تولید شیر بدون گاو

مزرعه سبز : موجی از تولید لبنیات بدون استفاده از شیر گاو در حال ورود به بازار مصرف است. در آمریکا یک قارچ تراریخته در تولید شیر دارای پروتئین، برای تهیه کردن بستنی در سطح اقتصادی مورد استفاده قرار می‌گیرد و شرکت‌های دیگری در حال مهندسی‌سازی سلول‌های پستان انسان و گاو برای تولید شیر در آزمایشگاه هستند.

پیش از این برخی از انواع شیر بدون منشاء دامی در فروشگاه‌های کشور کانادا عرضه شده بود، اما این تکنولوژی‌های نوظهور، بخشی از چهارمین انقلاب کشاورزی است که هدف آن ایجاد امنیت غذایی و کشاورزی پایدار است.

حال پرسش آن است که با این اوصاف بخش لبنیات باید نگران باشد؟

کشاورزی مولکولی

بر اساس تحقیقات به‌عمل آمده توسط انستیتو غذا و کشاورزی دانشگاه بریتیش کلمبیا، سیستم‌های تولید غذا در حال تغییر و تحول هستند و امکان دارد که «کشاورزی مولکولی» در آینده‌ای نزدیک، نسبت به روش‌های تولید مواد لبنی نقش مهمی داشته باشد، هر چند دامپروری جایگاه تعیین‌کننده‌ای در سیستم غذایی جهانی داشته و افزون بر یک‌سوم پروتئین جهانی را تامین می‌کند و حیات بیش از یک میلیارد انسان و حاصلخیزی خاک به آن وابسته است. اما بخش دامداری و دامپروری در معرض نگرش موشکافانه و عمیق به‌ویژه از جهت تاثیر آن بر محیط‌زیست و رفاه دام‌ها روبرو است.

بخش دامپروری یکی از منابع عظیم تولید گازهای گلخانه‌ای(درحدود 5/ 16درصد از کل این آلاینده‌ها) است و آسیب‌هایی جدی به محیط‌زیست و تغییرات اقلیمی وارد می‌کند. یکی از روش‌های کاهش خطرات بخش دامپروری، حذف تقریبی دام از روند تولید مواد غذایی است.

حال «کشت سلولی» با رشد سلول‌های دامی به منظور تولید محصولات، بدون افزایش میزان پرورش دام، شکار و یا صیدآبزیان، وارد میدان شده است، هر چند این تکنولوژی هنوز مراحل اولیه خود را طی می‌کند، اما می‌تواند به تقاضای رو به رشد برای پروتئین و کاهش اثرات سوء زیست‌محیطی کمک نماید.

عملکرد کشت سلولی

«کشت سلولی» تقریبا می‌تواند غذاهای مشابه تهیه شده از دام‌ها را تولید نماید که متفاوت از گوشت یا لبنیات به دست آمده از دام‌ها است که به‌عنوان مثال می‌توان از شیر چاودار و یا گوشت‌‎های مصنوعی که به تازگی ساخته شده‌اند، نام برد. یکی از این روش‌ها استفاده از مخمرها، قارچ و باکتری‌های تراریخته برای تولید پروتئین است. این کار شبیه تخمیر آبجو است اما توسط میکروارگانیسم‌های بسیار ویژه(30 سال قبل سازمان غذا و داروی آمریکا مجوز مصرف آنزیم‌های مهندسی شده را که مشابه آنزیم‌های به‌دست آمده از معده گوساله‌ها بود را برای ساخت پنیر صادر کرد). امروزه، ظروف عظیم‌الجثه‌ای دارای میکروارگانیسم‌های تراریخته‌ای که برای ساخت حدود 70درصد از پنیر مصرفی آمریکا به کار می‌روند، از این روش به دست می‌آیند. عملکرد این آنزیم‌ها کاملا مشابه آنزیم‌هایی است که از دام‌ها در تولید پنیر استفاده می‌شود.

مهندسی تولید بافت

روش دیگر، مهندسی تولید بافت است که سلول‌های آن از دام‌ها، ماهی‌ها و حتی چرم برای تولید گوشت تهیه می‌شود. این سلول‌ها در مخازن راکتورهای زیستی پرورش داده می‌‌شوند. از این روش می‌توان به تولید گوشت ناگت‌های مرغ و گوشت ماهی سالمون که در مخازن استیلی در سانفرانسیسکو تولید می‌شوند، اشاره کرد.

بر سر دامداران چه خواهد آمد؟

شاید در آینده دامداری‌های بدون گاوی را مشاهده کنیم که به دلیل برخی ملاحظات زیست‌محیطی و مزایای مربوط به امنیت غذایی، برخی یارانه‌های تجاری به آنها تعلق گیرد. اگر قرار باشد که «کشت سلولی» رقیبی برای دامداری سنتی گردد، چه بر سر دامداران خواهد آمد، سرنوشت میلیاردها گاو به کجا خواهد کشید؟ کار سیستم‌های مدیریتی تولید چه خواهد شد؟

سازندگان دستگاه‌ها، تجهیزات و ماشین‌آلات شیردوشی چه سرنوشتی خواهند یافت؟ اشاره به چنین پرسش‌هایی برای سیاست‌های توسعه می‌تواند بحران‌آفرین باشد، اما از سوی دیگر کاهش مشکلات زیست‌محیطی و آلاینده‌ها و صدمات ناشی از آنها به کل کره زمین نیز باید در نظر گرفته شوند. شاید زمان انتقال به چنین رویکردی فرا رسیده باشد، چرا که در بخش‎‌های تولید انرژی نظیر معادن زغال‌سنگ و سوخت‌های فسیلی نیز باید با انرژی‌های تجدیدپذیر جایگزین شوند که از گذر این تغییر، تولیدکنندگان و فروشندگان مواد انرژی‌زا و همچنین صدها هزار از کارکنان این بخش‌ها باید در پی یافتن مشاغل دیگری باشند.

شاید دامداران کنونی به مرحله دامداری‌های بدون گاو برسند که در آن صورت باید به تغییر زیرساخت‌ها، استفاده از تکنولوژی‌های جدید، حفظ تنوع زیستی، کاهش آلاینده‌ها و … بپردازند اگر چه معلوم نیست دقیقا این اتفاق چه زمانی رخ خواهد داد، اما دورنمای آن به چشم می‌آید.

ماهنامه دام و کشت و صنعت- شماره ۲۶۰ - بهمن ۱۴۰۰