گیاهان دارویی ویژه ایران

اخبار سبز کشاورزی؛ این گیاه در ارتفاعات و مناطق برفگیر ناحیه زاگرس مرکزی و با حداقل ارتفاع 2500 متر از سطح دریا و بارش سالیانه حدود 400 میلیمتر که اغلب به صورت برف است، رویش مییابد.

دوره یخبندان در رویشگاههای کرفس کوهی حداقل 130 روز در سال میباشد و حداقل دمای هوا 15 -درجه سانتیگراد، حداکثر دمای هوا در طول رشد رویشی گیاه به ندرت از 20 درجه سانتیگراد تجاوز می کند.

رویش این گیاه محدود به جهت های شمالی دامنه ها و ارتفاعات میشود که هم برفگیر بوده و هم از درجه حرارت پایینتری برخوردار هستند.

اما در مناطق مرتفع و مناطقی که برف دائمی دارند، رویشگاههای طبیعی کرفس کوهی در جهت های شیب های مختلف دیده میشود. رویشگاههای طبیعی کلوس بر روی خاکهای کم عمق تا بسیار عمیق با بافت متوسط تا سنگین که ظرفیت نگهداری آب بالایی داشته و فاقد شوری و قلیائیت میباشند، دیده میشود.

شروع رشد گونه کرفس کوهی از اوایل تا اواسط اسفند ماه (همراه با افزایش دما)، رشد رویشی از اواسط اسفندماه تا اوایل خرداد ماه، مرحله گلدهی از اوایل خردادماه تا اوایل تیرماه، مرحله بذردهی از اوایل تا اواخر تیرماه و در نهایت مرحله ریزش بذر از اوایل تا اواسط مرداد ماه ادامه ادامه دارد و الگوی پراکنش گونه کرفس کوهی به صورت تصادفی با گرایش به حالت کپه ای خفیف تا متراکم می باشد.

تکثیر کرفس کوهی

تکثیر این گونه دارویی با استفاده از بذر صورت میگیرد. بذر جهت جوانه زدن نیاز به گذراندن یک دوره سرمایی دارد. بذر کرفس دارای نوعی خواب می باشد که برای شکسته شدن این خواب بذر احتیاج به سرما دارد و اگر آن را در درجه حرارت بالا بالاتر از 8 درجه سانتیگراد قرار گیرد، هیچگاه سبز نخواهد شد.

ولی اگه از ابتدا آن را در درجه حرارت بین 1 +تا 4 +کشت شود جوانه خواهد زد و به رشد خود ادامه میدهد. در طبیعت چنین نیازی به سرما به وسیله سرمای زمستان برآورده خواهد شد. مزیت این خواب در این است که چون این گیاه باید در پاییز کشت شود بلافاصله پس از جذب و یا رسیدن آب به بذر جوانه نمیزند و تا بهار آینده جوانه زدن به تعویق می افتد.

یک گیاه و دهها اثر درمانی

کرفس کوهی از دیدگاه دارویی اهمیت زیادی دارد و اثرات درمانی فراوانی برای آن گزارش شده است به طوری که در طب سنتی برای اندام های هوایی کرفس کوهی خواصی همچون ضد التهاب، ضد درد، درمان رماتیسم، تصفیه خون و برای بذرها و ریشه آن به صورت جوشانده خواصی برای درمان سرماخوردگی و سرفه های شدید قائل هستند.

در مطالعات و بررسی های انجام شده اثر ضد درد و خواب آوری اسانس و عصاره کرفس کوهی به اثبات رسیده است همچنین اثرهای ضد آلرژی، محافظت کننده عروق، آنتی ترومبوز و محافظ دستگاه گوارش، ضد دیابت و آنتی پراکسیداسون لیپیدها مشخص شده است.

کرفس کوهی در کاهش چربی خون و کاهش اسید معده درمان فشار خون و ناراحتی های قلبی و عروقی تقویت نگهداری اطلاعات در حافظه بیماران دیابتی مؤثر است. خواص ضد باکتریایی گیاهان خانواده کرفس نیز مورد تأکید قرار گرفته است. فتالید موجود در کرفس کوهی باعث پیشگیری از سرطان ودرمان زخم کبد می شود.

دانه کرفس در مواردی موجب سقط جنین شده و به همین دلیل در دوران بارداری منع مصرف دارد و همچنین خوردن کرفس کوهی برای بیماران مبتلا به صرع نیز مضر بوده زیرا حملات آنها را تحریک میکند. همچنین برای افرادی که به ورم کلیه مبتلا هستند، منع شده است.

ترکیبات شیمیایی

مهمترین ترکیبات شیمیایی در اسانس کرفس کوهی شامل: سیس- لیگوستیلید، 3-ترانس- بوتیلیدن فتالید، ترانس- لیگوستیلید، کسان، اسپاتولنول، 2 -اکتن - 1 -ال استات، گلوبولول، 3 ان- بوتیل فتالید، بتا- سلینن، پنتیل بنزن، کوپارن، سیس- کاریوفیلن، ترانس- بتا- فارنسن، آلفا- کوپاان، ان- نونانال و لیمونین می باشند.

بیش از 90 درصد اسانس برگ های جوان و زرد رنگ گیاه کرفس کوهی را فتالیدها تشکیل می دهند و ترکیبات دیگر ناچیز می باشند.

بذور گیاه کرفس کوهی حاوی 25 درصد روغن بوده و مهم ترین اسیدهای چرب آن،

اولئیک اسید 35/71 درصد، لینولئیک اسید 14/19 درصد، پالمتیک اسید 65/6 درصد، استئاریک اسید 9/1 درصد و لینولنیک اسید 95 /درصد می باشد.

عطر و اساس کرفس کوهی

کرفس کوهی به علت عطر و اسانس خوبی که دارد میتوان از آن در صنایع غذایی و بهداشتی استفاده کرد. مشخص شده است که از برگ گیاه کلوس جهت خوشبو یا طعم دهنده فرآوردههای تخمیری شیر به خصوص ماست و دوغ مورد استفاده قرار میگیرد (میزان اسانس کرفس کوهی 4/8 درصد می باشد).

از ساقه و برگ ها و سایر اندام های رویشی گیاه کرفس کوهی در تهیه انواع ترشی، شوریجات و خورشت استفاده می شود. همچنین از دیدگاه اکولوژیکی این گیاه با تاج پوشش وسیع و ریشه ضخیم خود باعث حفاظت خاک شده و از فرسایش خاک جلوگیری به عمل می آورد، بنابراین میتواند تأثیر بسزایی در حفظ آب و خاک نیز ایفا کند.

ارزش تغذیه دامی

اندام های تر کرفس کوهی که در اردیبهشت ماه به بازار عرضه می شود، دارای ارزش اقتصادی فراوان بوده و به عنوان یک منبع درآمد محسوب می شود. همچنین می توان محصول خشک آنرا بسته بندی نموده و به بازار عرضه کرد.

این گیاه دارای ارزش علوفه ای است و چون به صورت خشک مورد استفاده دام (بیشتر گوسفند) قرار می گیرد قادر به تأمین علوفه زمستانه میباشد، همچنین رویشگاه های کرفس کوهی مناظر زیبایی دارد که می تواند در توسعه اکوتوریسم نقش مهمی را ایفا نماید. همچنین کرفس کوهی از نظر تنوع زیستی و ژنتیک دارای اهمیت فراوان بوده و جلوگیری از انقراض آن باعث حفظ تنوع زیستی سایر گونه های وابسته به آن می باشد.

دکتر امیر رحیمی

عضو هیات علمی دانشگاه ارومیه