت از توسعه صنعت چای با پرداخت تسهیلات ارزان‌قیمت، باعث رونق بیشتر صنعت چای و افزایش سطح زیر کشت چای شد.

بنابر آخرین برآوردها سطح زیر کشت چای 28 هزار و 210 هکتار و سطح مورد بهره‌برداری 23 هزار هکتار است. حدود 90درصد سطوح زیر کشت باغ‌ها، در استان گیلان و 10درصد در استان مازندران انجام می‌شود.

مهم‌ترین شهرستان‌های تولید چای

تعداد شهرستان‌‎های تولید چای، 13 شهرستان است و شامل؛ لاهیجان، املش، لنگرود، رودسر، فومن، تنکابن، سیاهکل، شفت، رشت، رامسر، آستانه‌اشرفیه، صومعه‌سرا و عباس‌آباد) می‌شود. عده بهره‌برداران و خانوار تولیدکننده چای، نزدیک 50 هزار خانوار است و حدود 900 روستا در این عرصه به فعالیت می‌پردازند.

70درصد باغ‌ها چای در مناطق کوهپایه و 30درصد در جلگه و دشت واقع است. بیش از 170 کارخانه چای‌سازی فعال مشغول فرایند خشک‌کردن چای و عملیات چای‌سازی هستند.

میزان تولید برگ سبز در سال 1400، به مقدار 135 میلیون و 469 هزار و 473 کیلوگرم بوده که مقدار 58 میلیون و 927 هزار و 231 کیلوگرم درجه یک(43درصد) و 76 میلیون و 542 هزار و 242 کیلوگرم(57درصد) درجه دو از چایکاران خریداری شد. چای خشک به میزان 30 میلیون و 480 هزار و 621 کیلوگرم توسط کارخانجات چایسازی استحصال گردید.

میزان تولید برگ سبز در سال 1401(تا پایان روز 28 مرداد 1401) به میزان 83 میلیون و 825 هزار و 503 کیلوگرم بوده که مقدار 54 میلیون و 856 هزار و 308 کیلوگرم درجه یک(65درصد) و 28/969/195 کیلوگرم(35درصد) درجه دو از چایکاران خریداری شده است چای خشک به میزان 28 میلیون و 860 هزار و 738 کیلوگرم توسط کارخانجات چای‌سازی تولید گردیده است.

پتانسیل، توانمندی و لزوم توجه به تولید چای در کشور

چای، یک کالای استراتژیک است. با توجه به مواردی از قبیل؛ سرمایه‌گذاری‌های انجام شده در باغ‌ها و صنایع چای، اشتغالزایی بالا، نبود امکان کشت محصول جایگزین به جای چای، اهمیت اقتصادی این محصول از نظر تامین معیشت بیش از 50 هزار خانوار چایکار، حفظ محیط‌زیست و جلوگیری از فرسایش خاک، جذابیت بصری در نماها و چشم‌انداز طبیعی مناطق چای‌کاری، ثبات اجتماعی-اقتصادی، مناطق چای‌کاری مناسب‌ترین گزینه برای کشت در نواحی مخروبه جنگلی است و با توجه به نیاز مصرف داخلی، ویژگی‌های اقلیمی و محیطی چای، تراکم بالای درختچه چای در هکتار این محصول از پتانسیل ویژگی‌های منحصر به‌فردی برخوردار است.

برنامه‌های اجرایی سازمان چای

سازمان چای کشور علاوه‌بر خرید تضمینی برگ سبز چای، برنامه‌های خود را براساس سیاست‌های کل اقتصاد مقاومتی و برنامه عملیاتی وزارت جهادکشاورزی، با اولویت‌هایی به‌شرح دنبال می‌کند؛

• تغییر آرایش کاشت در باغ‌ها چای(در باغ‌ها کوهپایه و شیب‌دار)

• برنامه‌ریزی احیاء، اصلاح و توسعه نوسازی باغ‌های چای

• اجرای روش‌های نوین آبیاری، مدیریت آفات، بیماری و علف‌های هرز، توسعه و ارتقای ضریب مکانیزاسیون

• تغذیه باغ‌ها چای، کاهش آثار بودجه‌ای ایفای نقش دولت در تضمین خرید محصولات(چای)

• بهینه‌سازی مصرف انرژی در واحدهای چای‌سازی

• حمایت از صنایع‌تبدیلی و تکمیلی چای به باغی و خرید تضمینی برگ سبز چای

• توانمندسازی بهره‌برداران در بخش تولید و صنایع چای، تولید و تکثیر نهال چای و توسعه زمینه کشت قراردادی.

