مایکوریزا به جای کود شیمیایی

مزرعه سبز : تغییرات اقلیمی، گرم شدن زمین و تداوم خشکسالی ها در سال های اخیر، تاثیر مستقیمی بر ساختمان و کیفیت خاک، اراضی کشاورزی، گرایش به سمت شور شدن و در نهایت خارج شدن چنین خاک هایی از عرصه های تولید محصولات کشاورزی شده است.

دگرگونی های ویرانگر ناشی از دخالت های انسان در طبیعت و محیط زیست، چهره کره زمین را به شدت تغییر داده و پیوسته آن را رو به نابودی می برد، چراکه این دخالت ها موجب از هم گسیخته شدن زنجیره و پیوستگی بین اجزای طبیعت گردیده که نتیجه آن نابودی جنگل ها و مراتع، افزایش سرعت بیابان زایی حتی در مناطقی که تا چند دهه قبل در زمره اراضی دایر و مولد بوده اند و کاهش هر چه بیشتر زمین های قابل کشت می گردد.

طبیعت در ذات خود ساختاری همگون و سنجیده دارد که اجزای آن از بزرگترین تا ریزترین موجودات جاندار و حتی جامد در یک چرخه پیوسته در خدمت یکدیگر هستند. گیاهان موجب تامین غذای علفخواران و آنها عامل بقای گوشتخواران هستند.

هزاران میلیارد میکروارگانیسم در خاک، کارگاهی برای تامین عناصر مورد نیاز گیاهان برپا می کنند و آنان نیز لقمه به دهان میکروارگانیسم ها می گذارند و رابطه ای بر مبنای منافع متقابل به وجود می آورند.

افزون بر 90 درصد از گیاهان در ارتباطی مسالمت آمیز و تنگاتنگ با یکی از میکروارگانیسم های خاک یعنی «مایکوریزاها» به زندگی خود ادامه می دهند که این هم زیستی شاید از طولانی ترین ارتباطات موجود در طبیعت باشد.

بیش از پنج هزار گونه از قارچ های مولد مایکوریزا در خدمت گیاهان و تامین نیازهای آن ها هستند و البته پاداشی در این رابطه نیز دریافت می کنند.

مکانیسم عملکرد قارچ های مایکوریزا

درک رابطه متقابل گیاهان و قارچ های مایکوریزا چندان کار مشکلی نیست. گیاهان فقط قادرند که مواد مورد نیاز خود را به صورت معدنی جذب نمایند، اما قارچ ها به مواد آلی ساخته شده برای تغذیه و رشد، تکثیر محتاج هستند.

در این راستا قارچ های مایکوریزا اصطلاحاً مواد عالی را میزالیزه می کنند و به جای آن اسیدهای آمینه، ویتامین ها و قند دریافت می نمایند. قارچ های مایکوریزا به دو صورت خارجی و داخلی با ریشه گیاهان ارتباط برقرار می نمایند و با ایجاد رشته های (هیف) در سطح و عمق ریشه وارد سلول ها می شوند.

قارچ های مایکوریزا قادرند با افزایش کارآیی خود، آب و مواد معدنی را جذب و به کاهش تنش های ناشی از خشکی و شوری خاک کمک نمایند و موجبات استمرار رشد گیاه را فراهم آورند. از میان قارچ های مایکوریزا گونه Glomus توانایی جذب آب و عناصر معدنی را توسط ریشه های گیاه بهبود می بخشد.

برای دستیابی به این مزیت قارچ های مایکوریزا می توان آن را در کنار ریشه گیاهان قرارداد و یا توسط بذور پوشیده با لایه ای از مواد غذایی و قارچ آن را در مجاورت ریشه گیاه گذاشت.

عوامل منفی در فعالیت مایکوریزا

در سال های اخیر دور شدن از روش های طبیعی و فعالیت های کشاورزی به علت دستیابی هرچه سریع تر به محصول و کسب درآمد نتایجی منفی در عرصه های خاک به جا گذاشته است. استفاده از کودهای شیمیایی که گاه بدون معیار و مقیاس درست و متناسب با شرایط و نیاز گیاه مورد استفاده قرار می گیرند، سموم شیمیایی علف کش و آفت کش که به ویژه در جوامع سنتی و با روش غلط بر روی خاک و گیاهان افشانده می شوند، سوختن بقایای گیاهی که به دلیل ایجاد حرارت در سطح خاک و گاه تا عمق موثر بر میکروارگانیسم های خاک اثر می گذارند، همگی عواملی مخرب در کند کردن فعالیت های قارچ های مایکوریزا می شوند.

قارچ های مایکوریزا برای ایجاد ارتباط با ریشه گیاه به فرصت کافی نیاز دارند تا ایجاد یک شبکه مدتی به دراز کشیده می شود، بنابراین باید چند هفته قبل و بعد از کشت مایکوریز از به کار بردن سموم قارچ کش و یا مواد دارای فسفر امتناع کرد.

به دلیل آنکه قارچ های مایکوریزا قادر به ایجاد یک شبکه مرطوب در اطراف ریشه ها هستند، این امر به ویژه در مناطق کم آب و گرم می تواند توان تحمل گیاه را به خشکی افزایش دهد؛ بنابراین باید استفاده از موادی که بر فعالیت این قارچ ها تاثیر منفی می گذارد خودداری کرد.

مهندس مهدی رجول دزفولی