تراز جهانی غذا در سال ۲۰۲۳: از تولید تا مصرف انسانی
بررسی علمی تراز جهانی غذا بر پایه داده‌های FAO نشان می‌دهد مشکل امروز بشر کمبود تولید نیست، بلکه نابرابری در توزیع و مصرف منابع غذایی جهان است.
غذا، بنیادی‌ترین نیاز انسان و محور پایداری جوامع بشری است. امنیت غذایی نه‌تنها به معنی دسترسی به کالری کافی، بلکه تضمین‌کننده سلامت، عدالت و ثبات اجتماعی و اقتصادی ملت‌هاست.
اخبار سبز کشاورزی؛ با رشد جمعیت جهانی، تغییر اقلیم، و فشار بر منابع طبیعی، پرسش اساسی این است که: آیا غذای تولیدشده در جهان برای تغذیه همه انسان‌ها کافی است یا خیر؟
این مقاله در چهار بخش به بررسی این پرسش می‌پردازد:
* در بخش نخست، تولید و جریان کل مواد غذایی جهان بر اساس داده‌های سازمان خواروبار و کشاورزی ملل متحد (FAO) تشریح می‌شود.
* در بخش دوم، نیاز غذایی انسان بر پایه استانداردهای جهانی تغذیه بیان می‌گردد.
* بخش سوم به مقایسه عرضه و نیاز جهانی غذا اختصاص دارد تا میزان تراز یا ناترازی جهانی مشخص شود.
* و در بخش پایانی، چشم‌انداز آینده تا سال ۲۰۵۰ و چالش‌های پیش‌روی نظام غذایی جهان مورد بحث قرار می‌گیرد.
به این ترتیب، مقاله تلاش دارد تصویری روشن از تراز جهانی غذا و مسیر آینده امنیت غذایی بشر ارائه دهد.
۱.تولید و جریان کل مواد غذایی جهان
بر اساس داده‌های رسمی سازمان خواروبار و کشاورزی ملل متحد (FAO) برای سال ۲۰۲۳، مجموع تولید جهانی محصولات کشاورزی اعم از زراعی، باغی، دامی، طیور و شیلات به حدود ۱۲.۴ میلیارد تن رسیده است.
بخش عمده‌ای از این تولیدات به مصرف مستقیم انسانی، به‌صورت خام یا فرآوری‌شده اختصاص می‌یابد و بخش دیگر برای خوراک دام، طیور و آبزیان، مصارف غیرغذایی مانند تولید سوخت زیستی و مواد اولیه صنایع، یا برای بذر و کشت مجدد استفاده می‌شود. همچنین، بخشی از این محصولات در قالب تلفات و ضایعات از چرخه مصرف خارج می‌شود.
بر اساس محاسبات انجام‌شده از داده‌های FAO، حدود ۹.۲ میلیارد تن از کل تولیدات کشاورزی جهان به تغذیه انسان‌ها (اعم از مصرف خام یا فرآوری‌شده) اختصاص دارد. در مقابل، حدود ۱.۶ میلیارد تن به عنوان خوراک دام و طیور، ۰.۶ میلیارد تن به عنوان تلفات و ۱ میلیارد تن برای سایر مصارف از جمله بذر و تولیدات صنعتی غیرغذایی اختصاص می‌یابد. بدین ترتیب، تنها نزدیک به سه‌چهارم تولید جهانی غذا (حدود ۷۴ درصد) در نهایت در خدمت تغذیه انسان‌ها قرار می‌گیرد و بقیه در زنجیره‌های غیرمستقیم یا تلفاتی از دسترس خارج می‌شود.
۲.نیاز غذایی انسان در مقیاس جهانی
بر پایه استانداردهای تغذیه‌ای سازمان‌های FAO و WHO، هر فرد سالم برای تأمین میانگین ۲۴۰۰ کیلوکالری انرژی روزانه نیاز به حدود ۱.۵ کیلوگرم مواد غذایی دارد که شامل ترکیب متناسبی از گروه‌های مختلف غذایی است.
