آتش‌سوزی هور؛ بخش عراقی تالاب هورالعظیم ۴ ماهه می‌سوزد/تشدید بحران تنفسی
آتش‌سوزی گسترده در هورالعظیم عراق پس از ۴ ماه همچنان ادامه دارد و دود غلیظ آن جان هزاران نفر را در خوزستان تهدید می‌کند.
تالاب باستانی هورالعظیم، نگینی در مرز ایران و عراق، این روزها در آتشی هولناک می‌سوزد. داغی که از چهار ماه پیش بر جگر این تالاب کهنسال افتاده، نه تنها نفس نیزارهای خشکیده را بریده، بلکه دود غلیظ آن آسمان شهرهای غرب و مرکز خوزستان را سیاه کرده و نفس ساکنان این مناطق را به شماره انداخته است.
اخبار سبز کشاورزی؛ «هور» در انتظار آتشی است که هیچ‌گاه خاموش نمی‌شود و شعله‌هایش تا کیلومترها دورتر زبانه می‌کشد.
دود مرگبار و بیماران تنفسی؛ صدای ناله‌های مردم رفیع
«زهرا سواری»، یکی از ساکنان شهر مرزی رفیع، با بغضی در گلو از روزهای دودی شهرش می‌گوید: «شب و روز درگیر دود غلیظ هستیم. عصر شروع می‌شود و تا ظهر فردا ادامه دارد. این وضعیت برای چند سالی است که تکرار می‌شود، اما یکی دو سال اخیر شدت گرفته است. کارهای روزمره‌مان را به‌سختی انجام می‌دهیم، شب‌ها هم نمی‌توانیم از خانه خارج شویم.»
او ادامه می‌دهد: «حتی نتوانستم در مراسم عزاداری محرم شرکت کنم. چند دقیقه که در فضای باز باشی، چشم‌ها و گلویت می‌سوزد. لباس‌هایمان بوی دود گرفته و دوستانمان در شهرهای دیگر می‌گویند بوی دود می‌دهید.»
وضعیت برای سالمندان و کودکان به‌مراتب وخیم‌تر است. زهرا با اشاره به پدر بیمارش می‌گوید: «پدرم سال‌هاست که بیماری ریوی و برونشیت دارد؛ این هوا برایش سم است و چند قدم که از خانه خارج می‌شود، نفسش می‌گیرد.
دکتر گفته نباید از منزل بیرون برود و چند ماهی است که خانه‌نشین شده.» هزینه‌های درمان نیز کمرشکن است: «داروهای بیماران تنفسی گران است. ماهی دو میلیون تومان فقط برای داروی پدرم هزینه می‌کنیم و هر اسپری با قیمت آزاد یک میلیون تومان است.»
تعطیلی ادارات و هجوم بیماران به مراکز درمانی
شدت دود و آلودگی ناشی از آتش‌سوزی در بخش عراقی هورالعظیم تا حدی بود که کارگروه آلودگی هوای خوزستان، ادارات شش شهرستان هویزه، دشت‌آزادگان، حمیدیه، کارون، باوی و اهواز را تعطیل اعلام کرد. دانشگاه علوم پزشکی جندی‌شاپور اهواز نیز خبر داد که طی سه روز، بیش از ۱۲۰۰ نفر به‌علت عوارض قلبی-تنفسی ناشی از آلودگی هوا به مراکز درمانی مراجعه کرده‌اند.
«محمد سواری»، عضو شورای شهر رفیع و از پرسنل مرکز بهداشت این شهر، با تأیید این خبر می‌گوید: «روزانه ۱۲ تا ۱۳ بیمار تنفسی با علائم تنگی نفس، سرگیجه و سوزش چشم ناشی از دود به مرکز بهداشت مراجعه می‌کنند و تعدادشان روزبه‌روز بیشتر می‌شود. اما فعالیت ستاد بحران شهرستان با توجه به این وضعیت بحرانی، جدی و رضایت‌بخش نیست.»
ریشه بحران: خشکسالی، عدم تأمین حقابه و بی‌توجهی عراق
«محمدجواد اشرفی»، مدیرکل حفاظت محیط‌زیست خوزستان، ریشه اصلی این آتش‌سوزی‌ها را در چند عامل جستجو می‌کند: «وسعت این آتش‌سوزی‌ها تاکنون به حدود ۲۱ هزار هکتار رسیده و بیش از ۹۵ درصد آن در قسمت عراقی هورالعظیم (هورالهویزه) رخ داده است.»
او عدم مراقبت و محافظت از تالاب در بخش عراقی و عدم رعایت حقابه را عامل اصلی می‌داند. خشک‌سالی‌های پی‌درپی، سدسازی‌های گسترده در بالادست عراق و ترکیه بر رودهای دجله و فرات و همچنین خشکانیدن عمدی بخش‌هایی از تالاب برای استخراج نفت، بحران کم‌آبی و آتش‌سوزی در هورالعظیم را تشدید کرده است.
«حقابه هور تأمین نمی‌شود.» این جمله تلخ، از زبان مدیرکل محیط‌زیست خوزستان بیان می‌شود: «در فصل تابستان حداقل ۲۰ مترمکعب بر ثانیه حقابه برای هورالعظیم تعیین شده بود، اما به‌دلیل خشکسالی و وضعیت سد کرخه، حدود هفت تا هشت متر مکعب بر ثانیه ورودی به تالاب است.» این کمبود آب، بستر تالاب را خشک کرده و آن را به بهشتی برای آتش‌سوزی تبدیل کرده است.
امیدهای کمرنگ؛ درخواست‌های بی‌پاسخ ایران از عراق
کارشناسان معتقدند اطفای حریق در هورالعظیم از راه‌های زمینی تقریباً غیرممکن است و تنها راهکار، بارندگی یا تأمین حقابه است که در حال حاضر با خشکسالی مواجه هستیم. استفاده از هواپیمای آب‌پاش تنها گزینه باقی‌مانده است، اما تأثیر آن محدود و حدود ۲۰ درصد است.
متأسفانه، عراق تاکنون به درخواست‌های مکرر ایران برای همکاری در اطفای حریق پاسخ درستی نداده است. در سال ۱۳۹۷ و حتی در مهر ۱۴۰۲، با وجود آمادگی ایران برای اعزام بالگردها و هواپیماهای آب‌پاش، عدم موافقت عراق مانع از انجام عملیات شد.
مذاکرات دیپلماتیک همچنان ادامه دارد و سفیر ایران در بغداد و استاندار خوزستان پیگیر موضوع از طریق رایزنی با مقامات عراقی هستند. با این حال، تا کنون مجوزی از سوی عراق صادر نشده و پاسخی مثبت دریافت نشده است.
چه باید کرد؟
با توجه به اینکه پیش‌بینی می‌شود این آتش‌سوزی‌ها تا پایان شهریور ادامه داشته باشد و با توجه به شرایط اقتصادی، امکان تعطیلی مداوم ادارات وجود ندارد، تنها راهکار، پیگیری‌های دیپلماتیک و تشدید رایزنی‌ها با کشور عراق است.
در این میان، توصیه‌های بهداشتی به مردم، به‌ویژه افراد دارای مشکلات تنفسی و ریوی، برای خودمراقبتی و همکاری مدیران با کارکنان بیمار از طریق دورکاری، تنها اقدامات تسکینی هستند که در حال حاضر امکان‌پذیر است.
این وضعیت، زنگ خطری جدی برای زیست‌بوم منحصر به فرد هورالعظیم و سلامت مردمی است که سال‌هاست با عواقب بحران آب و آتش دست و پنجه نرم می‌کنند.
