خوشهچینان میتوانند تا 100 هزار تن محصول را جمع نمایند
خوشهچینی؛ راهحلی برای کنترل ضایعات
خوشهچینی؛ راهکاری مؤثر برای کاهش ضایعات محصولات کشاورزی و مبارزه با فقر. خوشهچینان میتوانند سالانه تا ۱۰۰ هزار تن محصول برداشتنشده را بازیابی و وارد چرخه مصرف کنند.
بنابر آمارهای ارایه شده جهانی و منطقهای، ۳۰درصد و گاه افزونبر این مقدار ضایعات موادغذایی از مزرعه تا سفره مصرفکنندگان بهوجود میآید که میتواند غذای یکسوم از مردم جهان را تامین نماید.
اخبار سبز کشاورزی؛به همین میزان، ضایعات در محصولات غذایی استراتژیک و پرمصرف در کشور ایران نیز وجود دارد که تاکنون راهحلی عملی برای کنترل آن عرضه نشده و این روند تخریبکننده سرمایههای کشور همچنان ادامه دارد.
از هزاران سال پیش تا سالهای اخیر(پیش از حرکت ماشینهای برداشت در مزارع) محصولات اساسی مانند گندم، جو، برنج و ... به روش دستی انجام میشد که کاری بس پرزحمت و مشقت بود؛ و روش جایگزینی برای آن وجود نداشت.
در این روش یک اقدام مکمل انجام میشد، به این شیوه که افرادی، معمولا خردسالان یا نیازمندان، کیسهای در دست و با فاصلهای اندک، پشت سر فرد دروکننده حرکت میکردند و خوشههایی را که به هر علت و دلیل، بر زمین ریخته میشدند، پیش از آن که توسط پرنده، مورچه و یا دام(که در مزرعه رها بودند) خورده شوند؛ برداشت کرده و بهاصطلاح«خوشهچینی» میکردند. با این روش هیچگونه محصولی روی زمین باقی نمیماند؛ مگر دانههایی که دیگر قابل برداشت نبودند.
خوشهچینی روشی جهانی بود و قرنهای متمادی یک راه ارتزاق برای روستاییان فقیری که فاقد زمین کشاورزی بوده یا استطاعت کشت و کار را نداشتند؛ به شیوهای قانونی بهاجرا درآمد و کسی اجازه جلوگیری از آنان را نداشت. در سال 1554، حکومت وقت کشور فرانسه آن را به رسمیت شناخت و حاکمیت انگلستان در همان زمان آن را بهعنوان یک کنش تعادلزا بین اغنیا و فقرا در سیستم فئودالی به اجرا درآورد.
در اواخر قرن 18 این تعادل متزلزل و دچار خدشه شد و نیروهای طرفدار صنعتی شدن و بخش خصوصی، آن را در دفاع از منافع مالکان برچیدند و آن را از رسمیت انداختند. ماشین برداشتها یا همان کمباین در مزارع به حرکت درآمدند و دیگر محصولی برای خوشهچینان بر زمین باقی نمیماند.
اما زمان چندانی نگذشت که این سنت دیرینه دوباره برگشت و مزارع سیبزمینی شاهد حضور خوشهچینانی شدند که غدههای ریز وغیرقابل عرضه را داخل کیسههایشان ریخته و از مزرعه بیرون میرفتند. در انگلستان یک بنیاد اجتماعی به نام خوشهچینان به وجود آمد که به گفته مسئول آن هفتهای ده هزار نیازمند با این روش تغذیه میشدند. این اقدام در ابتدا با 400 نفر داوطلب و با فراخوان در Whatsapp به اجرا درآمد.
مسئول این بنیاد میگوید: در حالی که سالانه 3/3 میلیون تن از موادغذاییدر مزارع از بین میرود و هزینههایی برای محیطزیست و جامعه دارد، ضمن آن که این مواد در حال فساد، مقادیر زیادی گاز متان و سایر گازهای گلخانهای تولید میکنند و برای تولید این محصولات، حجم عظیمی از منابع مانند آب، انرژی، زمین و ... صرف شده، بنابراین نباید از بین بروند.
امروزه گروههای زیادی از خوشهچینان در سرتاسر انگلستان و در زمان برداشت محصولات کشاورزی در حال جمعآوری بقایای محصولات هستند و از ضایعشدن آن جلوگیری میکنند.
تاثیر این ضایعات بسیار بیش از آن مقدار است که ما به ظاهر در مزارع میبینیم. به طور سالیانه، یکسوم از محصولات کشاورزی در جهان از بینرفته و خورده نمیشوند.
محصولات برداشتنشده در انگلستان بهتنهایی بیش از 6میلیون تن گاز کربنیک تولید میکنند. در ایران نیز و بنابر اعتراف مسئولان که بر 30درصد ضایعات اقرار دارند این مقدار سر از 43 میلیون تن در میآورد که رقمی قابلتوجه بوده و میتواند در رفع فقر و گرسنگی نقش مهمی داشته باشد.
در آن سوی اقیانوس اطلس، در مزارع بسیار بزرگ که در هنگام خشکسالی منابع عظیمی از آب را مصرف میکنند، وضع بر همین روال است و میلیونها تن موادغذایی وارد چرخه مصرف نمیشوند و انباشتی از منابع مانند: آب، خاک، انرژی، آفتکش، کارگر و سایر هزینهها از بین میروند و به محیطزیست نیز آسیب میزنند.
در انگلستان، خوشهچینی مبدل به یک ابزار حیاتی برای مقابله با ضایعکردن موادغذایی و مبارزه با فقر شده و شبکهای از گروهها برای جمعآوری هر پسماند محصول از هویج گرفته تا کلم و سایر محصولات به حرکت درآمده و پس از بازیابی و بهداشتی کردن، آن را بهدست نیازمندان میرسانند.
امسال ما شاهد نابود شدن صدها تن پیاز، سیبزمینی، هندوانه، کاهو، خربزه و ... در مزارع ایران بودیم و میلیاردها تومان سرمایه از بین رفت. در حالی که گروههای داوطلب میتوانستند اینها را بهدست نیازمندان برسانند؛ اما بنابر دلایلی، این اقدام انجام نگرفت.
کشاورزان میتوانند در این عرصه پیشقدم شوند و برای خوشهچینی، افرادی را جمع نمایند. با شناسایی نیازمندان محلی، بقایای محصولی را که قابلعرضه به بازار نیست؛ به دست آنان برسانند.
ماهنامه دام و کشت و صنعت-شماره ۳۰۲-آبان ۱۴۰۴
