بودجه ۱۴۰۵؛ معیشت مردم میان وعدههای بزرگ و فشارهای واقعی
رئیسجمهور بودجه ۱۴۰۵ را «معیشتمحور» و بدون کسری میداند، اما پرسش این است: آیا این اصلاحات، تورم را مهار میکند یا هزینهها را به مردم منتقل میکند؟
مسعود پزشکیان در دفاع از کلیات بودجه ۱۴۰۵، یک کلیدواژه را بارها تکرار کرد: معیشت مردم. او تورم را محصول کسری بودجه و بیانضباطی بانکی دانست و تأکید کرد که دولت با رشد فقط دو درصدی بودجه، بهدنبال خاموشکردن آتش تورم است. این ادعا در ظاهر منطقی است؛ بودجه بدون کسری، پیشنیاز کنترل تورم است. اما تجربه اقتصاد ایران نشان میدهد که «کمخرجی دولت» همیشه به معنای «کمفشاری بر مردم» نیست.
اخبار سبز کشاورزی به نقل از خبرگزاری مهر؛افزایش ۲۰ درصدی حقوق کارکنان و معافیت مالیاتی حقوقهای زیر ۴۰ میلیون تومان، از نقاط پررنگ لایحه است. دولت میگوید با این روش بخشی از فشار تورم جبران میشود. با این حال، وقتی تورم بالای ۴۰ درصد است، افزایش ۲۰ درصدی عملاً به کاهش قدرت خرید میانجامد. معافیتهای مالیاتی اگرچه عادلانه به نظر میرسند، اما تا زمانی که رشد قیمتها مهار نشود، بیشتر شبیه مُسکن کوتاهمدت هستند تا درمان پایدار.
حذف یارانههای پنهان؛ جراحی است یا شوکی دیگر؟
مهمترین و در عین حال پرریسکترین بخش سخنان پزشکیان، نقد صریح یارانههای انرژی و ارز ترجیحی بود. رئیسجمهور پرسید چرا میلیاردها دلار صرف واردات بنزین یا یارانه نان میشود، اما گرانی همچنان به سفره مردم میرسد. پاسخ دولت، انتقال یارانه از «کالا» به «خود مردم» است.
این ایده در ادبیات اقتصادی قابل دفاع است، اما تجربههای قبلی نشان میدهد که اگر همزمان با آزادسازی قیمتها، اعتماد عمومی و سازوکار شفاف جبرانی وجود نداشته باشد، شوک قیمتی میتواند سریعتر از یارانه نقدی به مردم برسد.
کالابرگ؛ سپری معیشتی یا عقبنشینی تاکتیکی؟
دولت وعده داده طرح کالابرگ را برای تثبیت قیمت اقلام اساسی اجرا کند. این تصمیم نشان میدهد حتی خود دولت هم به آسیبپذیری جامعه در برابر تکانههای ارزی واقف است. کالابرگ میتواند در کوتاهمدت سپر معیشتی باشد، اما در بلندمدت، بدون اصلاح ساختار تولید و توزیع، به ابزار پرهزینه و ناکارآمد تبدیل خواهد شد.
توسعه و انرژی؛ نقطه قوت بودجه
سرمایهگذاری در کریدورهای ریلی، انرژیهای تجدیدپذیر و بهینهسازی مصرف انرژی از بخشهای امیدوارکننده لایحه است. اگر صرفهجویی ۱۰ درصدی انرژی واقعاً محقق شود، میتواند بخشی از بنبست مالی دولت را باز کند. اما تحقق این اهداف بیش از آنکه به ارقام بودجه وابسته باشد، به اراده اجرایی و همراهی اجتماعی نیاز دارد.
بطور کلی می توان گفت؛بودجه ۱۴۰۵، بیش از هر چیز، آزمون اعتماد است. دولت میخواهد یارانهها را جابهجا کند، نه حذف؛ اما مردم سالهاست هزینه اصلاحات ناتمام را پرداختهاند. اگر شفافیت، جبران واقعی و زمانبندی دقیق وجود نداشته باشد، شعار «معیشتمحوری» ممکن است به فشار معیشتی جدیدی ختم شود؛ فشاری که دیگر با آمار و ارقام توجیه نخواهد شد.
