خبر فوری
شناسه خبر: 46057

پرنده افسانه‌ای و خجالتی ایران را نجات دهید

به گفته کارشناسان حیات وحش، با توجه به روند روبه رشد توسعه، افزایش جمعیت و گسترش روند کاهش سیستم‌های طبیعی، می‌توان گفت دهه پیش رو آخرین فرصت جوامع انسانی برای انتخاب و حفاظت محیط‌های طبیعی و حفظ تنوع زیستی خواهد بود. در همین راستا، نگرانی از انقراض میش مرغ، کمتر از انقراض یوز نیست.

پرنده افسانه‌ای و خجالتی ایران را نجات دهید

به گزارش اخبار سبز کشاورزی، اطلاعات نوشت: «میش‌مرغ»، سنگین‌وزن‌ترین پرنده‌ دارای قدرت پرواز در جهان است؛ پرنده‌ای افسانه‌ای و گونه‌ای یگانه و کمیاب که با همه کوشش‌های انجام‌شده، به‌راستی در خطر انقراض است. بر پایه آخرین سرشماری انجام‌شده در سال 1402، جمعیت این پرنده در کشور کمتر از سی بال تخمین زده می‌شود.

در دهه‌های گذشته، غرب و شمال‌غرب ایران از جمله استان‌های آذربایجان غربی و شرقی، کردستان، کرمانشاه و همدان، زیستگاه این پرنده باارزش بوده اما تخریب زیستگاه، تبدیل زمین‌های دیمی به آبی (مکانیزه شدن کشاورزی) و گاهی شکار غیرمجاز، باعث کاهش بی‌رویه نسل این گونه در دهه‌های گذشته شده است.

میش‌مرغ از سنگین‌ترین پرندگان ایران است. طول بدن آن 75 تا 105 و گستردگی بال‌هایش 190 تا 260 سانتی‌متر است. نر و ماده این پرنده، متفاوتند و فقط پرنده نر دارای تغییرات فصلی است. پرنده نر بالغ در دوره جوجه‌‌آوری، سر و گردنی خاکستری روشن دارد، سینه و قسمت پایینی گردنش به رنگ دارچین با لکه‌های سیاه است و زیرتنه سفید دارد. یک دسته موی پَر به شکل سبیل‌هایی از قاعده منقار به روی گردنش آویخته است.

در هنگام پرواز، سفیدی برخی پوش‌‌پرهای روی بال‌ها به همراه سفیدی قاعده شاه‌‌پرهای ثانویه، لکه بزرگ و مشخصی به این رنگ، روی بال‌هایش تشکیل می‌دهند که با تیرگی شاه‌‌پرهای پرواز و پوش‌پرهای کوچک روی بال‌هایش تضاد آشکاری دارد.

در خارج از این دوره، لکه دارچینی سینه به رنگ خاکستری مایل به آبی بدل شده و موی‌پرهای صورت را از دست می‌دهد. رنگ پر و بال ماده بالغ، شبیه به نر در خارج از دوره جوجه‌‌آوری است. میش‌مرغ جوان، در دوران نابالغی، شبیه پرنده ماده با سر و گردن قهوه‌ای و کاکل تیره‌‌رنگ است.

 مدیریت کشاورزی با اولویت حفاظتی

به گفته کارشناسان حیات وحش، میش‌مرغ یکی از پرندگان کمیابی است که هم‌اکنون در ایران تنها یک زیستگاه دارد. این زیستگاه، تحت عنوان پناهگاه حیات وحش «سوتاو و حمامیان» در شهرستان بوکان استان آذربایجان غربی قرار گرفته که آن نیز منطقه حفاظتی دیم‌زار است و گندمزارهای مردم در آن قرار دارد و در غالب این مناطق، کشت دیم گندم انجام می‌دهند؛ بنابراین، میش‌مرغ در میان گندمزارهای مردم زندگی می‌کند. البته در تابستان‌ها گاهی به مناطق اطراف پراکنده شده و در شمال استان کردستان هم دیده می‌شود. لکه‌های کوچکی تحت عنوان اراضی ملی بین این گندمزارها وجود دارد که تپه‌هایی غیرقابل کشت هستند.

این پرنده، سال‌های متمادی است در خطر جدی انقراض قرار دارد. اقدام‌های نجات میش‌مرغ از خطر انقراض تنها طی چهار پنج سال گذشته شروع شده، درحالی‌که این مدت‌زمان برای نجات این پرنده از خطر انقراض کافی نیست و باید این اقدام‌ها به‌صورت مستمر طی سال‌های آینده نیز تداوم داشته باشد.

