نامه سرگشاده مهندس عبدالله حاتمیان به رئیس مجلس و رئیس کمیسیون اجتماعی درباره «تنزل پست و کرامت مدیریتی»
نامه سرگشاده مهندس عبدالله حاتمیان خطاب به رئیس مجلس و رئیس کمیسیون اجتماعی، با ارائه پیشنهاد قانونی برای جلوگیری از تنزل غیرموجه مدیران، حفظ کرامت حرفه‌ای منتشر شد.
نامه سرگشاده مهندس عبدالله حاتمیان خطاب به رئیس مجلس و رئیس کمیسیون اجتماعی، با نقد «بازی مار و پله سازمانی» و ارائه پیشنهاد قانونی برای جلوگیری از تنزل غیرموجه مدیران، حفظ کرامت حرفه‌ای و صیانت از سرمایه مدیریتی کشور منتشر شد.
جناب آقای دکتر محمدباقر قالیباف
ریاست محترم مجلس شورای اسلامی
جناب آقای دکتر بابایی کارنامی
ریاست محترم کمیسیون اجتماعی مجلس شورای اسلامی
با سلام و احترام،
این نامه در دفاع از کرامت حرفه‌ای و حفظ سرمایه مدیریتی کشور تقدیم می‌گردد. تجربه‌های میدانی و بررسی‌های حقوقی نشان می‌دهد رویه جاری در انتصاب‌ها و بازگشت مدیران پس از پایان مأموریت، از سطوح عالی تا مدیران پایه، غالباً با ارتقا و تنزل مار و پله‌ای همراه است؛ پدیده‌ای که در محاوره عمومی به «بازی مار و پله سازمانی» تعبیر می‌شود و پیامدهای فردی، سازمانی و ملی قابل‌توجهی دارد.
تجارب حاصل از سه نمونه مدیریتِ متأثر از کشورهای خارجی در ایران ــ شامل نظام ارتش با ساختار درجه‌محور منتسب به آمریکا، دو نظام بانکی مبتنی بر رتبه شعبه، و سیستم شرکت نفت بر پایه پست سازمانی متأثر از تحصیلات، رشته و تجربه منتسب به نظام اداری انگلستان ــ بر این محور استوار بوده که اولاً انتخاب و انتصاب افراد در فرایند کارگزینی با شرایط احراز پست همراه است، و ثانیاً بازگشت به عقب و تنزل پست، مگر در موارد تنبیهی ناشی از محکومیت قضایی، وجود ندارد.
اما در نظام اداری ایران، انتصابات به‌شدت تحت تأثیر مسائل غیرحرفه‌ای، سیاسی، سفارشی و تغییر دولت‌ها قرار گرفته است. تجربه نشان می‌دهد طبقه متخصص دستگاه‌های اجرایی، که برای خود شأن و کرامت قائل هستند و برخی رفتارها را مغایر شخصیت حرفه‌ای خود می‌دانند، حاضر به پذیرش شرایط تحمیلی غیرحرفه‌ای نیستند. از سوی دیگر، مدیران جدید نیز رغبت چندانی به نگهداشت چنین مدیرانی که سرمایه اصلی آن دستگاه‌ها و کشور هستند، ندارند. این افراد به‌راحتی کنار گذاشته می‌شوند و علاوه بر خسارت فراوان به عملکرد دستگاه‌ها ــ که نهایتاً به دولت، مردم و حاکمیت تحمیل می‌شود ــ خود مدیران نیز بی‌انگیزه شده و از فعالیت بازمی‌مانند. تنزل جایگاه اداری از پست مدیریت ارشد و میانی، افزون بر آسیب روحی، موجب زیان مادی جدی نیز می‌شود.
برای پیشگیری از اعمال سلیقه در انتصابات و جلوگیری از زیان اقتصادی افراد مشمول، پیشنهاد می‌شود در قانون شرایطی تعیین شود تا از برخوردهای غیرحرفه‌ای تا حد زیادی ممانعت به عمل آمده و امکان ظلم به مدیرانی که ناخواسته عزل می‌شوند، از آنان و خانواده‌هایشان سلب شود.
شرح مسئله و دامنه شمول
- دامنه شمول: این پیشنهاد شامل کلیه کارکنان رسمی و پیمانی است که به پست‌های مدیریتی در دستگاه‌های اجرایی منصوب می‌شوند، از جمله وزرا، معاونان، مدیران کل، مدیران میانی و مدیران پایه.
- ماهیت مشکل: پایان مأموریت و مسئولیت این افراد اغلب با تنزل غیرموجه به سطوح کارشناسی و کاهش امتیازات همراه است؛ موضوعی که انگیزه پذیرش مسئولیت‌های خطیر را کاهش داده و سرمایه تجربی سازمان را هدر می‌دهد.