تسهیلات پرداختی به صنعت چای

شرکت سهامی‌خاص صندوق حمایت از توسعه صنعت چای کشور در تاریخ 28/03/1394، با هدف حمایت از توسعه صنعت چای کشور صندوق حمایت از توسعه صنعت چای با مبلغ 8/5 میلیارد تومان تاسیس و اکنون دارای 93 میلیارد تومان اعتبار است که سهامداران آن؛ چایکاران(75درصد سهامداران)، کارخانجات چای‌سازی (20درصد چایکاران) و بازار (5درصد سهام) هستند.

اهمیت صندوق حمایت از توسعه صنعت چای

صندوق حمایت از توسعه صنعت چای در سال 1394 تاسیس شد و تاکنون 260 میلیارد تومان تسهیلات(از منابع صندوق، 207 و از منابع بانکی 53 میلیارد تومان) با اعضاء پرداخت نموده، در دولت سیزدهم، مبلغ 19/4 میلیارد تومان تسهیلات جاری(تغذیه و نگهداری باغ‌ها چای) و 27/9 میلیارد تومان تسهیلات جاری، سرمایه در گردش و باغ کارخانه برای کارخانجات چای‌سازی(مجموع 47/3 میلیارد تومان در سال 1400) و مبلغ 1/2 میلیارد تومان بیمه فراگیر چای‌کاران، مبلغ 1/2 میلیارد تومان تسهیلات جاری(تغذیه و نگهداری باغ‌ها چای) و 10 میلیارد تومان تسهیلات جاری و سرمایه در گردش برای کارخانجات چای‌سازی(مجموع 12/4 میلیارد تومان در سال 1401) تسهیلات پرداخت شده است.

تسهیلات پرداختی از منابع داخلی صندوق و منابع بانکی بانک مهر و توسعه تعاون به سهامداران اعم‌از چای‌کاران(برای چای‌کاران با سود 4درصد)، کارخانجات چای‌سازی و بازار(برای کارخانجات چای‌سازی با سود 7درصد) برای اجرای بخشی از برنامه‌های اجرایی سازمان چای است. در سال 1401، مبلغ 200 میلیارد تومان اعتبار برای افزایش سرمایه صندوق حمایت از توسعه صنعت چای کشور در نظر گرفته شد.

سایر اقدامات انجام شده چای در دولت سیزدهم

از آغاز دولت سیزدهم تاکنون(31 مرداد 1401) حدود 2375 هکتار از باغ‌ها چای، انواع هرس کف‌پر، کمربر، احیاء(با توجه به رونق صنعت چای و ایجاد انگیزه بین چایکاران به منظور ورود به باغ و احیاء و بهره‌برداری مجدد باغ‌ها رها شده) و تغییر الگوی کاشت در چای(انجام عملیات اصلاح شیب در باغ‌ها در مناطق کوهپایه‌ای و اراضی شیب‌دار) شده است و تعداد 450 دستگاه انواع برگ چین و هرس چای به چای‌کاران متقاضی داده شده است و تسهیلات احیاء و انواع دستگاه‌های برگ چین و هرس در طول سال و تسهیلات تغذیه و نگهداری و هرس باغ‌ها چای از اوایل آذر تا اواخر اسفند هر سال(با توجه به دوره استراحت بوته‌های چای برای انجام این عملیات) ادامه دارد.

