هشدار درباره مرگ خاک؛ یکپارچهسازی اراضی راهحل است یا مُسکن موقت؟
خاکهای کشور از مواد مغذی خالی شده و توان حفظ آب ندارند،چرا با وجود قانون «یکپارچهسازی اراضی»، هنوز تخریب و تغییر کاربری ادامه دارد؟
اخبار سبز کشاورزی به نقل از ایرنا؛در حالی که رئیس سازمان امور اراضی کشور بار دیگر نسبت به روند نگرانکننده افت کیفیت خاکهای ایران هشدار میدهد، واقعیت میدانی نشان میدهد که بحران خاک مدتهاست از مرحله هشدار عبور کرده و به مرحله فوریت ملی رسیده است.
داور نامدار در مراسم روز جهانی خاک، با اشاره به اینکه «خاکهای کشور از مواد آلی خالی شدهاند و توان نگهداری آب را از دست دادهاند»، بار دیگر به ضرورت اجرای قانون «الزام یکپارچهسازی اراضی کشاورزی» تأکید کرد؛ قانونی که قرار است با جلوگیری از خرد شدن اراضی و افزایش بهرهوری، بخشی از مشکلات را تعدیل کند.
اما در تحلیل این سخنان چند نکته قابل توجه است:
۱. بحران خاک حاصل یک دهه نیست؛ نتیجه سوءمدیریت چند دههای است
اگرچه کاهش مواد آلی خاک پدیدهای جهانی است، اما در ایران سرعت تخریب چندین برابر میانگین دنیا بوده است. بخشی از این وضعیت ناشی از ضعف سیاستگذاری، نبود برنامه احیا، چرخه نادرست کشت و مصرف بیرویه نهادهها است؛ مسائلی که در سخنان رئیس سازمان تنها به بخشی از آن یعنی تغییر کاربریها اشاره شده است.
۲. آمار خشکی و کمبود خاک حاصلخیز، زنگ خطر برای امنیت غذایی
ایران با وجود وسعت ۱۶۴ میلیون هکتاری، تنها ۱۱ درصد خاک قابل کشت دارد و کمتر از ۳۰ درصد این اراضی کیفیت مناسب کلاس ۱ و ۲ دارند. با وجود این کمبود، هنوز هم تغییر کاربریهای گسترده و چندلایه در کل کشور اتفاق میافتد.این موضوع پرسش مهمی را مطرح میکند:
چرا باوجود شناسایی “صدها هزار” تغییر کاربری غیرمجاز، روند تخریب متوقف نشده یا کاهش محسوسی پیدا نکرده است؟
۳. برخوردهای قانونی کافی نیست؛ پیشگیری و اصلاح الگوی تولید ضروری است
نامدار از تشکیل پرونده و برخورد قانونی سخن میگوید، اما تجربه سالهای اخیر نشان میدهد که رویکرد صرفاً قضایی نتوانسته مانع ساختوساز در اراضی کشاورزی شود.تا زمانی که ارزش اقتصادی ساختوساز و سوداگری زمین بیشتر از کشاورزی است، تخریب ادامه خواهد داشت.
۴. استفاده از سامانههای پایش؛ گام مثبت اما ناکافی
سازمان امور اراضی از «سامانههای نوین پایش» و «نقشهبرداری و سنددار کردن اراضی» بهعنوان برنامه آتی یاد میکند. این اقدامات در ذات خود مفید و ضروریاند، اما بدون اصلاح ساختار مدیریت زمین، شفافیت دادهها، دسترسی عمومی و مقابله با فساد محلی، تأثیرشان محدود خواهد بود.
۵. یکپارچهسازی اراضی؛ ضرورت یا نسخهای با اجراهای ناقص؟
قانون الزام به یکپارچهسازی اگر بهدرستی اجرا شود، میتواند بهرهوری را بالا ببرد و مانع خردشدگی شود.
اما تجربه سالهای قبل نشان داده که بسیاری از طرحهای مشابه، یا روی کاغذ ماندهاند، یا به دلیل مقاومتهای محلی و مشکلات مالکیتهای سنتی نیمهکاره رها شدهاند.
ایران اکنون با افت شدید حاصلخیزی خاک، تغییر کاربریهای بیضابطه، ضعف مدیریت کشاورزی و نبود برنامه جامع احیا روبهروست؛ مسائلی که امنیت غذایی کشور را در دهههای آینده تهدید خواهد کرد.