زیستگاه میش‌مرغ به‌عنوان پناهگاه حیات وحش مشخص شده و پروژه‌های مشارکت محلی نیز برای حفاظت از این گونه در دست اجراست. از آن‌جا که میش‌مرغ در زمین کشاورزی زادآوری می‌کند، آن‌ها در میان این گندمزارها پناه‌ می‌گیرند و تخم‌گذاری می‌کنند. میش‌مرغ، معمولا دو یا سه تخم می‌گذارد. جوجه‌های این پرنده نیز تا زمانی که قدرت پرواز پیدا کنند در میان گندم‌ها پنهان می‌شوند.

پنهان شدن جوجه‌ها در گندمزارها مربوط به زمانی است که محصولات کشاورزی برداشت می‌شوند. در گذشته دور که برداشت گندم‌ها با دست انجام می‌شد آسیبی به این پرنده‌ها نمی‌‌زد، درحالی‌که چندین سال است برداشت گندم به‌صورت مکانیکی، موجب شده هنگام برداشت محصول، جوجه‌هایی که توانایی پرواز ندارند، به‌وسیله کمباین‌ها زیر گرفته شده و از بین بروند. مسائلی همچون حضور سگ‌های بی صاحب و نزدیکی مرکز دفع پسماند نیز برای این گونه،‌ مخاطره زیادی ایجاد کرده است.

ویژگی‌های زیستی

میش‌مرغ، علفزارهای باز، دشت‌ها و استپ‌های وسیع بدون درخت و مزارع گندم را برای زیست ترجیح می‌دهد و از مناطق سنگی و بسیار خشک، جنگل‌ها و تالاب‌ها دوری می‌کند. میش‌مرغ، پرنده‌ای خجالتی و بسیار محتاط است و همواره از انسان فاصله می‌گیرد و می‌گریزد. میش‌مرغ‌ها معمولا به‌صورت گروهی و در دسته‌های کوچک در حال تغذیه و پرواز دیده می‌‌شوند، ولی در دوره جوجه‌آوری، فقط نرهایشان دسته‌هایی تشکیل می‌دهند. این پرنده، بیشتر از گیاهان و بی‌مهره‌ها و گاهی مهره‌داران کوچک تغذیه می‌کند. جوجه‌آوری میش‌مرغ از اوایل اردیبهشت در علفزارهای باز و زمین‌های کشاورزی پهناور آغاز می‌شود.

سیستم جفت‌‌گیری این پرنده، چندهمسری و درهم‌‌ریخته است. آشیانه‌اش گودی کم‌عمق و بدون پوششی است که آن را روی زمین و در مناطق فاقد پوشش گیاهی یا با پوشش اندک و به‌ندرت بین پوشش بلند، می‌سازد.

وضعیت حفاظتی

میش‌مرغ از پرندگان آسیب‌پذیر(UV) به‌شمار می‌رود، همچنین در ضمیمه II کنوانسیون منع تجارت بین‌المللی از گونه‌های در معرض انقراض(CITES) قرار گرفته است. در ایران نیز از پرندگان در معرض خطر انقراض معرفی شده و دارای ارزش حفاظتی است.

از مهم‌ترین عوامل تهدیدکننده این پرنده در مقیاس بین‌المللی، افزایش تکه‌تکه‌‌شدگی و ازدست‌‌رفتن زیستگاه‌ها به‌واسطه توسعه کشاورزی متمرکز، برخورد با ماشین‌آلات کشاورزی مکانیزه، مسموم شدن با کودهای شیمایی و آفت‌کش‌ها، آتش‌سوزی در مراتع، شکار غیرقانونی، چرای بی‌رویه در مراتع، جنگل‌کاری، توسعه طرح‌های آبیاری، احداث جاده ها و افزایش خطوط انتقال برق معرفی شده است.

به گفته کارشناسان حیات وحش، تعداد میش‌مرغ در کشور به بیست قطعه کاهش یافته و عدم مالکیت دولت در بخشی از اراضی محدوده زیستگاه میش‌مرغ در سقز، باعث شده توفیق چندانی در احیای این گونه حاصل نشود.

حسن اکبری، معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست، از تلاش‌های سازمان حفاظت محیط زیست برای بقای میش‌مرغ می‌گوید: در راستای حفاظت و صیانت از این گونه در خطر انقراض، سازمان حفاظت محیط زیست، یک محدوده ۲۳ هکتاری را از پیش خریداری کرد و به تملک خود درآورد. در این محدوده به‌عنوان هسته مرکزی زیستگاه سازمان حفاظت محیط زیست، گندم کشت می‌کند و در فصل خرداد برداشت نمی‌کند تا میش‌مرغ‌هایی که به این محدوده پناه می‌آورند، دچار آسیب نشوند.

