مبارزه با ریزگردها و مهار بیابانی شدن ایران

اخبار سبز کشاورزی : بیش از نیم قرن است که مبارزه با شن‌های روان و ریزگردهای خارجی و داخلی تحت عناوین مختلف مانند مهار افزایش وسعت بیابان‌زایی در کشور ما توسط سازمان‌ها و موسسات مسئول مانند سازمان جنگل‌ها و مراتع کشور و موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع و… شروع شده است.

متاسفانه هنوز کشور ما بنا به علل مختلف نه تنها قادر به کاهش این چالش مهم نبوده، بلکه به دلیل افزایش مشکلات اقلیمی در کره زمین ازجمله کاهش بارندگی، تخریب لایه‌های ازون، ادامه تخریب جنگل‌های طبیعی در سراسر جهان و‌ وجود جنگ‌های متعدد از جمله در مناطق خاورمیانه این پدیده با شدت بیشتری ادامه یافته است. (علاوه‌بر شن‌های روان، شدت فاجعه ریزگرد موجب تخریب دریاجه‌ها، تالاب‌ها و نابودی تدریجی جنگل‌های طبیعی شده است).

Leveit‌ دانشمند معروف اکوفیزیولوژی از سال‌ها پیش مدیریت جنگل‌ها و مراتع طبیعی را بسیار پیچیده توصیف کرده و اعلام کرده این گونه مدیریت نیازمند کارگروهای متخصص است.

چالش‌های اصلی از گذشته تاکنون

-نبود نقشه آمایش سرزمین با وجود تاکید اساتید فن؛

-نبود نقشه راه معین، برای مدیریت منابع طبیعی تجدید شونده (تمام کشورهای پیش‌رو، حداقل بیش از نیم قرن است که نقشه راه مدون و مصوب دارند و هر 10 سال یک‌بار بر حسب پیشرفت علوم توسط اساتید فن اصلاحات لازم انجام می‌شود).

-عدم اجرای مدیریت اکوسیستمی که دربردارنده تمام واحدهای بیولوژیک موجود در سیستم، ازجمله مردم ساکن در سیستم باشد.

-عدم همکاری نهادهای ذی‌ربط دولتی با هم، حتی سازمان‌های وابسته به یک نهاد (سازمان جنگل‌ها و مراتع، سازمان‌های دامپزشکی و دامپروری و…).

-عدم استفاده از کابل‌های بالابر در عوض ایجاد اسفالت در وسط جنگل‌های طبیعی که منجر به تخریب مضاعف اکوسیستم جنگل شده است.

-نبود مناطق مطالعات پایش در جنگل‌ها (در مناطق قروق ایجاد شده به هیچ وجه مدیریت قروق اعمال نمی‌شود و حتی تخریب یافته‌تر از سایر مناطق است).

-انجام سم‌پاشی در جنگل‌ها و مراتع طبیعی به بهانه‌های مختلف‌ مبارزه با آفات و امراض. این عمل معمولا در طبیعت توسط باکتریا و میکوریزهای مفید انجام می‌شود و ما هر چه بیشتر موجب نابودی نهادینه، اکوسیستم‌های طبیعی هستیم (عملیات غیرعلمی که هم در جنگل‌های زاگرس و هم در شمشادهای شمال انجام شده است)

-چالش مهم: معمولا در تمام کشورهای پیشرفته جهان مدارک دکتری فقط برای کارشناسان علاقه‌مند به تدریس و تحقیق (نخبه مقاطع) بوده و بیشتر مبادرت به تربیت تکنسین‌های آزموده می‌شود. این افراد می‌توانند از بین جوانان روستایی علاقه‌مند (دیپلمه) انتخاب و در یک دوره دو ساله کامل با کمک طبیعت‌شناسی علمی، آن‌ها آماده انجام این مهم خواهند بود.

این درحالی است که قرق‌بان‌های کنونی، معمولا از پیرمردان روستایی انتخاب (پرداخت دستمزد محدود) که هیچ گونه دانش و درکی از مسئله ندارند و معمولا چرای دام در مناطق قرق به ترتیبی دوستانه یا…. آزاد است.

نقشه راه

• مهار مرزهای ایران با کمک پوشش بیولوژیک

• مرزهای غربی و جنوب غربی مالچ بسیار رقیق، حدودیکماه قبل از ایجاد پوشش‌

• شروع کاشت اواخر ماه اول پاییز‌

• آشکوپ اول بوته کاری با گیاهان مرتعی و دارویی بومی‌

• شاخص تاج و ریشه گسترده‌

• ‌اشکوب دوم درختچه های بومی منطقه‌

• شاخص تاج و ریشه قوی و گسترده‌

• اشکوپ سوم‌

• درختان بومی منطقه

• ایجاد باد شکن وتثبیت مرزها (بادگیری‌های مرزی)

محل تولید گیاه، نهالستان حداکثر 500 متر تفاوت ارتفاعی با مناطق، تحت مدیریت تثبیت خاک نهالستان منطبق با بستر طبیعی جنگل و مرتع در مناطق تهیه نهال (استفاده از کود بیولوژبک بسنده با گونه).‌

در انتخاب مجموعه، علاوه‌بر بومی بودن و منطقه استقرار ارتفاعی، باید فنوتیپ نیز مدنظر باشد. بعد از کاشت و در دو سال اول کاشت از اول خرداد تا اواخر‌ آبان، در صورت نیاز ماهی یکبار آبیاری برای تثبیت ریشه‌ها ضروری است و به تدریج بعد از پنج سال به حدود صفر می‌رسد.

احیای دریاچه‌های داخلی و تالاب‌ها

زیر بنای هر تشکیلات بیولوژیک طبیعی بر روی کره زمین، بافت‌های میکرواگانیسمی است. حتما با وجود تخریب شدید در مناطقی بافت گیاهی موجود است. از آنجا بافت میکروارگانیسمی برداشت، تکثیر و بعد دو هفته با دقت بافت گیاهی تکتیر شده منطقه بازکاشت می‌شوند. بر حسب پژوهش‌های بنیادی انجام شده، بهترین زمان، هفته سوم فروردین ماه است (‌منبع مقاله اندازه افرا و سرخدار‌). پنج تا ده بار آبیاری بافاصله یک هفته (بستگی به شرایط اقلیمی دارد) معمولا کافی است. بعد از کاشت نباید تا چند ماه حالت غرقابی برای گیاهان ایجاد شود (ریشه و گیاه باید تثبیت شوند).

مدیریت احیاء جنگل‌های طبیعی، در مرحله اول زاگرس

اکوسیستم‌های جنگلی منطقه رویشی زاگرس در امتداد رشته کوه‌های زاگرس، از سابقه بسیار طولانی بهره‌برداری در اشکال مختلف برخوردار هستند. بر حسب مطالعات گرده‌شناسی (میمندی نژاد)، جنگل‌های زاگرس قریب 5500 سال قبل به اوج تکامل خود رسیده است. 60 درصد ترکیب توده‌های جنگلی را گونه‌های بلوط تشکیل می‌داده‌اند. بنا ‌بر نظریات متخصصان، سطح اولیه جنگل‌های زاگرس 11 تا 12 ملیون هکتار بوده است که بهره برداری‌های مستمر و اجرای مدیریت‌های اشتباه، موجب کاهش سطح به کمتر از نیمی در شرایط حاضر رسیده است.