جدال کشاورزان گلستان با عفریت خشکسالی

مصرف ۸۸ درصد آب استحصال شده در بخش کشاورزی

تغییر در نوع و زمان بارش‌ها در گلستان سبب شد تا با وجود افرایش کمی بارندگی‌ها نسبت به سال گذشته، کارشناسان امر با هشدار به استمرار وقوع خشکسالی به ویژه در بخش کشاورزی اعمال ساز و کارهای سازگاری بخش آب زراعت و باغداری این استان را ضروری برشمردند.

به گزارش اخبار سبز کشاورزی ، تنگناهای متعدد در تامین آب آشامیدنی و مشقت های فراوان در دسترسی به آب زراعی به قصه تلخ و تکراری یک دهه اخیر گلستان تبدیل شده است.

اگر بارش های سال ۹۷ و ۹۸ این استان را مستثنا قرار دهیم، سالهاست دیار گلستان به عنوان یکی از سرسبزترین استان‌های شمالی کشور اقلیمی خشک و کم باران را تجربه می کند، موضوعی که بر اساس آمارهای موجود و تحلیل داده های هواشناسی امسال هم تکرار خواهد شد.

تجزیه و تحلیل کمی بارش ها در هشت ماهه نخست سال زراعی آبی( از مهرماه ۱۴۰۰ تا کنون) بیانگر آن است که بارش ها نسبت به دوره بلندمدت کمتر است و در ادامه ماه های سال هم شاهد استمرار این رویه خواهیم بود.

هرچند بر اساس آمارها میزان کمی بارندگی در سال آبی زراعی جاری نسبت به مدت مشابه سال ۱۴۰۰ افزایش محسوس به طور تقریبی ۳۵ درصدی داشته است اما تغییر سبک بارندگی و پراکندگی زمانی بارش ها به نحوی بوده که اثر چندانی بر تامین آب مورد نیاز بخش زراعی و آشامیدنی نداشته است.

وقوع بارش های رگباری سیل‌آسا و غیرقابل مهار مشکلات زیادی دارد که از آن جمله می توان به عدم ذخیره سازی حداکثری در سازه های آبی و فراهم نبودن امکان بهره گیری موثر اراضی زراعی از این بارش ها اشاره کرد.

به زبان ساده تر بخش زیادی از این بارش های رگباری بدون ثمره مطلوب در بخش زراعی یا آشامیدنی در قالب رواناب به سوی دریای خزر منتهی شد، چالش های تغییر سبک بارش در گلستان صرفاً به شدت بارندگی ها خلاصه نمی شود و کاهش محسوس بارش برف در زمستان و البته سطح پوشش برف در مناطق کوهستانی هم از دیگر مباحث این بخش است.

ذخایر برفی به عنوان اصلی ترین عامل تغذیه آب خوان ها محسوب می شوند به نحوی که در سنوات معمول، در فصل بهار به تدریج شاهد ذوب برف و هدایت برفاب ها و تغذیه آب خوان ها و رودها هستیم اما به سبب افزایش روزهای گرم در اسفندماه اندک برف موجود در ارتفاعات گلستان هم به رواناب تبدیل و به همراه سیلاب های موسمی روانه سدها و رودخانه های منتهی به دریا می شود.

این تغییرات اقلیمی و البته بارشی بیانگر آن است که کشاورزی گلستان امسال و هم به مثابه سالیان گذشته در وضع سخت و بغرنجی قرار دارد و نباید از کمیت بارش های رگباری امسال برداشت سوء شود.
کاهش سطح زیر کشت شالی و محصولات پر آب طلب از جمله راهکارهای است که باید به طور جدی مدنظر محصولات کشاورزان قرار بگیرد.

استمرار معضل کم آبی در گلستان

مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای گلستان گفت: حجم آب ذخیره شده در پشت مخازن سدهای استان تا پایان اردیبهشت امسال، ۶۲.۸ میلیون مترمکعب بوده که این عدد معادل ۲۶ درصد حجم کل سدهاست در حالی که در زمان مشابه سال گذشته سدهای استان ۳۰ درصد آب داشتند.

سیدمحسن حسینی با بیان اینکه میزان بارش‌ها در استان در هشت ماهه اول سال آبی جاری ۳۸۶ میلیمتربوده است، افزود:هرچند این رقم نسبت به سال گذشته حدود ۳۷ درصد افزایش نشان می‌دهد اما تغییر نوع بارش ها به این منجر شده است که همچنان مقوله کم آبی در گلستان حاکم باشد.

حسینی ادامه داد: بیشتر بارش های هشت ماهه نخست در قالب بارش های رگباری اتفاق افتاد و پراکنش زمانی آن فقط به روزهای انگشت شمار و البته ساعات کم محدود می شد.

