تهدید پنهان در گاوداری‌های شیری

اخبار سبز کشاورزی؛ اولین چالش و نگرانی هر دامداری، حفظ سلامتی، زادآوری و سوددهی گله دام است، اما بسیار اتفاق می‌افتد که تهدیدی پنهانی و دور از چشم دامدار، تمامی زحمات او را به هدر دهد. یکی از این تهدیدها بیماری«Johnes disease» یا paratuberculosis است. این بیماری واگیردار موجب عفونت مرگ بار در روده کوچک نشخوارکنندگان می‌شود و علاوه بر گاوها، سایر دام‌ها را نیز آلوده می‌کند. این بیماری توسط باکتری Mycobacterium به وجود می‌آید.

این باکتری حتی قادر به بیمار کردن خرگوش، روباه، اسب، سگ‌ها و پرندگان است و به دلیل داشتن گستره جهانی، خسارت ناشی از آن نیز قابل توجه است.

گاوها معمولا در سنین بین 4 تا 7 سالگی به این باکتری آلوده می‌شوند و هر واحد دام آلوده، ناقل میلیاردها باکتری بیماری‌زا است، بنابراین، مدفوع چنین دام‌هایی منبعی جدی در آلوده کردن سایر دام‌های آینده در یک دامداری است.

علت نامگذاری این بیماری به Johnes disease، کشف باکتری مولد بیماری توسط هاینریش جان، یک باکتری شناس آلمانی در سال 1905 بود.

امکان دارد این بیماری به صورت پنهان در گله وجود داشته و طی سال‌ها شناسایی نشود اما می‌تواند به صورت گسترده، زادآوری و بهره‌وری تمام گله را تحت تاثیر قرار دهد.

علائم بیماری

اولین نشانه بیماری در گاوها، بروز حالت اسهال و دفع فضولات بیشتر از حد معمول است.

این علامت اکثرا در گاوهای 2 تا 6 ساله دیده می‌شود. علائم اولیه می‌تواند به شکلی نامحسوس از قبیل کاهش وزن، پایین آمدن مقدار شیر و یا سفت و خشن شدن موهای بدن دام باشد. حالت اسهالی معمولا بدون علائم خونی و خلط و یا سلول‌های دیواره روده و امکان دارد به صورت متناوب بروز نماید. نشانه‌های بیماری به ندرت پس از آلودگی ابتدایی بعد از تولد ظهور می‌کنند و پس از دو سال یا بیشتر علائم بیماری خود را نشان می‌دهند.

گوساله‌های تازه متولد شده ممکن است در همان ابتدا توسط کود بستر و یا پستان مادر به باکتری آلوده شوند. در گوسفند و بزها علائم بیماری به صورت تخریب و ریزش پشم و اسهال است. در گوزن‌ها این عارضه نیز به سرعت اتفاق می‌افتد.

پیشگیری

آزمایش مدفوع و کشتار دام آلوده از گا‌م‌های مهم در کنترل بیماری است، اما به طور کلی اتخاذ تدابیری برای مدیریت بیماری لازم است. سالیانه میلیون‌ها دلار خسارت توسط این بیماری به دامداران جهان تحمیل می‌شود و آنچه دیده می‌شود فقط اندکی از نوک کوه یخی است که از آب بیرون است. در زیر این قله یخی مشکلات و مسائل بسیاری نهفته است که شامل عفونت‌های تحت کلینیکی موثر بر میزان شیر، زادآوری و از همه مهمتر سلامت گله است.

گاوهای آلوده غذای بیشتری می‌خورند اما قادر به تبدیل آن به شیر نیستند. گوساله‌های آلوده نیز به دلیل ضرورت مقابله به این عفونت دارای بدنی ضعیف هستند. این از دست رفتن انرژی می‌تواند در سکوت اتفاق افتاده و بهره‌وری گله را کاهش دهد.

نکاتی که امکان دارد کمتر مورد توجه قرار گرفته و یا عادی تلقی شوند در انتشار بیماری تاثیر مهمی دارند که چند مورد آن عبارتند از:

1- شرایط زندگی شلوغ و پر از ازدحام: اساسا دامداران بنا بر کسب منافع مادی بیشتر، سعی در تجمیع تعداد بیشتری از دام در یک مکان مشخص و محدود هستند که این موضوع به انتشار بیماری کمک می نماید.

