خداحافظی شالی‌کاران شرق مازندران با کشت برنج

کاهش حدود ۵۰ درصدی ذخیره آب پشت بزرگ‌ترین سد مازندران آن هم با گذشت پنج ماه از پربارش‌ترین فصول سال ، کشت برنج پرمحصول در شرق استان را با تردید مواجه کرده و حتی هشدار مسوولان برای تغییر نوع کشت یا ارقام برنج در این مناطق را در پی داشته است.

به گزارش مزرعه سبز به نقل از ایرنا ، مسئولان شرکت شرکت آب منطقه مازندران می‌گویند که در حال حاضر ۴۹ درصد از ظرفیت سد شهید رجایی ساری خالی است و به همین دلیل هم کشاورزان شرق استان نباید امسال کشت برنج پرمحصول انجام دهند چون با توجه به میزان بالای آب بری این ارقام و کمبود ذخیره سد ، با مشکل خشکیدن شالیزارها مواجه می شوند.

هر ساله شالیکاران مازندران در چنین روزهایی به تکاپوی تهیه و تامین بذر شالی می افتند. تهیه بذر برنج همانند بسیاری از محصولات کشاورزی دیگر مهم ترین قلم مورد نیاز برای کشت این محصول است ولی انتخاب نوع بذر که به دو دسته پرمحصول و کم محصول تقسیم بندی می شود وابستگی و دلبستگی خاص شالیکاران است چرا که علاوه بر قیمت بالا ،آب بر بودن ،دوره رشد ، آفت پذیری و مهم تر از همه قیمت آن در بازار از حساسیت ویژه ای برخوردار است.

طبق آمار رسمی جهاد کشاورزی مازندران ، این استان دارای ۲۳۰هزار هکتار زمین شالیزاری است که طی یک دهه اخیر به دلایل مختلف از جمله وضعیت بارندگی بویژه برف در ارتفاعات و ذخیره آب پشت سدها و آب بندان ها به طور متناوب بین ۲۱۵ تا ۲۲۰ هزار هکتار زیر کشت برنج می رود.

سهم شرق مازندران ، طبق این گزارش، حدود ۵۰ هزار هکتار شالیزاری است که حدود نیمی از آن یعنی ۲۴ هزار هکتار متعلق به شهرستان های ساری و میاندرود است ، ۱۲هزار و ۵۰۰ هکتار در شهرستان بهشهر واقع است ، ۱۰ هزار هکتار را کشاورزان نکایی در اختیار دارند و سهم شالیکاران گلوگاهی هم ۲هزار و ۵۰۰ هکتار است.

بر اساس گزارش رسمی جهاد کشاورزی مازندران ، ۶۰ تا ۷۰ درصد از زمین های شالیزاری شرق مازندران همه ساله زیر کشت ارقام پرمحصول می رود.

پایان توسعه شالیزاری

اگرچه عمده زمین های شالیاری مازندران درمرکزو غرب استان وجود دارد اما به دلیل مزیت اقتصادی که کشت برنج طی سال های اخیر به نسبت دیگر کشت های زراعی نظیر گندم ، کلزا و پنبه و حتی به نسبت کشت های باغی مانند پرتقال پیدا کرده است ، کشت برنج در منطقه شرق استان در حال گسترش است.

اگر چه مهم ترین و عمده ترین ارقام برنج مورد توجه برای کشت بین کشاورزان در مازندران طارم محلی و هاشمی است که کم محصول و کیفی محسوب می شوند ولی سطح زیر کشت ارقام پرمحصول کیفی مانند شیرودی و فجر نیز طی دو دهه اخیر بنا بر شرایط مختلف آب دهی رودخانه‌ها، ذخیره آب پشت سدها و آببندان ها و مکانیزاسیون و آفات و از همه مهم تر بازار فروش بین ۳۰ هزار تا ۹۵ هزار هکتار در نوسان بوده است. به عبارتی سطح زیر کشت ارقام پرمحصول در مازندران گاهی تا ۴۰ درصد گل شالیزارهای استان را شامل می شد.

بررسی تاریخی کشت برنج در شرق استان نشان می دهد که کشت عمومی برنج در این مناطق سابقه ای کمتر از ۵۰ سال دارد و عمدتا از دهه ۵۰ با غیر اقتصادی شدن کشت پنبه و رواج حفر چاه های نیمه عمیق و عمیق عمومی شد. این منطقه که به لحاظ شرایط آب و هوائی کم رطوب تر و گرم تر از مناطق مرکزی و غربی است ، از بارندگی سالانه کمتری برخوردار است و بر خلاف مناطق مرکزی و غرب ، رودخانه های دائمی و فصلی زیادی ندارد.

طبق بررسی های صورت گرفته هر هکتار از اراضی شالیزاری نیازمند ۱۰ هزار متر مکعب آب است ، یعنی همواره کمبود بارندگی بیشترین اثر جغرافیاییش را بر شرق مازندران بر جای خواهد گذاشت ، منطقه ای که از چند دهه پیش دچار کم آبی و خشکسالی شد و در برخی مناطق هم از پیشروی جبهه آب شور دریا به سمت سفره های آب شیرین گزارش هایی دریافت شده بود.

