نامه سرگشاده مهندس عبدالله حاتمیان خطاب به رئیس کمیسیون اصل ۹۰ با تمرکز بر بحران «بازی مار و پله سازمانی»، تضییع حقوق مدیران متخصص، ضعف انتصابات حرفه‌ای و ضرورت تصویب سازوکار شفاف برای بازگشت به پست هم‌سطح.

حاج آقا نصرالله پژمان‌فر

ریاست محترم کمیسیون اصل ۹۰ مجلس شورای اسلامی

با سلام و احترام،

این نامه در دفاع از کرامت حرفه‌ای و حفظ سرمایه مدیریتی کشور تقدیم می‌گردد. تجربه‌های میدانی و بررسی‌های حقوقی نشان می‌دهد رویه جاری در انتصاب‌ها و بازگشت مدیران پس از پایان مأموریت، از سطوح عالی تا مدیران پایه، غالباً با ارتقا و تنزل مار و پله‌ای همراه است؛ پدیده‌ای که در محاوره عمومی به «بازی مار و پله سازمانی» تعبیر می‌شود و پیامدهای فردی، سازمانی و ملی قابل توجهی دارد.

مستندات و تجارب تطبیقی کوتاه

• نمونه‌های حرفه‌ای خارجی:

  در نظام‌های حرفه‌ای (درجه‌محوری ارتش، رتبه‌محوری بانک‌ها، پست‌محوری شرکت نفت متاثر از الگوهای انگلیسی)، انتصاب‌ها با شرایط احراز پست انجام می‌شود و بازگشت یا تنزل جز در موارد محکومیت اداری/قضایی رخ نمی‌دهد.

• وضع موجود در ایران:

  انتصابات به‌طور محسوس تحت تأثیر ملاحظات غیرحرفه‌ای و سیاسی قرار گرفته و با تغییر دولت‌ها، مدیران متخصص کنار گذاشته می‌شوند؛ پیامدها شامل افت کارآمدی، بی‌انگیزگی، زیان مادی و معنوی، و اتلاف تجربه مدیریتی است.

شرح مسئله و دامنه شمول

• دامنه شمول:

  کلیه کارکنان رسمی و پیمانی منصوب‌شده به پست‌های مدیریتی در دستگاه‌های اجرایی (وزرا، معاونان، مدیران کل، مدیران میانی و مدیران پایه).

• ماهیت مشکل:

  پایان مأموریت غالباً با تنزل غیرموجه به سطوح کارشناسی و کاهش امتیازات همراه است؛ انگیزه پذیرش مسئولیت‌های خطیر کاهش یافته و سرمایه تجربی سازمان هدر می‌رود.

• تجربه قانونی مرتبط:

  تبصره ۲ بند «ذ» ماده ۸۷ برنامه ششم برای ایثارگران پیش‌بینی‌هایی درباره پست هم‌تراز داشته که در عمل به دلیل عدم شفافیت متن و تفسیرهای متفاوت، در اکثریت موارد قابل اجرا نبوده است؛ این تجربه نشان می‌دهد بدون متن روشن و آیین‌نامه دقیق، ضمانت‌های قانونی ناکارآمد خواهند بود.

اصل‌های پیشنهادی درباره انتصاب و تنزل

• اصول انتصاب:

  انتصاب به پست‌های مدیریتی باید مبتنی بر معیارها، شاخص‌ها و شایستگی‌های مشخص و مستند باشد؛ شایستگی و صلاحیت حرفه‌ای مبنای ارتقاء سازمانی باشد.

• تنزل مشروط و منصفانه:

  در صورت پایان مأموریت یا تنزل، بازگشت به «پست هم‌سطح» یا حفظ امتیازات مرتبط در حکم کارگزینی باید مشروط به احراز همان شرایط و شاخص‌های شایستگی باشد؛ هم ارتقا و هم تنزل باید بر اساس معیارهای شفاف و قابل سنجش انجام شود.

پیشنهاد ماده قانونی نمونه

ماده X — حفظ رتبه یا پست هم‌سطح مشروط به عدم محکومیت و احراز شایستگی

«هر یک از کارکنان رسمی یا پیمانی که به پست‌های مدیریتی در دستگاه‌های اجرایی منصوب می‌شوند، پس از پایان مأموریت، در صورت عدم محکومیت قطعی اداری یا قضایی و احراز شرایط و شاخص‌های شایستگی مرتبط، حق دارند به رتبه سازمانی یا پست هم‌سطح پیشین خود بازگردند یا امتیازات مربوطه در حکم کارگزینی آنان حفظ شود. دستگاه اجرایی موظف است ظرف مدت تعیین‌شده ترتیبات اداری و مالی بازگشت را فراهم نماید و هرگونه تنزل غیرموجه به پست‌های پایین‌تر ممنوع است. آیین‌نامه اجرایی نحوه تعیین پست معادل، معیارهای احراز شایستگی، معادل‌سازی امتیازات و سازوکار حل اختلاف را مشخص خواهد کرد.»

تضمین‌های اجرایی و نظارتی

• آیین‌نامه اجرایی روشن:

  معیارهای پست معادل، شاخص‌های شایستگی برای انتصاب و احراز در تنزل، محاسبه امتیازات و فرایند اداری بازگشت.

• قید مسئولیت‌پذیری:

  شرط «عدم محکومیت قطعی اداری یا قضایی» برای جلوگیری از سوءاستفاده و مصونیت بی‌ضابطه.

• مرجع مستقل رسیدگی:

  تعیین مرجع مستقل و شفاف برای رسیدگی سریع به اختلافات ناشی از بازگشت رتبه و احراز شایستگی.

• پایش و گزارش‌دهی:

  اجرای پایلوت در یک یا دو وزارتخانه و ارائه گزارش عملکرد به کمیسیون اصل ۹۰ و مجلس ظرف ۱۲ ماه.

• تضمین‌های مالی و بازنشستگی:

  اصلاح مقررات مزایا و بازنشستگی تا پایان مأموریت موجب کاهش نامتناسب درآمد یا مزایا نشود.

مستند حقوقی و درخواست از کمیسیون اصل ۹۰

• مبنای ورود:

  بر اساس وظایف کمیسیون اصل ۹۰ در رسیدگی به شکایات و گزارش‌هایی که حاکی از تضییع حقوق عامه توسط قوای سه‌گانه باشد، انتصابات بی‌معیار و تنزل‌های حیثیت‌سوز، به سبب خدشه به کارآمدی و تحمیل هزینه به مردم، مصادیق تضییع حقوق عامه هستند.

• درخواست‌های مشخص:

  • ورود فوری به موضوع به عنوان تضییع حقوق عامه و اعلام رسیدگی.
  • الزام دولت به ارائه پیش‌نویس اصلاحی قوانین و آیین‌نامه‌ها با همکاری مجلس و کمیسیون‌های تخصصی.
  • تشکیل جلسات مشترک با مرکز پژوهش‌های مجلس، دستگاه‌های اجرایی و نهادهای مدنی برای تدوین متن نهایی.
  • انتشار گزارش عمومی از روند رسیدگی و اقدامات برای تقویت اعتماد عمومی.

با احترام و امید به اقدام سریع و اثرگذار:

مهندس عبدالله حاتمیان

نماینده دوره دهم مجلس شورای اسلامی

دانش‌آموخته حقوق بین‌الملل و اقتصاد کشاورزی