جنجال «آلودگی هندوانه ایرانی» و پشت پرده یک ویدئو!

شایعه «آلودگی هندوانه ایرانی» به نیترات: حقیقت چیست؟ 

همه‌چیز با انتشار یک ویدئوی کوتاه در فضای مجازی آغاز شد؛ ویدئویی که ادعای تکان‌دهنده‌ای را مطرح می‌کرد: آلودگی هندوانه ایرانی به نیترات، ماده‌ای که می‌تواند برای سلامتی انسان خطرناک باشد.

این ویدئو که توسط یک نماینده مجلس دومای روسیه منتشر شده بود، که در خبری با عنوان«حمله عجیب به هندوانه‌های ایرانی: پشت پرده ادعای یک نماینده روس چیست؟+ ویدئو» به آن پرداخته شد. این خبر به‌سرعت دست‌به‌دست شد و نگرانی‌های زیادی را در میان مصرف‌کنندگان و فعالان حوزه کشاورزی و صادرات برانگیخت. اما آیا این ادعا صحت داشت؟ نهادهای علمی و تخصصی کشور به این شایعه چه واکنشی نشان دادند؟

شایعه‌ای از مسکو؛ واکنش‌های قاطع در تهران

ویدئوی مورد نظر، نماینده روسی را در حال اندازه‌گیری میزان نیترات یک هندوانه در میدان میوه و تره‌بار (احتمالاً در مسکو) با استفاده از یک دستگاه پرتابل نشان می‌داد. او مدعی بود که این هندوانه از ایران وارد شده و میزان نیترات آن بالاست. این ادعا در شرایطی مطرح شد که محصولات کشاورزی ایران پیش‌تر نیز با مشکلاتی نظیر باقی‌مانده سموم در بازارهای صادراتی مواجه شده بودند و همین امر حساسیت موضوع را دوچندان کرد.

اما واکنش‌ها در ایران قاطع و سریع بود. سازمان ملی استاندارد ایران، اتاق بازرگانی مشترک ایران و روسیه، اتحادیه ملی محصولات کشاورزی و بسیاری از کارشناسان، صحت این ادعا را زیر سوال بردند و بر سلامت هندوانه‌های ایرانی تاکید کردند.

پاسخ سازمان استاندارد: تست ویدئو فاقد دقت علمی است

سازمان ملی استاندارد ایران در اطلاعیه‌ای رسمی به این موضوع پرداخت. این سازمان تاکید کرد که طبق قانون، وظیفه اصلی‌اش تدوین و نظارت بر اجرای استانداردهای ملی است و تنها حدود ۱۲۰۰ استاندارد در کشور اجباری هستند که در حوزه کشاورزی، فقط ۶ محصول صادراتی (شامل زیره، زعفران، پسته، کشمش، برگه زردآلو و خرما) مشمول استاندارد اجباری هستند و هندوانه جزو آن‌ها نیست.

نکته مهم‌تر در اطلاعیه سازمان استاندارد، اشاره به نوع تست مورد استفاده در ویدئو بود: «تست مورد استفاده از نوع Rapid Test است که فاقد دقت علمی و اعتبار قانونی است، مگر آنکه توسط آزمایشگاه‌های مرجع تأیید شده باشد.» این بدان معناست که نتیجه اعلام شده در ویدئو، از نظر علمی قابل اتکا نیست. همچنین، سازمان استاندارد یادآور شد که روسیه دارای سیستم کنترل کیفی بسیار سختگیرانه‌ای برای محصولات وارداتی است و هیچ محصولی بدون تأیید استاندارد‌های این کشور، امکان ورود به بازار آن را ندارد.

تکذیب اتحادیه و اتاق مشترک: صادرات ادامه دارد

اتحادیه ملی محصولات کشاورزی نیز با انتشار اطلاعیه‌ای، ادعای مطرح شده در ویدئو را فاقد وجاهت دانست و اعلام کرد که سیستم نظارتی سختگیرانه روسیه، اجازه ورود محصول ناسالم را نمی‌دهد. سید رضا نورانی، رئیس این اتحادیه، صراحتاً اعلام کرد که فرد اظهارنظرکننده در ویدئو، تخصصی در زمینه سلامت محصولات کشاورزی ندارد و بر سلامت هندوانه‌های ایرانی تاکید کرد.