- تجربه قانونی مرتبط: تبصره ۲ بند «ذ» ماده ۸۷ قانون برنامه ششم توسعه برای برخی گروه‌ها (ایثارگران) پست هم‌تراز را پیش‌بینی کرده است؛ با این حال، بررسی‌ها نشان می‌دهد این تبصره در بیش از ۸۰ درصد موارد به‌دلیل عدم شفافیت متن و تفسیرهای متفاوت قابل اجرا نبوده است. همچنین، این تبصره بدون تضمین‌های قانونی، متن روشن و آیین‌نامه دقیق، کارایی لازم را ندارد.
اصل پیشنهادی درباره انتصاب و تنزل
- اصول انتصاب: انتصاب به پست‌های مدیریتی باید بر اساس معیارها، شاخص‌ها و شایستگی‌های مشخص و مستند صورت گیرد. صلاحیت حرفه‌ای باید مبنای ارتقای سازمانی باشد.
- تنزل مشروط: در صورت تنزل، بازگشت به «پست هم‌سطح» یا حفظ امتیازات مرتبط در حکم کارگزینی باید مشروط به احراز همان شرایط و شاخص‌های شایستگی باشد. به بیان دیگر، هم ارتقا و هم تنزل باید بر مبنای معیارهای شفاف و قابل‌سنجش انجام شود و در صورت احراز شرایط، فرد مشمول از حق هم‌سطحی یا حفظ امتیاز برخوردار گردد.
پیشنهاد ماده قانونی نمونه
ماده X — حفظ رتبه یا پست هم‌سطح مشروط به عدم محکومیت و احراز شایستگی
«هر یک از کارکنان رسمی و پیمانی که به پست‌های مدیریتی در دستگاه‌های اجرایی منصوب می‌شوند، پس از پایان مأموریت، در صورت عدم محکومیت قطعی اداری یا قضایی و احراز شرایط و شاخص‌های شایستگی مرتبط، حق دارند به رتبه سازمانی یا پست هم‌سطح پیشین (پستی که از آن تنزل یافته‌اند) بازگردند یا امتیازات مربوطه در حکم کارگزینی آنان حفظ شود. دستگاه اجرایی موظف است ظرف مدت تعیین‌شده ترتیبات اداری و مالی بازگشت را فراهم نماید و هرگونه تنزل غیرموجه به پست‌های پایین‌تر ممنوع است. آیین‌نامه اجرایی نحوه تعیین پست معادل، معیارهای احراز شایستگی، معادل‌سازی امتیازات و سازوکار حل اختلاف را مشخص خواهد کرد.»
تضمین‌های اجرایی و سازوکارهای نظارتی
- آیین‌نامه اجرایی روشن: تعیین معیارهای «پست معادل»، شاخص‌های شایستگی برای انتصاب و احراز، نحوه محاسبه امتیازات و فرایند اداری بازگشت.
- قید مسئولیت‌پذیری: شرط «عدم محکومیت قطعی اداری یا قضایی» برای جلوگیری از مصونیت بی‌ضابطه و امکان سوءاستفاده.
- مرجع مستقل رسیدگی: تعیین نهادی مستقل با حضور نمایندگان مجلس، مرکز پژوهش‌ها و دستگاه‌های اجرایی برای رسیدگی سریع به اختلافات مربوط به بازگشت رتبه و احراز شایستگی.
- پایش و گزارش‌دهی: اجرای پایلوت در یک یا دو وزارتخانه به‌مدت ۱۲ ماه و ارائه گزارش عملکرد به مجلس برای اصلاح و تعمیم.
- تضمین‌های مالی و بازنشستگی: اصلاح مقررات مزایا و بازنشستگی به‌گونه‌ای که پایان مأموریت موجب کاهش نامتناسب درآمد یا مزایا نشود.
با احترام و امید به اقدام سریع و اثرگذار:
مهندس عبداله حاتمیان
نماینده دوره دهم مجلس شورای اسلامی
دانش‌آموخته حقوق بین‌الملل و اقتصاد کشاورزی
فراخوان حمایت و پشتیبانی از دلسوزان مدیریت بخش دولتی
از کلیه دلسوزان مدیریت و خدمات عمومی در دستگاه‌های اجرایی، دانشگاه‌ها، نهادهای مدنی و رسانه‌ها دعوت می‌کنم این درخواست را حمایت و پشتیبانی کنند: با امضای عمومی، انتشار این نامه در شبکه‌های اجتماعی و ارسال نسخه‌ای از آن به نمایندگان مجلس و نهادهای ذی‌ربط، در اصلاح قانونی و ایجاد آیین‌نامه‌ای شفاف و عادلانه برای حفظ کرامت و تجربه مدیریتی کشور سهیم شوید. حمایت شما می‌تواند زمینه‌ساز حفظ سرمایه انسانی و ارتقای کارآمدی نظام اداری کشور باشد.