در حال حاضر شالیکاران مازندران مشغول آب تخت کردن زمین های شالیزاری هستند و طبق آمار جهاد کشاورزی استان تا کنون حدود ۶۰ هزار هکتار از این اراضی که عمدتا در حوزه آبریز ۱۱۰ هزار هکتاری دشت هراز واقع در شهرستان های آمل ، بابل ، بابلسر ، محمودآباد و فریدنکنار است ، شخم شیار و آب تخت شده است.

آخرین بررسی های آماری شرکت آب منطقه ای مازندران از وضعیت ذخیره آب پشت سدها و آببندان ها نشان می دهد که امسال نیز همانند سال های گذشته میزان بارندگی و ذخیره آب در شرق استان به نسبت مرکز و غرب استان کمتر است .

سد بلااستفاه گلورد

یکی از مهم ترین دلیل نگرانی مسوولان برای کشت برنج در وضعیت کم بارشی و کاهش ذخیره آب برای کشاورزان شرق استان عدم آبگیری کامل سد گلورد است. اگرچه آیین آبگیری سد گلورد با پایان یافتن سازه های سد درسال ۱۳۹۶ انجام شد ، اما آبگیری کامل این سد پس از عملیاتی شدن طرح پل ارتباطی ۶۰ روستای بالا دست ،محقق می شود چرا که پایه های آن باید برای جلوگیری از تخریب محیط زیست در زیر مخزن سد ایجاد شود.

سد گلورد در شهرستان نکا در شرق مازندران واقع است ؛ منطقه ای که از یک سو همواره اراضی کشاورزی آن با کمبود آب مواجه بوده است و از سوی دیگر جاری شدن سیلاب های متعدد در فصول پربارش جان و مال مردمان را به خطر می انداخت . با کامل شدن این سد طی چهار سال اخیر مشکلات ناشی از سیلاب منطقه مرتفع شد ، اما به دلیل کمبود اعتبار مشکل تردد روستائیان و تامین آب دشت شرق مازندران برای ساخت پل ارتباطی و آبگیری کامل سد همچنان پابرجا است.

استان مازندران دارای ۲ سد بزرگ شامل سد شهید رجایی در ساری و سد البرز در سوادکوه است.ظرفیت اسمی سد شهید رجایی ۱۶۲ میلیون و سد البرز هم۱۴۲ میلیون متر مکعب است. این۲ سد در مجموع حدود ۸۷ درصد مجموع ظرفیت ذخیره سازی آب استان را بر عهده دارند و۱۳ درصد بقیه هم مربوط به ۶ سد کوچک است.

در این بین سد شهید رجایی ساری که به نوعی برای کشاورزی شرق استان بسیا مهم است ؛یعنی علاوه بر آب مورد نیاز ۵۲ هزار هکتار اراضی کشاورزی پایین دست را تامین می کند، حدود ۱۵درصد آب شرب شهروندان ساروی نیز از این سد تامین می شود.

مدیر دفتر بهره برداری و نگهداری از تاسیسات آبی و برقابی شرکت آب منطقه ای مازندران وضعیت حجم پر شدگی آب پشت سد شهید رجایی را زیر نرمال توصیف کرد و گفت: کشاورزان پائین دست سد شهید رجایی به هیچ عنوان نباید به فکر تهیه بذر ارقام پرمحصول برنج نظیر شیرودی ، ندا و فجر باشند ، چون با توجه به مصرف بالای آب این نوع ارقام و طولانی بودن دوره رشد، حتما باید کشت ارقام کیفی محلی زودرس را در برنامه کشت امسال خود قرار بدهند.

جواد طوسی با اشاره به این که هم اکنون تنها ۸۳ میلیون متر مکعب برابر با نصف ظرفیت سد شهید رجایی پر شده است ، افزود : کشاورزان منطقه برای کشت و کار برنج کیفی کم محصول هم باید از هم اکنون شخم و شیار زمستانه و آب تخت کردن زمین های شالیزاری را جدی بگیرند تا بتوانند از روان آب زمستانی استفاده کنند.

وی گفت : درخواست ما از کشاورزان منطقه ساری و شرق مازندران این است که حتما امسال با توجه به کم بارشی و خالی بودن بخش زیادی از ظرفیت سد شهید رجایی نوع ارقام کشت خود را با همفکری کارشناسان مراکز جهاد کشاورزی انتخاب کنند.

اعلام رسمی به جهاد کشاورزی

مدیر دفتر بهره برداری و نگهداری از تاسیسات آبی و برقابی شرکت آب منطقه‌ای مازندران گفت : کمبود آب و دغدغه و نگرانی تامین آب برای شالیکاری در شرق استان را به صورت رسمی جهاد کشاورزی اعلام شده است و کارشناسان خدمات کشاورزی نیز در مناطق مختلف این موضوع را در حال اطلاع رسانی هستند.

