بازگشت به کودهای طبیعی

اخبار سبز کشاورزی ؛ گزارش بانک جهانی نشان می‌دهد که در سال 2021، قیمت کودهای شیمیایی تا 80درصد در جهان افزایش یافت و فقط از ژانویه تا آوریل 2022(دی تا فروردین)، 3درصد دیگر به قیمت این کودها افزوده شد، موضوعی که کشاورزان ایرانی نیز در سال‌های 1400 و 1401 با آن مواجه شده و ناچار شدند تا بعضی از کودهای شیمیایی را تا پنج برابر قیمت نسبت به سال پیش از آن خریداری کنند.

عوامل مختلفی موجب این افزایش قیمت تاریخی در کودهای شیمیایی شدند که عبارتنداز: بالا رفتن غیرقابل انتظار قیمت حامل‌های انرژی، محدودیت در صادرات(به‌خاطر اشغال اوکراین توسط روسیه) و افزایش تقاضا به علت به زیر کشت رفتن اراضی بیشتر است. اما باز هم برخلاف این صعود سرسام‌آور قیمت کودهای شیمیایی عده زیادی از کشاورزان، همچنان به مصرف آن‌ها ادامه می‌دهند.

دلایل ناشی از تداوم مصرف این کودها و اجبار کشاورزان به استفاده از آن‌ها، تسلط و تاثیر صنایع تولیدکننده این کودها است. اساساً شرکت‌های سازنده کودهای شیمیایی در حدود 70درصد از چگونگی تولید را در اختیار دارند و برای رشد تولید در کشورهای در حال توسعه نیز سرمایه‌گذاری‌های قابل‌توجهی انجام می‌دهند که به همین علت زمینه استفاده از کودهای شیمیایی بیشتر به وجود می‌آید.

از سوی دیگر، همین کودها موجب صدمات زیست‌محیطی پایدار نظیر فرسایش خاک، آلودگی‌ها و تغییرات اقلیمی می‌شوند. به عقیده دانشمندان خاک‌شناس، قرار دادن مواد معدنی در مجاورت ریشه‌ها، مانع از حرکت و رشد آن‌ها در زمین می‌شود که همین امر باعث تضعیف و کاهش جمعیت میکروارگانیسم‌ها است. اکثریت میکروارگانیسم‌های خاک نقشی حیاتی در زنده نگه‌داشتن آن دارند و سلامت خاک به وجود آن‌ها وابسته است.

حرکت کودهای شیمیایی همراه با نفوذ آب‌های آلوده به سمت پایین، موجب رشد و گسترش جلبک‌ها و مناطق مرده در خاک می‌شود. این آسیب‌ها در شرایطی است که تولید کودهای شیمیایی در حدود نیمی از کل انرژی مصرفی در بخش کشاورزی را به خود اختصاص داده و افزون‌بر 5درصد از کل گازهای طبیعی تولید شده را به‌تنهایی مصرف می‌کند.

در حالی که کودهای شیمیایی همچنان جایگاه مطلوبی نزد مصرف‌کنندگان آن‌ها دارند، اما بسیاری از کشاورزان به مصرف کودهای حیوانی روی آورده‌اند.

موضوعی با عنوان«سابقه‌ای برای به‌دست آوردن مواد ضایعاتی» در چند سال اخیر، باعث گرایش کشاورزان در مصرف کودهای حیوانی گردیده که البته دلیل دیگر آن همان کمبود کودهای شیمیایی در بازار است.

اگر چه کودهای حیوانی دارای تمام عناصر غذایی مورد نیاز گیاهان نیستند، اما موجب افزایش مواد الی خاک(که فاکتوری تعیین‌کننده است) برای فعال‌کردن میکروارگانیسم‌های خاک می‌شود. چنانچه کودهای حیوانی به شکل غلط و نادرستی مصرف شوند می‌توانند اثرات نامناسبی مشابه کودهای شیمیایی در خاک داشته‌باشند. ضمن آن که هزینه‌های بالای حمل و نقل و مشکلات نگهداری و ذخیره‌کردن آن‌ها عاملی در روی آوردن کشاورزان به کودهای شیمیایی می‌شود.

بنابر دلایل فوق، گیاهان پوششی و یا در واقع کودهای سبز می‌توانند گزینه و راه‌حل مناسبی باشند، چرا که ضمن کمک به حفظ و پایداری خاک، می‌توانند بخشی از مواد غذایی را برای کشت‌های بعدی در خاک ذخیره کنند که موجب مزایای طولانی‌مدت برای کشاورزان می‌شود. ازجمله این مزایا می‌توان از بازدهی و برداشت سریع محصولات و همچنین کاهش اثرات خشکسالی بر خاک نام برد. گیاهان پوششی، به‌ویژه از خانواده نخود، به علت ذخیره‌سازی ازت در خاک، بخش مهمی از این نوع کود را در خاک ذخیره کرده که می‌تواند به مصرف کشت‌های بعدی نیز برسد.

سود گیاهان پوششی برای کشاورزان

امتیاز گیاهان پوششی برای کشاورزان به حداقل رساندن هزینه‌ها است که در یک روند ترکیبی و با در نظر گرفتن نوع خاک می‌تواند بسیار مفید باشد.

به‌عنوان نمونه در بین سال‌های 2012 تا 2017، تقریباً نیمی از کشاورزان و به‌ویژه دامداران، به کشت این دسته از گیاهان روی آوردند که برای آن‌ها فوایدی چندگانه داشت. در سال 2018، دولت آمریکا برای کشت 2 میلیون ایکر(834 هزار هکتار) از گیاهان پوششی، 155 میلیون دلار سوبسید تخصیص داد تا کشاورزان را تشویق به کشت این گیاهان نماید.

در حال‌حاضر 150 نوع روش‌های کشت گیاهان پوششی در جهان وجود دارد، هر چند مشخص نیست که کدام روش موثرتر است، اما به هر حال، بسته به شرایط منطقه‌ای و جغرافیایی آن‌‎ها می‌توان از چند نوع گیاه پوششی کشت نمود.

ماهنامه دام و کشت و صنعت - شماره ۲۸۱- آذر ۱۴۰۲