هادی تیزهوش تابان، رئیس اتاق مشترک ایران و روسیه نیز، هرگونه ممنوعیت برای واردات هندوانه از ایران به روسیه را تکذیب کرد و اطمینان داد که صادرات این محصول همچنان بدون مشکل ادامه دارد. صادرکنندگان هندوانه نیز این ادعا را غیرقابل پذیرش دانستند.

صادرکنندگان و کشاورزان چه می‌گویند؟ قانون سختگیرانه روسیه مانع آلودگی است

مرتضی موسوی، یکی از صادرکنندگان هندوانه به روسیه، با اشاره به قوانین سختگیرانه کنترل کیفیت در روسیه (که به گفته او حتی از اتحادیه اروپا نیز سختگیرانه‌تر است)، تاکید کرد که ورود هرگونه محصول غذایی به این کشور، تابع قوانین دقیق بهداشتی و نظارتی است و محصولی بدون تأیید کیفیت از گمرک ترخیص نمی‌شود. او با یادآوری موارد قبلی برگشت محموله‌های سیب‌زمینی و فلفل دلمه‌ای به دلیل مشکلات کیفی، این نکته را مطرح کرد که اگر هندوانه‌های صادراتی مشکلی از نظر بهداشتی، به‌ویژه نیترات، داشتند، قطعاً برگشت می‌خوردند.

از سوی دیگر، یاسین مدنی، یک هندوانه‌کار، به موضوع از زاویه دید کشاورز پرداخت. او با اشاره به قیمت بالای کود و سم و نهاده‌های کشاورزی، استفاده بی‌رویه از این مواد را برای کشاورزان غیرمقرون‌به‌صرفه دانست و گفت: «در قیمت بالای کود و سم... دیگر امکان استفاده مقادیر بالا برای کشاورز وجود ندارد؛ زیرا به‌هیچ‌عنوان مقرون‌به‌صرفه نیست.» او همچنین به نظارت سازمان حفظ نباتات و بخش ترویج وزارت جهاد کشاورزی بر نحوه استفاده از کود و سم اشاره کرد. به گفته او، کشاورزی که محصولش در صادرات برگشت بخورد، متحمل ضرر سنگینی می‌شود و با مشکلات اساسی در فروش‌های بعدی و حتی شکایت قضائی مواجه خواهد شد.

یافته‌های علمی: «آلودگی هندوانه ایرانی» به نیترات در سطح خطرناک تأیید نشد

علاوه بر واکنش‌های رسمی و نظرات کارشناسان، نتایج مطالعات علمی نیز بر سلامت نسبی محصولات کشاورزی ایران در مورد نیترات صحه می‌گذارد. در بهمن سال ۱۴۰۲، مجله مؤسسه «تحقیقات آب و خاک ایران» گزارشی با عنوان «بررسی وضعیت نیترات در محصولات کشاورزی ایران و نقدی بر مطالعات گزارش‌شده» منتشر کرد.

این پژوهش با بررسی ۱۱۰ مطالعه پیشین در زمینه پایش غلظت نیترات در محصولات کشاورزی ایران تا پایان سال ۱۴۰۲، نشان داد که میانگین غلظت نیترات در محصولات کشاورزی تولیدشده در فضای باز کشور، از جمله هندوانه، کمتر از حداکثر سطوح مجاز توصیه‌شده در استاندارد ملی ایران و سایر استاندارد‌های جهانی است. هرچند این مطالعه به برخی ضعف‌های متدولوژیک در بسیاری از پژوهش‌های قبلی اشاره داشت، اما نتیجه کلی آن حاکی از عدم وجود نگرانی جدی از نظر غلظت بیش‌ازحد نیترات در این محصولات بود.