در زمینه آموزش بومیان نیز اقدامات مناسبی توسط سازمان‌های مردم‌نهاد و فعالان محیط زیست انجام شده است. یک پروژه بین‌المللی در آن‌جا تعریف شده و یک سازمان مردم‌نهاد با حمایت‌های بین‌المللی و همکاری تنگاتنگ با سازمان حفاظت محیط زیست، دست به آموزش گسترده بومیان زده است.

در نتیجه، بومیان، احترام زیادی برای این پرنده قائل شده‌اند و در آن منطقه تقریبا دیگر چیزی به‌عنوان شکار غیرمجاز میش‌مرغ وجود ندارد. مردم می‌دانند که جمعیت این پرنده بسیار کمیاب و در خطر انقراض است و آن را شکار نمی‌کنند.

از جمله حمایت‌های مردم از میش‌مرغ این بود که به‌صورت مقطعی برخی از محصولات خود را با تأخیر برداشت کردند که این تأخیر به بقای میش‌مرغ کمک می‌کند. سازمان حفاظت محیط زیست نیز هرساله بخشی از محصولات کشاورزی را در حد توان و اعتبار محدود خود «سرپا» خریداری می‌کند که با تأخیر بیشتری برداشت شود. این کار می‌تواند به نجات میش‌مرغ کمک کند.

اکبری رایزنی با شرکت‌های دانش‌بنیان و استفاده از تکنیک‌هایی مانند پهپاد و تصویربرداری هوایی با تکیه بر هوش مصنوعی برای تشخیص مکان زادآوری میش‌مرغ‌ها را از دیگر اقدام‌های معاونت محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی دانست.

این مقام مسئول تأکید می‌کند: مهم‌ترین اقدامی که می‌تواند صورت گیرد این است که باید تعارضات زیستگاه‌ها و تهدیدهای موجود را کاهش و اجازه دهیم جمعیت میش‌مرغ در کلونی‌های تابستانه و زمستانه آن در دو استان (آذربایجان غربی و کردستان) بهتر شود. سازمان حفاظت محیط زیست در تلاش است با کاهش تهدیدها و تعارضات و فراهم کردن شرایط زادآوری و بهبود شرایط زمستان‌گذرانی برای آن‌ها بتواند جمعیت این گونه را در کشور تقویت کند.

به گفته کارشناسان حیات وحش، میش‌مرغ تنوع ژنتیکی بسیار خوبی دارد و مطالعات ژنتیکی نشان داده که کاهش جمعیت این گونه، موجب کاهش تنوع ژنتیکی آن نشده است. میش‌مرغ می‌تواند با زادآوری، نسل خودش را زنده و پرشمار نگه دارد.

تخریب زیستگاه و دست‌‌اندازی انسان بر طبیعت

تعارض میان حیات وحش و جوامع انسانی از مهم‌ترین چالش‌های پیشِ رو در حفاظت از حیات وحش در جهان محسوب می‌شود. روش‌ها و راهکارهای مختلفی برای کاهش این تعارض معرفی شده و در کشور ما نیز برای رفع این تعارض‌ها اقدامات و برنامه‌های مختلفی از سوی سازمان حفاظت محیط زیست و نهادهای مدنی و تشکل‌های مردم‌نهاد اجرا شده است.

توسعه بی‌رویه سکونتگاه‌های انسانی و تبدیل مراتع و جنگل‌ها به اماکن مسکونی، باغ‌ها و کشتزارها و همچنین شکار بی‌رویه علف‌‌خواران وحشی باعث محدودیت زیستگاه‌های طبیعی و کاهش چشمگیر گونه‌های حیات وحش شده است.

یافته‌های پژوهشگران نشان داده، بومیان یکی از مهم‌ترین محورهای پشتیبان مدیریت زیستگاه‌های حیات وحش محسوب می‌شوند. آموزش و فرهنگ‌سازی بومیان و استفاده بهینه از ظرفیت آن‌ها در حفاظت بهتر از گونه‌های حیات وحش در منطقه و بالا بردن حساسیت جامعه نسبت به مسائل محیط زیست به‌‌وسیله رسانه‌های عمومی، ازجمله اقدام‌های بنیادین است که به کاهش شدید تعارضات انسان و حیات وحش کمک می‌کند.

دیدگاه تان را بنویسید

چندرسانه‌ای