حل مشکلات تولید و تجارت آبزیان با تشکل‌های توانمند
در بخش اول، موضوعاتی مورد بحث قرار گرفت مانند رویکردهای تولید و تجارت آبزیان در ایران، نقش بخش‌خصوصی در این حوزه، چشم‌انداز تولید میگو و...
بخش دوم
مزرعه سبز : در شماره 257- آبان- « مجله دام و کشت و صنعت » بخش اول گفت‌و‌گوی این نشریه با دکتر علی‌اکبر خدایی، دبیرکل اتحادیه تولید و تجارت آبزیان تقدیم شد.
در بخش اول، موضوعاتی مورد بحث قرار گرفت مانند: رویکردهای تولید و تجارت آبزیان در ایران، نقش بخش‌خصوصی در این حوزه، چشم‌انداز تولید میگو، وضعیت تولید میگوی سال جاری، تاثیرکرونا بر تولید و تجارت آن، افزایش هزینه‌های حمل محموله‌های صادراتی و نیز اعمال نظارت‌بر محصولات تولیدی و صادراتی و مطابقت آنها با پروتکل‌ها، ضوابط بهداشتی و تجاری کشورهای مقصد و استانداردهای بین‌المللی.
اهمیت این موضوع‌ها در شرایطی است که اخیرا وزارت جهادکشاورزی با راهبری دکتر سیدجواد ساداتی‌نژاد توجه ویژه‌ای به زیربخش شیلات و آبزیان دارد و ازجمله برنامه‌های موردنظر و پیشنهادی وی به مجلس، افزایش دوبرابری تولید آبزیان در مدت چهار سال آینده است. وزیر جهادکشاورزی دیداری نیز با تشکل‌های آبزی‌پروری داشت که نشان از اهمیت این بخش دارد.
همچنین، در مصاحبه با دکتر خدایی، توجه بیشتری به بحث تولید و به‌ویژه تجارت میگو شده است؛ چرا که پیش از این و در سلسله مطالبی، مباحث مربوط به تولید میگو را بررسی کرده و برای تکمیل آن لازم بود که تجارت این نوع آبزی را که بخش قابل‌توجهی از آن نیز به خارج از کشور صادر می‌شود، بررسی و چالش‌های آن را واکاوی نماییم:
به نظر می‌رسد مشکلات خودساخته که هیچ ربطی به تحریم‌ها ندارد و شتاب‌زدگی و دستپاچگی در تصمیم‌گیری‌ها است که کار را خراب می‌کند؟
کاملا درست است، منشاء بسیاری از مشکلات در سوءمدیریت و تصمیمات است. برخی اقدامات بیشتر شبیه خودتحریمی است که با این اقدامات بازار محصولاتمان را دچار آشفتگی می‌کنیم.
آیا منظور آن است که سخت‌گیری‌هایی در داخل انجام گیرد تا افرادی وجهه تولیدات را خدشه‌دار نکنند؟
از یک دیدگاه منطقی باید این‌گونه باشد و کسانی که تصمیم به صادرات آبزیان داشته باشند از مسیر تخصصی این کار را انجام بدهند و صادرکنندگان نیز با رعایت ضوابط تعیین شده به‌نفع کشورهای مقصد، وارد رقابت منفی با یکدیگر نشوند و نظارت درستی روی محصولات صادراتی انجام شود.
تاکید می‌کنم، اگر شرکت‌های صادرکننده را محدود و معدود نموده و به‌ویژه بخواهیم مدیریت این کار را به تشکل‌ها‌بدهیم، می‌تواند شائبه انحصار پیش بیاید و عده‌ای در فکر سوءاستفاده باشند.
این نیز راه‌حل خود را دارد، درست همان روشی که کشورهای پیشرو عمل کردند. بنابراین نباید از تبعات منفی احتمالی هراس داشته و اصل این حرکت مترقی را زیر سؤال ببریم.
کشورهای دیگر این مسئله را چگونه مدیریت کرده‌و اصناف و اتحادیه‌های ما تا چه اندازه قدرت راهبری مسائل را دارند؟
کشورهای دیگر به‌صورت ساختاری کار را انجام داده‌اند. آنها تشکل‌های واقعی دارند که حاصل اراده همه فعالان یک صنف بوده و تمام ذی‌نفعان در آن دخالت دارند.
تشکل‌های بخش خصوصی در شرایط حساس بسیار بهتر عمل می‌کنند. در سال 2018 مشکلی با اتحادیه اروپا پیش آمده بود که آزمایشگاه‌های فرانسه به‌دلیل عقب افتادن بدهی‌ها، نمونه‌های ایران را قبول نمی‌کردند؛ چرا که هزینه‌نمونه‌های قبلی پرداخت نشده بود و با احتساب هزینه‌های سال 2020 در مجموع حدود 305 هزار یورو بدهی بود و سازمان دامپزشکی به دلایل تحریمی، آن مبلغ را پرداخت نکرده بود.
این مسئله موجب شد که ایران از فهرست صادرکنندگان مجاز به اروپا خارج شود. این‌جا بود که اعضای اتحادیه تولید و تجارت آبزیان دست به کار شدند و با ارتباطاتی که برخی اعضای هیأت‌مدیره با طرف‌های اروپایی داشتند، مقداری از آنها زمان گرفته شد. از طرف دیگر اعضای اتحادیه با مشارکت مالی، این بدهی را به‌صورت مشترک با سازمان دامپزشکی پرداخت نمودند.