طوسی حجم آب ذخیره شده در پشت سد البرز سوادکوه در مرکز مازندران به عنوان دومین سد بزرگ استان را هم ۱۳۳ میلیون مترمکعب برآورد کرد و گفت : این مقدار آبگیری برابر با ۹۴ درصد ظرفیت آن است و در مقایسه با چنین روزهایی در سال گذشته ، ۲ درصد بیشتر است.

مدیر دفتر بهره برداری و نگهداری از تاسیسات آبی و برقابی شرکت آب منطقه‌ای مازندران با بیان این که سد میجران رامسر در پی بارندگی های مداوم نیمه دوم آبان ماه امسال آبگیری کامل و سرریز نیز شده است، بیان داشت: اما هنوز ۵۰ درصد از ظرفیت سد شیاده بابل خالی است.

پس از ۲ سد بزرگ سد شهید رجایی ساری و البرز ، ۲ سد متوسط میجران رامسر با هشت میلیون متر مکعب و سد شباده یا پنج میلیون متر مکعب از دیگر سدهای مهم مازندران هستند.سد الیمالات نور با یک میلیون متر مکعب، برنجستانک قائمشهر حدود چهار میلیون، سنبل رود شیرگاه حدود ۱.۵ میلیون و سد صلاح الدین کلای نوشهر با ۲.۱ میلیون متر مکعب چهار سد بسیار کوچک مازندران هستند. آبگیری این سدها به خاطر نقشی که در کنترل سیلاب های محلی دارند همواره در حد ۵۰ تا ۶۰ درصد مورد توجه قرار می گیرد.

این مسوول بیان داشت :در مجموع در حال حاضر از ظرفیت ۴۴۲ میلیون متر مکعبی سدهای بزرگ و کوچک استان ۲۴۳ میلیون متر مکعب برابر با ۵۵ درصد ظرفیت مخازن آبگیری شد و ۴۵درصد همچنان خالی است.

وی با اظهار این که محاسبه آبگیری ۵۵ درصدی سدهای استان با لحاظ کردن ظرفیت ۱۰۷ میلیون متر مکعبی سد گلورد صورت گرفته است، افزود: البته سد گلورد آبگیری کامل نمی شود در حالی که طبق برنامه ریزی این سد علاوه بر آب کشاورزی بیش از ۲۵ هزار هکتار اراضی کشاورزی دشت نکا و بهشهر ، باید آب شرب ۳۶ میلیون متر مکعبی شهرهای پایین دست نکا ، بهشهر و گلوگاه را هم تامین کند.

او ادامه داد : در مجموع این مقدار آبگیری و حجم ذخیره آب پشت سدهای مازندران به نسبت چنین روزهای سال گذشته ؛۱۲درصد کمتر است.

افزایش یک درصد ذخیره آب در آب بندان های مازندران

مدیر دفتر بهره برداری و نگهداری از تاسیسات آبی و برقابی شرکت آب منطقه‌ای مازندران در عین حال وضعیت آبگیری آب بندان های استان را مطلوب توصیف کرد و گفت: در حال حاضر در ۶۹ درصد از ظرفیت ذخیره سازی آب بندان های استان آب ذخیره شده وجود دارد که نسبت به مدت مشابه سال قبل یک درصد بیشتر است.

وی افزود : ۸۰۰ قطعه آب بندان با ظرفیت حدود ۴۰۵ میلیون متر مکعب در استان وجود دارد که تاکنون۲۸۰ میلیون متر مکعب برابر با ۶۹ درصد از ظرفیت این سازه آبی سنتی استان آبگیری شده است.

مازندران استانی با محور تولیدی کشاورزی است که تقریبا کشت تمامی محصولات آن به بارندگی و ذخیره سازی آب بستگی دارد. طبق آمارهای رسمی تعداد بهره برداران بخش کشاورزی مازندران حدود ۵۰۰ هزار نفر است و هرگونه تغییر در بارندگی به صورت مستقیم بر زندگی و معیشت آنان و در نهایت بر امنیت غذایی کشور که مازندران نقش حدود ۱۲ درصدی در تولید ارزش افزوده آن دارد ، اثرگذاری خواهد کرد.

مازندران ۴۶۰ هزار هکتار زمین های کشاورزی دارد که سالانه بیش از هفت میلیون تن انواع محصولات زراعی و باغی تولید می کند . با آبگیری کامل سد ها و آب بندان ها ۲۰ درصد از آب کشاورزی استان از این طریق و با بقیه از آب های سطحی و زیر زمینی تامین می شود.

بر اساس آمارهای رسمی، توان بالقوه آب مازندران در حد ۶ میلیارد و ‎ ۶۰۰میلیون مترمکعب است که از این مقدار چهار میلیارد و۹۰۰میلیونمترمکعب آب های سطحی و بقیه آب های زیرزمینی است . به طور میانگین سالانه حدود یک میلیارد و ‎ ۵۵۰میلیون مترمکعب آب در بخش آب های سطحی و یک میلیارد و ‎ ۳۵۰میلیون مترمکعب در بخش آب زیرزمینی بهره برداری می شود و بقیه آب سطحی طی سال به صورت هرز به دریا می ریزد.