زنبورهای عسل؛ همکاران کشاورزان

نقش ارزشمند زنبورعسل در گرده‌افشانی گیاهان و درختان

اخبار سبز کشاورزی : بسیاری از ما زنبورعسل را با ماده غذایی شیرین و خوشمزه و بسیار مقوی و شفابخش عسل می‌شناسیم. البته محصولات دیگری مانند ژل رویال، بره‌موم، گرده، زهر زنبور و… نیز برای برخی از ما آشنا است و هر کدام از این محصولات، خود به‌تنهایی دلیلی کافی برای اهمیت فراوان این حشره دوست‌داشتنی است که خداوند متعال نیز در کتاب آسمانی قرآن، سوره مفصلی را به این حشره اختصاص داده است.

اما واقعیت این است که اهمیت زنبورعسل در حیات انسان و دیگر موجودات کره زمین، بسیار فراتر از این مسئله است و آن هم بر می‌گردد به نقش ارزشمند این حشره در گرده‌افشانی گیاهان و درختان که زنبورعسل را به مهم‌ترین حشره در طبیعت تبدیل کرده است. نقش این حشره در طبیعت به‌قدری مهم است که می‌گویند اگر زنبورعسل نباشد، در مدت کوتاهی زندگی روی کره زمین هم از بین خواهد رفت.

برخی برآوردها نشان می‌دهد که تنها 10درصد از فایده زنبورعسل مربوط به عسل تولید شده توسط آن است و 90درصد فایده زنبورعسل‌های عسل به نقش ارزشمند و حیاتی آنها را گرده‌افشانی گیاهان و درختان بر می‌گردد.

بدون زنبورعسل، تغذیه آدمیان در خطر

بنابر برخی مطالعات انجام شده، یک‌سوم تغذیه انسان‌ها به گرده‌افشانی حشرات وابسته است و نقش زنبورعسل در این میان از همه پررنگ‌تر است. شاید برخی تصورها بر این باشد که زندگی انسان به حیوانات نشخوارکننده‌وابستگی بیشتری دارد و اهمیت آنها برای انسان‌ها ملموس‌تر باشد اما واقعیت این است که حتی همین حیوانات نیز به طور غیرمستقیم تحت‌تاثیر فعالیت زنبورعسل قرار دارند؛ زیرا در گرده افشانی بسیاری از گیاهان علوفه‌ای نقش بسزایی دارد. هر زنبورعسل برای ساختن یک گرم عسل باید از 15هزار گل شهدگیری کند که در واقع هم‌زمان کار گرده‌افشانی آنها را انجام داده است.

زنبورعسل؛ گرده‌افشان متمایز

واقعیت این است که به ‌غیر از زنبورعسل، حشرات دیگری هم در گرده‌افشانی گیاهان و درختان نقش دارند اما در این میان نقش زنبورعسل بارزتر است.‌ضمن اینکه به هر حال محصولات ارزشمندی که زنبورعسل تولید می‌کند هم جزو مزایای این حشره است. زنبورعسل شعاع پروازی بیشتری نسبت به سایر حشرات دارد؛ در مناطق جنگلی تا شعاع 3 کیلومتر و در دشت‌ها و مناطق کویری تا شعاع 4 کیلومتر هم پرواز می‌کند و این دامنه وسیع پروازی، مهم‌ترین عاملی است که زنبورعسل را از دیگر گرده‌افشان‌ها متمایز می‌سازد.

دومین دلیل اهمیت گرده‌افشانی زنبورعسل مربوط به تعداد زیاد این حشره در یک کلنی‌است. از طرفی زنبورهای عسل نسبت به محلی که زندگی می‌کنند وفادار هستند و در آن منطقه تمام گرده‌ها را جمع‌آوری می‌نمایند. خانه زنبورها یا همان کندو را می‌توان جابه‌جا کرد و مناطق دیگر را در حوزه عمل ارزشمند آنها قرار داد تا هم گرده‌افشانی بیشتری انجام دهند و هم محصولات ارزشمند افزون‎تری را برای انسان‌تولید نمایند. برخی از حشره‌شناسان گفته‌اند که اگر حشراتی مثل زنبورعسل نباشند، بیش از 75درصد کاهش در محصولات کشاورزی فعلی اتفاق می‌افتد.

در این میان برخی گیاهان و درختان وجود دارند که گرده‌افشانی آنها فقط و فقط در انحصار زنبورعسل است و هیچ حشره دیگری نمی‌تواند آنها را گرده‌افشانی نماید. حال به نقش حیاتی زنبورعسل برای این گیاهان توجه داشته باشید که عملا حیات آنها وابسته به زنبورعسل است.

نامهربانی با زنبورهای عسل

جالب است بدانیم که با این همه فواید ارزشمندی که زنبورهای عسل برای ما آدمیان و کل موجودات روی کره زمین دارند، اما رفتار ما با این موجودات ارزشمند به هیچ‌عنوان متناسب نیست و کم‌لطفی‎های زیادی در حق آنها روا می‎داریم. به‌طوری که با برخی اقدامات نسنجیده و غیرمسئولانه متاسفانه چنان مشکلاتی را برای این حشرات ایجاد کرده‌ایم که عملا حیات آنها را در خطر نابودی قرار داده‌ایم و در واقع با دست خودمان حیات خودمان روی کره زمین را تهدید می‎کنیم. استفاده بی‌رویه و غیراصولی از سموم و آفت‌کش‌ها از مهم‎ترین مواردی است که حیات زنبورها را تهدید می‌کند.

ماهنامه دام و کشت و صنعت-شماره ۲۶۲- سال ۱۴۰۱