برگزاری دوره‌های آموزشی

تعداد دوره‌های آموزشی ترویجی برگزار شده برای چای‌کاران، کارخانجات چای‌سازی و ناظران خرید برگ سبز چای به‌صورت تئوری و عملیاتی بیش از 220 دوره می‌باشد. بیش از 30 بروشور، دستورالعمل کارشناسی و نشریه آموزشی ترویجی از آغاز دولت سیزدهم تاکنون برای استفاده کارشناسان، چای‌کاران و کارخانجات چای‌سازی تهیه و در اختیارشان قرار داده شده است.

ارائه خدمات الکترونیکی

با توجه به سیاست‌های دولت در امر الکترونیکی کردن، بیش از 40 هزار دفترچه الکترونیکی صادر و با استفاده از سایت سازمان چای، به چای‌کاران داده شده است و به این ترتیب، سامانه چای‌کاران و کارخانجات چای‌سازی الکترونیکی گردیده است.

اختصاص سهمیه کود شیمیایی

سهمیه اختصاصی کود شیمیایی در سال 1400 و 1401، مجموعا به میزان 20 هزار و 797 تن است که مشتمل بر (12 هزار و 647 اوره، 2 هزار و 212 فسفات،5 هزار و 938 تن پتاس است.)

میزان کود توزیع شده در دو سال 13 هزار و 62 تن بوده است. در سال 1401، برای خرید تضمینی برگ سبز چای، مبلغ 300 میلیارد تومان برای قدرالسهم 25درصدی دولت به چایکاران اختصاص یافت.

برگزاری جشنواره‌های ملی و استانی

در سال 1400 و 1401، جشنواره‌های ملی، استانی و محلی در مناطق مختلف چای‌خیز گیلان و مازندران برای حمایت از چای ایرانی انجام شد. برای اولین‌بار در طول تاریخ صنعت چای، یارانه نهال برای تامین و توزیع نهال چای به سازمان چای کشور به میزان یک میلیارد تومان اختصاص‌یافت و سازمان چای اقدام به تامین و توزیع نهال چای اصلاح شده برای چایکاران متقاضی خواهد نمود.

توجه خاص رئیس‌جمهور به کشت چای

در سفر جناب آقای دکتر رئیسی، ریاست محترم جمهوری به استان گیلان مبلغ 75 میلیارد تومان برای اجرای طرح‌های به‌باغی شامل؛ جوان‌سازی، اصلاح و احیای باغ‌ها چای در نظر گرفته شد. در سال 1400 و 1401، به‌ترتیب 1023 و 658 نمونه چای خشک به آزمایشگاه سازمان چای برای آزمایش حسی و بررسی کیفیت چای خشک تولیدی دریافت شد و نتایج آن، به همراه توصیه‌های کارشناسی به کارخانجات چای‌سازی ارسال گردید.

روند رو به بهبود صنعت چای در سال 1400 و 1401

در سال 1400 و در ادامه در سال جاری، با توجه به شرایط خوب بازار فروش چای خشک این طرح باعث ایجاد رقابت در سایر کارخانجات چای‌سازی گردید که آنها برای رقابت، اقدام به پرداخت مبلغی بین یک هزار تا دو هزار تومان در نقاط مختلف بالاتر از خرید تضمینی، که بنابر آن در سال 1400 و 1401(تاکنون) بین 100 تا 150 میلیارد تومان بالاتر از ارزش ریالی کل خرید تضمینی با همکاری مدیران کارخانجات، به چای‌کاران پرداخت شد. این امر که باعث ایجاد انگیزه بیشتر باغدار برای ورود به باغ و ادامه تولید برای آینده می‌‌شود.

خوشبختانه این اتفاق برای اولین‌بار، رضایت باغدار و کارخانه‌دار را به همراه داشته است. با توجه به شعار سال(تولید، دانش‌بنیان و اشتغال‌آفرین) اولین کمباین چای توسط شرکت «مایان ماشین کاسپین» ساخته شد و با حضور مسئولان استانی و شهرستانی به بهره‌برداری رسید و مبلغ 1/2 میلیارد تومان تسهیلات صندوق چای به چایکار برای خرید کمباین از شرکت پرداخت شد.

فریبا نبوی طهرانی فر