یک منازعه قدیمی؛ ماهی تیلاپیا سالم یا خطرناک

منازعه مشهودی میان سازمان حفاظت محیط زیست شیلات و پرورش ماهی تیلاپیا وجود دارد، از یک سو مدافعان پرورش و مصرف ماهی تیلاپیا به توصیه سازمان خواربار و ملل متحد (FAO) استناد می‌کنند و می‌گویند که فائو پروش این گونه آبزی را تایید و توصیه کردهو ان را راهکار برای افزایش میزان پروتئین مصرفی در چوامع دانسته است. این توصیه فائو به ارزانی قیمت تولید و نهایی پرورش این گونه از ماهیان است.

اخبار سبز کشاورزی ؛ مدافعان پروش تیلاپیا اضافه می‌کنند که این گونه آبزی در همه انواع آب و فاضلاب می‌تواند زندگی و تولید مثل کند و حتی در پساب‌های سالم کشاورزی هم ادامه حیات می‌دهد، به همین دلیل پرورش آن برخلاف گونه‌هایی مانند قزل‌آلا و… بسیار ارزن‌تر، ساده‌تر و پرحجم‌تر است.

همین امر قیمت تمام شده تولید و پرورش این آبزی را به‌شدت پایین می‌آورد و طبقه‌های ضعیف و میانی اقتصادی جوامع و به‌ویژه جوامع در حال توسعه می‌توانند از آن استفاده کنند و به این ترتیب میزان مصرف پروتئین‌های گوشتی و دریای در جامعه به نحو قابل توجهی افزایش می‌یابد.

این مدافعان افزایش مصرف پروتئین گوشتی و دریای ناشی از پرورش ماهی تیلاپیا را هدف مطلوب در بازار موادغذایی کشورهای در حال توسعه و فقیر می‌دانند و می‌گویند که دستیابی به این هدف که مورد تایید سازمان خواربار جهانی نیز هست، باعث می‌شود که پرورش، افزایش تولید و مصرف ماهی تیلاپیا توجیه پذیر باشد.

ضمن آنکه علاوه‌بر گسترش مصرف داخلی، این ماهی قابل صدور به کشورهای دیگر است و همین صادرات جذابیت اقتصادی پرورش این آبزی را افرایش می‌دهد.

در مجموع دو هدف افزایش مصرف پروتئین دریایی در داخل و صادرات به‌عنوان اصلی‌ترین و شاید تنها جذابیت‌های پرورش ماهی تیلاپیا مطرح شده است.

موضوعی که هم در میان مواضع سازمان شیلات و هم در میان اظهارات پرورش‌دهندگان این گونه آبزی مشاهده شده است.

اما در طرف مقابل و در اردوگاه مخالفان پرورش ماهی تیلاپیا فهرست بلند بالایی از محورهای گوناگون وجود دارد که با استناد به آن نه فقط با پرورش و توسعه پرورش این گونه از آبزیان مخالفت می‌ورزند، بلکه با مصرف آن در جوامع انسانی هم مخالفت می‌کنند.

این مخالفت‌ها هم به دلایل آسیب‌هایی است که به محیط زیست وارد می‌شود و هم به خاطر گسترش بیماری‌های مرگبار ناشی از مصرف این ماهی در میان انسان‌هاست.

درباره آسیب‌های انسانی از مصرف این گونه آبزی، مخالفان اتفاقا به زیست این ماهی در فاضلاب و پساب‌های کشاورزی اشاره می‌کنند و می‌گویند که جذب فلزات سنگین مانند جیوه و مواد سمی، مانند آرسنیک در این ماهی‌ها بیشتر است و گوشت این ماهی حاوی مواد سمی و فلزات سنگین مانند سرب و جیوه است که با مصرف آن، این مواد سمی و فلزات سنگین به بدن انسان منتقل و باعث بروز بیماری‌های خطرناک مانند سرطان می‌شوند.

البته آماری در این باره وجود دارد، ولی مخالفان از افزایش ابتلا به سرطان و مسمومیت‌های ناشی از آرسنیک در جوامعی که در آن مصرف ماهی تیلاپیا وجود دارد، خبر می‌دهند.

بنابراین برخلاف نظر فائو، مصرف این گونه ماهی چندان هم بی‌خطر و سالم نیست و به همین دلیل نمی‌توان پرورش آن را خدمتی به جوامع انسانی و جامعه انسان‌های فقیر و در حال توسعه دانست؛ چراکه بیشتر از صرفه‌جویی در هزینه‌ها تامین پروتئین، هزینه‌های مرگ و میر ناشی از سرطان و مسمویت ارسنیک و علاوه‌بر آن هزینه‌های درمان برای جوامع تحمیل می‌شود.

در مورد آسیب‌های زیست محیطی نیز کارنامه ماهی تیلاپیا نگران کننده است؛ ناظران و کارشناسان محیط زیست گونه ماهی تیلاپیا را از جمله گونه‌های مهاجم معرفی می‌کنند و می‌گویند، این گونه نه فقط غذای ماهیان دیگر را می‌خورد و به همین دلیل نسل ماهی‌های دیگر را به خطر می‌اندازد، بلکه فضولات این ماهی باعث گسترش جلبک در آب‌های روان و آب‌های آزاد می‌شود که همین امر محیط زیست را به شدت آلوده می‌سازد.

این مخالفان می‌گویند آب‌هایی که در آن ماهی تیلاپیا پرورش می‌یابد چنان آلوده می‌شود که دیگر نمی‌توان از آن به‌عنوان منابع آب شرب استفاده کرد و به همین دلیل پرورش این آبزی در آب‌های آزاد و سطحی که قرار است در مسیر خود وارد چرخه آب آشامیدنی شود، مطلقا ممنوع است و همین امر باعث شده که کارشناسان و ناظران محیط زیست پرورش ماهی تیلاپیا در آب‌های طبیعی را خطرناک ارزیابی کنند.

ناظر به همین خطر سازمان محیط زیست هم پرورش این ماهی در آب‌های آزاد و طبیعی را ممنوع اعلام کرده است، موضوعی به مذاق سازمان شیلات خوش نیامده و اختلاف‌های گذشته سازمان شیلات و سازمان محیط زیست را تشدید کرده است.

البته گمان می‌رود آنچه فائو به آن توصیه کرده است پرورش ماهی تیلاپیا در استخرهای حفاظت شده و ایزوله است که آب آن از آب‌های سطحی یا پساب سالم کشاورزی تامین می‌‌شود و در نهایت آب پس از استفاده‌های مکرر و طولانی با تسویه شدن ساده به مصرف آب صنعتی و یا کشاورزی برسد.

در آن صورت نه سموم و فلزات سنگین وارد بدن ماهی و چرخه مصارف انسانی می‌شود و نه ویژگی تهاجمی ماهی و جلبک‌های پرورش یافته براساس فضولات آن آسیبی به محیط زیست و ماهی‌های دیگر می‌زند.

در مورد این شیوه پرورش ماهی تیلاپیا اگرچه مخالفت‌ها به شدت کاهش پیدا می‌کند، اما به پایان می‌رسد به همین دلیل مخالفان تولید و مصرف تیلاپیا باید توضیح دهند که آیا شیوه گفته شده هم برای انسان و محیط زیست خطرناک است یا نه؟!