2- تغذیه نامناسب: ضعیف بودن دام ها از نظر بدنی به دلیل تغذیه ناکافی و نامناسب، آن‌ها را آماده آلوده شدن به این بیماری می نماید.

3- غفلت های بهداشتی: دقت در احوالات دام‌ها از ضروریات تشخیص عوارض و بیماری‌های دام‌ها است که کمتر به آن پرداخته می‌شود. معمولا دامپروران پس از ابتلا دام به یک بیماری متوجه آن می شوند. تشخیص زودهنگام علائم بیماری در درمان آن موثر است.

تاثیر درازمدت

امکان دارد گوساله‌ها توسط فضولات دام‌های مسن و یا خوردن آغوز در همان ابتدای تولد به باکتری آلوده شوند. یکی از بزرگترین چالش‌ها در مدیریت این بیماری، زمان طولانی در پنهان ماندن آن است و به همین علت تصمیم‌گیری‌های زمان حال می‌تواند بر سلامت گاوهای آینده موثر باشد.

بیماری پاراتوبرکلوزیس، تمام یک گله را به صورت یکسان آلوده نمی‌کند و بسته به عوامل مختلف تفاوت‌هایی وجود دارد. ایجاد استرس بر دام‌ها یکی از اصلی‌ترین عوامل است، چرا که سیستم ایمنی دام‌های تحت استرس تضعیف می‌شود و آن را برای ابتلا به بیماری آماده می‌کند.

عوامل محیطی مانند بارش‌های شدید و طولانی، پایین آمدن درجه حرارت محیط و کاهش ساعات آفتاب در روز، نقش مهمی در بروز این عارضه دارند.

جریان یافتن فاضلاب دامداری می‌تواند باعث انتنشار بیماری شود، بنابراین باید به نحو مطلوب مدیریت و فاضلاب دفع شود. گوساله‌هایی که هنوز از شیر گرفته نشده‌اند مستعدآلوده شدن به بیماری هستند. بنابراین همراه کردن آن‌ها با دام‌های مسن، خطر آلوده شدن آن‌ها را افزایش می‌دهد. وارد کردن دام‌های جدید به داخل گله قبل از انجام آزمایش‌های لازم می‌تواند خطر آلودگی در پی داشته باشد.

اولین گام در کنترل بیماری

آزمایش کردن دام‌ها در امکان آلودگی به بیماری، مهمترین بخش از برنامه کنترل آن است.

برای کاهش سطح بیماری در گله لازم است که منابع آلاینده مانند دام‌های آلوده حذف شوند.

حرکت و گردش دام‌های آلوده در فضای دامداری و یا محل چرا، عاملی در انتشار بیماری است، بنابراین باید دام‌های آلوده را به هر روش ممکن از گله جدا نمود تا محیط زیست را برای سایر دام‌ها آلوده نکنند.

انجام آزمایش‌های لازم برای دام‌هایی که قرار است تلقیح شوند اقدام با ارزشی است چرا که در آینده دام‌های بعدی موثر است.

چالش‌های شناسایی اولیه

یکی از جنبه‌های مایوس کننده در این بیماری، مشکل در شناسایی زودهنگام آن است. هیچگونه آزمایش دقیقی در دام‌های کمتر از دو سال وجود ندارد و فقط زمانی قابل تشخیص است که سن 3 سالگی را پشت سر گذشته باشند.

این بیماری به خودی خود بر طرف نمی‌شود و هرگونه تصمیم‌گیری در زمان حال، نتایجی در آینده خواهد داشت که امکان دارد چند سال طول بکشد. با برداشتن گام‌های عملی مانند انجام آزمایش، کشتار دام آلوده، بهبود امنیت زیستی دام‌ها و پیشگیری از انتقال عامل بیماری می‌توان سلامت، تولید نسل و بهره‌دهی گله را بالا برد. باید به خاطر داشت که حفظ گله کاری فوری و لحظه‌ای نیست و موضوعی درازمدت است.