وی بیان کرد : آب‌های زیرزمینی در گلستان نسبت به سال گذشته ۲۰ درصد کاهش داشته و این کاهش در فصل تابستان و با روشن شدن چاه‌ها بیشتر هم می‌شود.

وی از کاهش ۶۷ درصدی جریان آبی رودخانه‌های مهم استان مانند قره سو و گرگان رود خبر داد و گفت: مجموع آب گذری رودها در مجموع ۱۳۰ میلیون متر مکعب بوده که این رقم در سال گذشته ۳۹۵ میلیون مترمکعب بود.

مصرف ۸۸ درصد آب استحصال شده توسط بخش کشاورزی

وی بیان کرد: حدود ۸۸ درصد منابع آب استحصال شده در استان در بخش کشاورزی مصرف شده لذا در سال‌های خشکسالی، تولید محصولات کشاورزی را در استان باید بر اساس الگوی کشت آبی همان مقطع داشته باشیم.

حسینی افزود : در سفر رییس جمهور به گلستان، ۲۰ هزار میلیارد ریال اعتبار برای اجرای طرح های حوزه این شرکت برای یک دوره سه ساله مصوب شد ولی همزمان با انجام این سفر چهار هزار و ۷۰۰ میلیارد ریال اعتبار به شرکت ابلاغ شد.

وی ادامه داد: از این اعتبار ابلاغ شده ۲ هزار میلیارد ریال برای اجرا و شتاب دادن به طرح های آبرسانی از جمله سد نرماب مینودشت، میرداماد گرگان، چایلی مراوه تپه و تکمیل شبکه زرین گل در علی آباد است.

به گفته وی با این اعتبارات ضمن تسویه بدهی پیمانکاران و بهره برداران، باعث کار جدید از جمله پیگیری ایجاد و تجهیز هشت حلقه چاه آب برای تامین بخشی از نیاز شهروندان گرگان شده است.

بازنگری میزان بهره وری آب در مزارع

مدیر مهندسی زراعی شرکت آب و خاک سازمان جهاد کشاورزی گلستان اظهارداشت: شرایط خاص اقلیمی باعث می شود که در حوزه کشاورزی به سراغ ارتقای بهره وری در آبیاری مزارع برویم تا بتوانیم بخشی از کمبودها و کاستی های موجود در حوزه تامین آب کشاورزی را برطرف کنیم.

میثم امساک پور بیان کرد: میزان بهره وری آب در مزارعی که از سامانه های نوین آبیاری استفاده می کنند بین ۶۰ تا ۹۰ درصد در نوسان است که می توانند سهم بسزایی در سازگاری زراعت در اقلیم فعلی و استان ایفا کنند.

وی ادامه داد: میزان بهره وری در روش های سنتی آبیاری بین ۳۵ تا ۵۰ درصد متغیر بوده که این اختلاف به دلایلی همچون دوری چاه از مزرعه، طول خطوط انتقال،‌نوع بافت و جنس خطوط انتقال و پستی بلندی اراضی زراعی در نوسان است.

امساک پور افزود: بهترین روش برای ساماندهی آب مصرفی در بخش زراعی، اختصاص حجم مشخصی از آب بر مبنای هکتار به بهره برداران حوزه کشاورزی استان است تا هر بهره بردار بر اساس توان مالی و رویکردهای اجرایی و اقتصادی خود بتوانند از حجم مشخص آب حداکثر استفاده بهینه را داشته باشند.

وی با اشاره به طرح برخی موارد مبنی بر پر آب طلب بودن چغندرقند ادامه داد: چغندرقند پاییزه اگر با شرایط اقلیمی متعارف همراه شود نیازی به آبیاری ندارد ولی اگر در دوره خشکسالی و کم بارشی واقع شود همانند سایر محصولات مانند کلزا و گندم در مراحل سبز شدن، گلدهی و خوشه دهی نیازمند آبیاری است که این حجم فراتر از نیاز سایر محصولات پاییزه نیست.

امساک پور اضافه کرد: بیشتر چغندرکاران گلستان بر اساس کشت قراردادی به سراغ این محصول رفتند و به طور معمول از ماشین های آبیاری برای تامین آب مورد نیاز چغندر استفاده می کنند که بهره وری آب در این روش بسیار بالاتر از روش‌های سنتی آبیاری مزارع گندم و کلزاست.

مدیر مهندسی زراعی شرکت آب و خاک سازمان جهاد کشاورزی گلستان گفت: با وجود علاقه و استقبال زارعان از اجرای سامانه های نوین آبیاری اما برخی مشکلات مانع از اجرای کامل این پروژه ها در اراضی زراعی گلستان می شود؛ افزایش چشمگیر قیمت لوله های پلی اتیلن و نوارهای قطره ای و دیگر تجهیزات مرتبط با سامانه های نوین آبیاری سبب شده تا اجرای کامل این طرح بر اساس سند چشم انداز توسعه سامانه های آبیاری نوین ابتر بماند.

