فناوری هسته‌ای در کشاورزی؛ از بذر تا سفره، تحولی در تولید برنج ایران
آیا می‌دانستید فناوری هسته‌ای در کشاورزی می‌تواند انقلابی در تولید ایجاد کند؟ این دانش نوین به اصلاح برنج و افزایش بهره‌وری کشاورزی ایران کمک می‌کند
در دهه‌های اخیر، پیشرفت خیره‌کننده کشاورزی به وضوح نشان داده است که فناوری و تکنولوژی چطور می‌توانند این عرصه را ارتقا بخشیده و به بهره‌وری بیشتر و تولید محصولاتی با کیفیت‌تر منجر شوند.
اخبار سبز کشاورزی؛ امروزه، کشاورزی تنها با علم روز هدایت نمی‌شود؛ محوریت اصلی آن، اقتصادی بودن و در نهایت، ارزآوری از طریق صادرات محصولات کشاورزی است. اما آیا می‌دانستید که دانش هسته‌ای، که در عرصه‌های مختلف صنعت کاربرد دارد، می‌تواند دستاوردهای مهمی را نیز در کشاورزی به ارمغان آورد؟
نوآوری هسته‌ای در قلب شالیزار: داستان برنج روشن و شهریاری
نمونه بارز این نوآوری، کاری است که دکتر عمار افخمی بر روی ارقام برنج انجام داده‌اند که البته برای اولین بار در ایران صورت گرفته است. به گفته دکتر افخمی، داستان اصلاح ارقام برنج از یک کار پژوهشی عمیق آغاز شد.
چندین روش اصلاح کلاسیک، شامل تلاقی‌های چندگانه و هرمی نمودن ژن‌ها، و همچنین استفاده از فناوری برنج هیبرید، در دستور کار تحقیقاتی تیم ایشان قرار داشت.
نقطه عطف این پژوهش، در سال ۱۳۸۹ و طی انعقاد تفاهمنامه با پژوهشکده کشاورزی هسته‌ای سازمان انرژی اتمی بود. در این مرحله، بذر ۲۰ رقم بومی اصلاح شده برنج کشور انتخاب گردید تا با اشعه گاما و از طریق کبالت ۶۰ و دوز ۲۰۰ گری پرتوتابی شوند. شاید این سوال پیش بیاید که چرا از اشعه گاما؟
در پرتوتابی بذر با اشعه گاما، به دلیل ظرفیت انرژی هسته‌ای، در یک لحظه ممکن است هزاران رخداد بیولوژیکی اتفاق بیفتد که بخش عظیمی از این اتفاقات منفی هستند. در عین حال، همین پدیده، ظرفیت بسیار بالایی در ایجاد تنوع ژنتیکی دارد و به ما کمک می‌کند تا از میان این تنوع‌ها، بهترین‌ها را انتخاب کنیم.
این بذرهای پرتوتابی شده سپس از نظر مقاومت نسبت به بیماری‌ها، تحمل تنش‌ها، و همچنین از نظر خصوصیات زراعی و عملکردی ارزیابی شدند. پس از این مرحله، بهترین لاین‌ها انتخاب و مراحل آزمون‌های تکمیلی و پیشرفته بر روی آن‌ها انجام می‌شود.
مسیر طولانی از آزمایشگاه تا سفره: ثبت ارقام ملی
روند اصلاح محصولات گیاهی، از زمان شروع تا رسیدن به نتیجه نهایی، دست کم ۱۰ تا ۱۲ سال به طول می‌انجامد. پس از این دوران طولانی تلاش و پژوهش، بذر تایید شده باید توسط وزارت جهاد کشاورزی ترویج شود.
اما قبل از اینکه بذرها برای ثبت رسمی به وزارتخانه برده شوند، تیم دکتر افخمی اقدامی جالب و کاربردی انجام دادند: مقدار کمی از آن را به ۷۰ کشاورز در نقاط مختلف کشور دادند و به هر کشاورز حدود ۲ تا ۳ کیلو بذر پهنه‌بندی کردند. مناطق مختلف کشور، از جمله خوزستان که در آن خشک‌کاری برنج رایج است (برخلاف نشاکاری)، مورد بررسی قرار گرفتند. نتیجه کاشت توسط این کشاورزان به دقت بررسی شد و با توجه به همه مستندات، مشخص گردید که بذرهای تولید شده پاسخگوی بخش عمده‌ای از مناطق کشور هستند.
پس از این تلاش‌های فراوان، نهایتاً در سال ۹۸، این پژوهش به ثمر نشست و دو رقم جدید برنج به نام‌های روشن و شهریاری به ثبت رسیدند.
این نام‌ها به افتخار دو دانشمند هسته‌ای شهیدمان، شهید احمدی روشن و شهید مجید شهریاری، انتخاب شدند تا یاد و خاطره آن‌ها در قلب کشاورزی کشور زنده بماند. رقم "روشن" با استقبال بی‌نظیری از سوی کشاورزان و شالیکاران استان‌های گیلان و مازندران مواجه شد و تقاضای بالایی برای این بذر به وجود آمد.
حمایت دولت: کلید شکوفایی فناوری هسته‌ای در کشاورزی
در پایان باید اشاره کرد که حمایت دولت از این نوآوری‌ها و افراد سخت‌کوش، یک دلگرمی و تشویق بزرگ در راستای حرکت به سمت کشاورزی مدرن است. دولت در سال‌های آتی می‌تواند با اصلاح محصولات کشاورزی از طریق این تکنیک‌های پیشرفته، کشاورزی کشور را اقتصاد محور کرده و رتبه کشاورزی ایران را در جهان ارتقا دهد.