هم‌زمان با انتشار این گزارش، مدیرکل دفتر سبزی‌ها و گیاهان جالیزی وزارت جهاد کشاورزی نیز نتایج مطالعه دیگری از سوی مؤسسه آب و خاک ایران را اعلام کرد. بر اساس این مطالعه که بر روی ۴۴۳ نمونه هندوانه از استان‌های اصلی تولیدکننده انجام شد، حد مجاز نیترات هندوانه در ایران و روسیه ۶۰ میلی‌گرم در کیلوگرم است، در حالی که نیترات موجود در هندوانه‌های ایرانی کمتر از ۱۰ میلی‌گرم در کیلوگرم (یعنی بسیار پایین‌تر از حد مجاز) بوده است. این نتایج با آنچه وزارت جهاد کشاورزی پیشتر اعلام کرده بود (۵۰ واحد کمتر از استاندارد روسیه) همخوانی دارد و سلامت هندوانه‌های ایرانی را تأیید می‌کند.

خطر بالقوه؛ چالش استفاده از سموم و کودهای نسل قدیم

با وجود تمام تکذیبیه‌ها و یافته‌های علمی که شایعه آلودگی هندوانه ایرانی به نیترات در سطح وسیع را رد می‌کنند، نمی‌توان از یک چالش مهم غافل شد. مجتبی حسینی، کارشناس کشاورزی، با اشاره به تحریم‌ها، معتقد است که ایران به دلیل محدودیت‌ها در خرید سموم و کودهای نسل ۴ و ۵، همچنان از سموم یا کودهایی استفاده می‌کند که ممکن است آلایندگی بالای محیط‌زیستی داشته باشند یا برای سلامت انسان و اکوسیستم مخاطره‌آمیز باشند.

او تاکید می‌کند که نیترات و نیتریت‌ها پس از مصرف می‌توانند در بدن انسان به «نیتروز آمین» تبدیل شوند که با برخی مشکلات جدی سلامت، از جمله نقص‌های مادرزادی، وزن کم نوزاد هنگام تولد و انواعی از سرطان مرتبط دانسته می‌شود. به گفته این کارشناس، نظارت دقیق وزارت جهاد کشاورزی بر میزان و نحوه استفاده از این محصولات شیمیایی بسیار حیاتی است و نباید مورد غفلت قرار گیرد. استفاده از روش‌های جایگزین نظیر کودهای طبیعی، حشره‌کش‌های ارگانیک و کنترل بیولوژیک آفات می‌تواند به کاهش ورود این آلاینده‌ها به آب، خاک و در نهایت محصولات کشاورزی کمک کند.

نتیجه‌گیری: سلامت هندوانه ایرانی تأیید شد، اما نظارت ادامه دارد

در نهایت، شواهد موجود و اظهارات نهادهای تخصصی و علمی نشان می‌دهد که ادعای مطرح شده در ویدئوی جنجالی مبنی بر آلودگی هندوانه ایرانی به نیترات در سطح خطرناک، صحت ندارد و مبنای علمی دقیقی نداشته است. هندوانه‌های صادراتی و بر اساس نمونه‌برداری‌های داخلی، دارای سطوح نیترات بسیار پایین‌تر از حد مجاز هستند و سیستم‌های نظارتی کشورهای مقصد، به‌ویژه روسیه، مانع از ورود محصولات ناسالم می‌شوند.

با این حال، چالش استفاده از نهاده‌های کشاورزی نسل قدیم و ضرورت نظارت مستمر بر سلامت محصولات، واقعیتی است که نباید نادیده گرفته شود. اطمینان از سلامت غذایی، نیازمند همکاری مستمر کشاورزان، ناظران و به‌روزرسانی شیوه‌ها و مواد مورد استفاده در بخش کشاورزی است. بنابراین، می‌توانید با اطمینان خاطر از هندوانه ایرانی لذت ببرید، در حالی که نهادهای مسئول نیز بر سلامت این محصول پرطرفدار نظارت دارند./ پیام ما