وی اضافه کرد: بر اساس قوانین باید ۸۵ درصد هزینه تجهیز اراضی زراعی به سامانه های نوین از سوی دولت و در قالب تسهیلات به کشاورزان پرداخت شود اما افزایش قیمت ادوات این بخش ارزش تسهیلات پرداختی دولت را کاهش داده به نحوی که شاید کفاف نصف هزینه های اجرای سامانه های آبیاری نوین را ندهند.

بیشتر بارش ها در فصل زراعی امسال رگباری بود

رییس اداره پایش اداره کل هواشناسی استان گلستان گفت: بیشتر بارش ها در فصل آبی زراعی امسال در قالب بارش های رگباری چند ساعت اتفاق افتاد.

پرویز پنجه کوبی ادامه داد: این روش از بارندگی امکان نفوذ باران در خاک کاهش می یابد و به طور معمول بارش ها لایه حاصلخیز و فوقانی بستر زمین را با خود شسته و به سمت مناطق پست تر هدایت می کنند.

وی ادامه داد : در سال های اخیر علاوه بر اینکه بارش های متعارف و با مدت زمان طولانی کاهش یافته است بارشهای زمستان هم در گلستان کم شده است.

پنجه کوبی ادامه داد: کاهش مقدار بارش برف در زمستان از دیگر چالش‌های مشهود در موضوع تغییر اقلیم گلستان است که سبب می شود در ماه های فروردین اردیبهشت و خرداد برف مناسبی برای تغذیه آب خوان ها وجود نداشته باشد.

رییس اداره پایش اداره کل هواشناسی گلستان ادامه داد: بارش های رگباری علاوه بر اینکه ثمره محسوسی برای محصولات زراعی ندارد با هدایت گل و لای به کاهش عمر این سازه های آبی منجر می شوند.

تدبیر برای منابع آبی جدید

معاون بهره برداری و توسعه شرکت آب و فاضلاب گلستان هم گفت: با توجه به کاهش شدید ذخائر آب ضرورت دارد تا در بخش های مختلف به فکر استفاده از منابع آبی جدید باشیم.

داوود احمدی نصرآبادی به ضرورت استفاده از پساب در بخش آبیاری محصولات زراعی اشاره و اضافه کرد: یکی از راهبردهای هایی که به تازگی وزیر نیرو هم آن را مطرح کرده ، مسأله بازار پساب است؛ به طور مثال در زمان حاضر در گلستان چهار تصفیه خانه فاضلاب در شهرهای مختلف از جمله بندرگز، کردکوی، بندرترکمن و گرگان مستقر است و پساب آنها وارد رودخانه می شود.

داوود احمدی نصرآبادی ادامه داد: استفاده از پساب برای محصولاتی مانند پنبه و مانند آن مشکلی ندارد ولی برای محصولاتی که به صورت خام مصرف می شود مانند هویج، سیب زمینی و سبزیجات مناسب نیست.

وی ادامه داد: از پساب می توان در آینده نزدیک استفاده های زیادی کرد؛ به عنوان مثال برای تغذیه محصولات کشاورزی گزینه مناسبی است به دلیل اینکه زمین یکی از پالاینده هاست، یعنی آب وقتی وارد زمین شود لایه به لایه تصفیه می شود یا اینکه می توانیم پساب را به کشاورزان بدهیم و آنها هم در عوض چاه های کشاورزی را خاموش کنند تا بتوانیم تعادل را ایجاد کنیم.

هر چند طی هفته های گذشته شاهد آسمان بارانی گلستان بودیم اما واقعیت آن است که این بارش های رگباری در این فصل سال چاره ای از مشکلات خشکسالی را درمان نمی کند و همچنان باید سازو کارهای مناسبی برای عبور از این چالش اتخاذ کرد.

گلستان با بیش از ۲۰ هزار کیلومتر مربع وسعت و جای دادن هفت اقلیم از ۱۳ اقلیم دنیا در همسایگی سه استان مازندران، خراسان شمالی و سمنان و کشور ترکمنستان قرار دارد و در تولید محصولات کشاورزی از جایگاه ممتازی در کشور برخوردار است به طوری که بخش کشاورزی این استان ۲۱۴ هزار خانوار بهره بردار معادل ۳۸ درصد اشتغال خالص را به خود اختصاص داده است.

استان گلستان با این جمعیت بهره برداران کشاورزی، در تولید ۱۵ محصول راهبردی کشور شامل دانه‌های روغنی کلزا، سویا و آفتابگردان، هلو، توتون و گوشت مرغ رتبه اول، گندم، چغندرقند و خرمالو مقام دوم، شلتوک(برنج)، پیله تر ابریشم، میگو و پنبه رتبه سوم، ماهیان پرورشی و خاویاری رتبه چهارم و جو و زیتون رتبه پنجم کشوری را دارد./ایرنا