واقعیت‌هایی که دولت و مجلس درباره برنامه پیشرفت گفتند
بررسی دیدگاه‌های مسعود پزشکیان و محمدباقر قالیباف پیرامون عملکرد اقتصادی، تأثیر تحریم‌ها، و میزان تحقق اهداف توسعه‌ای دولت در سال نخست.
پرسش راهبردی نمایندگان دولت و مجلس در دو روز گذشته، هم‌زمان با نشست‌های بررسی عملکرد و اجرای برنامه پنج‌ساله پیشرفت در صحن علنی مجلس شورای اسلامی، این بود که آیا عملکرد یک‌ساله دولت در چارچوب این برنامه باعث بهبود شرایط کشور شده است یا خیر.
اخبار سبز کشاورزی؛ پاسخ اکثر نمایندگان و شماری از اعضای هیئت دولت این بوده که وضعیت کشور نه‌تنها در این یک‌سال بهتر نشده بلکه به‌مراتب بدتر شده است؛ چنانکه درآمدهای ارزی ایران از محل صادرات نفت و مشتقات آن حدود ۱۲ میلیارد دلار کاهش یافته و با چنین افتی، بدتر شدن شرایط اقتصادی امری طبیعی است.
با این‌حال، دیروز مسعود پزشکیان در مجلس شورای اسلامی با اشاره به وضعیت سال گذشته کشور گفت: تظاهرات صنفی پرستاران، گندم‌کاران و…، و نیز قطع برق، آب و گاز که مشکلات بسیاری برای شهروندان و اقتصاد ایران به وجود آورده بود، اکنون دیگر وجود ندارد و این نتیجه اقداماتی است که در یک‌سال گذشته انجام شده است.
در جمع‌بندی نهایی، رئیس‌جمهور شاخص رضایت شهروندان ایرانی را معیار اصلی موفقیت دولت دانست و تأکید کرد که «دولت شأنی جز خدمت به مردم ندارد». نکته جالب آنکه پزشکیان، همانند بسیاری از تحلیلگران سیاست عمومی، معتقد است دشمنان جمهوری اسلامی ایران بر افزایش اختلاف‌ها و اعتراض‌های مردمی تمرکز دارند. او اظهار داشت: تمامی دشمنی‌ها پس از افزایش نارضایتی‌ها و اعتراض‌های ایرانیان شدت می‌گیرد.
این سخن رئیس‌جمهور به معنای آن است که مقامات جمهوری اسلامی هنگام طراحی راهکارهای اقتصادی و معیشتی، رفتار و واکنش‌های کشورهای متخاصم از جمله رژیم صهیونیستی، ایالات متحد و متحدان غربی را مدنظر قرار می‌دهند؛ موضوعی که پرسش‌های جدی درباره ماهیت سیاست اقتصادی کشور مطرح می‌کند: آیا بهبود اوضاع اقتصادی ایران یک ضرورت درونی و اصیل دارد یا دولت و حاکمیت در واکنش به انتظارها و امیدواری‌های دشمنان دست به اقدام می‌زنند؟
پزشکیان همچنین تأکید کرد که اگر نقش رهبری جمهوری اسلامی به‌عنوان فصل‌الخطاب وجود نداشته باشد، هماهنگی میان نهادهای حکومتی دشوار خواهد بود. این بیان نشان می‌دهد که بدون وجود قدرت فراقوه‌ای در رأس تصمیم‌گیری، نهادها و شخصیت‌های جمهوری اسلامی ظرفیت لازم برای همکاری مؤثر را ندارند. بااین‌حال، رئیس‌جمهور تأکید کرد که از هیچ فرد یا نهادی انتقاد نکرده و هیچ‌کس را در بروز مشکلات متهم نمی‌داند؛ بلکه نمایندگان مجلس نیز باید خود را در ایجاد مشکلات سهیم بدانند و دولت را برای رفع آن‌ها یاری کنند.
مانند گذشته، پزشکیان بار دیگر دولت و دستگاه‌های اجرایی را مسئول اصلی بروز نارسایی‌ها دانست و چند بار تصریح کرد که «مقصر ما هستیم». البته اضافه کرد که عوامل بیرونی مانند تحریم‌ها و فشارهای خارجی نیز تأثیر جدی بر این وضعیت دارند. بدیهی است رئیس‌جمهور نمی‌تواند و نباید اثر تحریم‌ها را نادیده بگیرد؛ از این‌رو، هرچند مسئولیت اصلی را متوجه دولت دانست، اما عوامل خارجی را نیز دخیل شمرد.
تصاویر و گزارش‌هایی که نمایندگان از وضعیت اقتصادی کشور ارائه کردند نشان می‌دهد که تقریباً تمام فعالیت‌های دولت با «سقف نامرئی تحریم» مواجه است؛ عاملی که مانع دستیابی به برخی اهداف برنامه می‌شود. در جمع‌بندی نهایی، محمدباقر قالیباف نیز هرچند کوشید موضعی مسالمت‌جویانه اتخاذ کند، اما در نهایت تذکر داد که کمبود منابع مالی تنها حدود ۲۳ درصد سهم نابسامانی‌ها را تشکیل می‌دهد و بخش عمده مشکلات ناشی از ضعف‌های مدیریتی و ناهماهنگی دستگاه‌هاست. به‌این‌ترتیب، سخنان قالیباف تأییدی ضمنی بر دیدگاه پزشکیان درباره سهم دولت در ایجاد مشکلات بود.
در مجموع، هم دولت که برخی محورها و اصول برنامه پیشرفت را غیرقابل‌اجرا دانست (به‌گفته مسئولان تنها ۶۷ درصد از اصول برنامه امکان اجرا دارد)، و هم نمایندگانی که از عملکرد دولت انتقاد کردند، برگزاری این نشست‌ها را اقدامی مثبت ارزیابی کردند. دستاورد قابل‌توجه این گفت‌وگوهای مشترک، آن است که در پایان دوره پنج‌ساله، مجلس و مردم با واقعیت عملکرد دولت روبه‌رو خواهند شد و می‌توانند بدانند دولت در چه زمینه‌هایی، با چه دستاوردهایی و تا چه حد در بهبود شرایط جامعه و تسهیل زندگی مردم مؤثر بوده است.
درنهایت پرسشی بنیادین باقی می‌ماند: آیا نویسندگان و تصویب‌کنندگان برنامه‌های پنج‌ساله پیشرفت واقعا می‌دانند چه بحران‌هایی ممکن است در طول دوره رخ دهد؟ اگر چنین درکی وجود نداشته باشد، آیا می‌توان بر اعتبار و کارایی این برنامه‌ها به‌عنوان سند پیشرفت کشور تکیه کرد؟