اما با احتساب تلفات در زنجیره تولید، فرآوری، توزیع و مصرف (از مزرعه تا سفره)، مقدار مورد نیاز به حدود ۲ کیلوگرم در روز به ازای هر نفر می‌رسد تا نیاز واقعی تغذیه‌ای جامعه جهانی برآورده شود.
با توجه به جمعیت تقریبی ۸ میلیارد نفر در سال ۲۰۲۵، کل غذای سالانه مورد نیاز برای تغذیه انسان‌ها حدود ۵.۸۴ میلیارد تن برآورد می‌شود. این مقدار نشان‌دهنده نیاز واقعی تغذیه‌ای کل بشر بر اساس الگوهای توصیه‌شده جهانی است.
۳.مقایسه عرضه و نیاز جهانی غذا
مقایسه مقدار عرضه جهانی غذا به‌منظور مصرف انسانی (۹.۲ میلیارد تن) با مقدار مورد نیاز برای تغذیه جمعیت ۸ میلیارد نفری جهان (۵.۸۴ میلیارد تن) نشان می‌دهد که در حال حاضر، ۳.۳۶ میلیارد تن مازاد عرضه جهانی غذا وجود دارد.
به بیان دیگر، تولید جهانی غذا بیش از ۱.۵ برابر نیاز تغذیه‌ای توصیه‌شده انسان‌هاست. این رقم حاکی از آن است که مشکل امروز جهان کمبود تولید نیست، بلکه نحوه توزیع، مصرف، و مدیریت منابع غذایی است که نابرابری و ناامنی غذایی را در سطح جهانی ایجاد کرده است.
۴.نتیجه‌گیری و چشم‌انداز تا سال ۲۰۵۰
در مجموع، جهان امروز با بحران «کمبود تولید» روبه‌رو نیست، بلکه با بحران توزیع، مصرف ناپایدار، تورم غذا و نگرانی از سلامت تغذیه مواجه است.
در حالی که حجم کل تولید محصولات کشاورزی جهان به ۱۲.۴ میلیارد تن و میزان عرضه برای مصارف مستقیم انسانی به ۹.۲ میلیارد تن می‌رسد، همچنان بیش از ۸۰۰ میلیون نفر در جهان از گرسنگی مزمن رنج می‌برند.
راه‌حل آینده در افزایش تولید نیست، بلکه در کاهش ضایعات، بهبود الگوهای مصرف، استفاده از منابع جدید غذایی به‌ویژه آبزیان، و بازنگری در نظام تأمین خوراک دام و صنایع غذایی است.
بر اساس پیش‌بینی‌ها، جمعیت جهان تا سال ۲۰۵۰ به حدود ۱۰.۸ میلیارد نفر خواهد رسید. این میزان جمعیت برای تأمین الگوی مصرف توصیه‌شده گروه‌های غذایی، به ۷.۹ میلیارد تن غذا در سال نیاز خواهد داشت. بنابراین، اگر بهره‌وری تولید حفظ شود، ضایعات و تلفات کاهش یابد و ضریب تبدیل خوراک دام و طیور بهبود پیدا کند، تولید کنونی جهان می‌تواند پاسخگوی جمعیت آینده نیز باشد.
با این حال، چالش‌هایی همچون توزیع نامتناسب غذا در میان کشورها و قاره‌ها، محدودیت‌های تجاری، الگوهای تغذیه نامناسب، تورم جهانی مواد غذایی، کاهش قدرت خرید، دغدغه کیفیت و سلامت غذا، و ذخیره‌سازی بیش از نیاز توسط برخی کشورها همچنان توازن جهانی غذا را تهدید می‌کند.
در صورت تداوم این روند، فشار بر منابع خاک، آب و انرژی افزایش خواهد یافت و ناترازی غذایی در میان کشورها و مناطق مختلف جهان بیش از پیش تشدید می‌شود.
نویسندگان: اسکندر زند و علی اکبر باغستانی