حال پرسش آن است که اتحادیه و بخش خصوصی که این توانمندی را دارد تا در سطح بین‌المللی چنین مشکلی را با درایت حل کند، آیا نباید در تصمیم‌گیری‌ها و در مسائل، صاحب رای و نظر باشد؟!
خاطرنشان کنم تشکل‌های صوری و تشکل‌های «دولت‌ساخته» که نماینده واقعی صنف نیستند، کمکی به اقتصاد و تولید نخواهند کرد و فقط ایجاد زمینه‌ای برای رانت برخی افراد خواهند شد. راهکار این است که تمام ذی‌نفعان اصلی در شرایطی که با نظارت دولت است، یک تشکل تاثیرگذار را ایجاد کنند.
از نظر توافقات تجاری و تعرفه‌های گمرکی با کشورهای دیگر چه شرایطی برای صادرات وجود دارد؟
در مورد کشورهای اوراسیا تعرفه‌های گمرکی تقریبا صفر است. قبل از توافقنامه اوراسیا نیز تعرفه این کشورها برای محصولات ما بسیار اندک بود.
با کشور چین تعرفه‌ها برای ما مانند سایر کشورها است، اما تعرفه واردات آبزیان ایران به اروپا 12درصد است، در حالی که برای رقیبان ما 3 تا 4درصد است. مدت‌ها است در تلاش هستیم که در این مورد رایزنی‌های لازم صورت گیرد و با توجه به مشاوره‌های به عمل‌آمده پیشرفت‌هایی نیز حاصل شده که در زمان خود اعلام خواهیم کرد.
بخش خصوصی تلاش‌های خود را انجام می‌دهد و اگر مدیران دولتی ما در دستگاه‌های مختلف مانند وزارت جهادکشاورزی، گمرک، سازمان توسعه تجارتِ وزارت امورخارجه و … تلاش کرده و بستر لازم را برای فعالیت بخش‌های خصوصی آماده کنند، گشایش‌های خوبی اتفاق خواهد افتاد.
برخی گزارش‌ها حاکی از آن است که چین میگوی تولید ایران را به ریال خریداری می‌کند، درحالیکه مبادلات خارجی باید به دلار باشد و در شرایط فعلی افزایش قیمت ارز، فروش محصول به دلار می‌تواند به نفع این صنعت باشد؟
این موضوع نیز برمی‌گردد به بدون‌در پیکر اقتصاد ما و این‌که اصلا چرا فردی از کشوری دیگر بیاید و بین فروشنده‌ها رقابت منفی ایجاد کند.
البته همین که افرادی از کشورهای دیگر بیایند و مشتری محصول ما باشند، نشان آن است که به هر حال ما پتانسیل این کار را داریم، اما اگر نتوانیم این مسئله را به‌درستی مدیریت کنیم، همین اتفاقی که شما می‌گویید می‌افتد. آنها با مشکلات اقتصادی کشور ما آشنا هستند و از این شرایط به نفع خود بهره‌برداری می‌کنند.
دولت باید ساختاری ایجاد کند که خریدار خارجی به سمت اتحادیه برود نه این‌که برود مستقیما محصولش را سر حوضچه خریداری کند. محصول تولید شده باید از مجرای واحدی به فروش برسد تا قدرت چانه‌زنی بالاتر برود.
گفته می‌شود امسال سایت «گمیشان» مشکلاتی در آبگیری داشته‌و نتوانسته به‌موقع کار ذخیره‌سازی میگو را انجام دهد. چرا؟
مشکلی که در سایت گمیشان وجود دارد آن است که دوره پرورش کوتاه است. یعنی به دلیل پایین بودن دما دیرتر از مناطق دیگر امکان ذخیره‌سازی ایجاد می‌شود و همچنین در پایان فصل نیز زودتر دما کاهش پیدا می‌کند؛ بنابراین دوره پرورش کوتاه‌تر است.
در یک دوره پرورشی کوتاه، اگر یک هفته تا 10 روز تاخیر در ذخیره‌سازی داشته باشید، مجبور می‌شوید زمانی که هنوز میگو به اندازه مناسب نرسیده است، برداشت آن انجام شود که در این شرایط هم میزان تولید کمتر و هم اندازه میگو پایین‌تر می‌آید؛ بنابراین در این مناطق، مدیریتِ زمان اهمیت زیادی دارد. در زمانی که آبگیری دیرتر انجام گیرد این مشکل تشدید خواهد شد. امیدواریم که در آینده شاهد مدیریت بهتری در این زمینه باشیم.
نتیجه‌گیری
آن چه مسلم است کشور ما پتانسیل‌های بالایی برای آبزی‌پروری دارد به شرط این که با یک برنامه‌ریزی اصولی، منطقی و استفاده از ظرفیت‌های بخش خصوصی و نیز واگذاری بسیاری از امور و تصمیم‌گیری‌ها به تشکل‌های این بخش(البته در یک بستر مناسب) زمینه فعال‌سازی این پتانسیل‌ها را فراهم نمود. همچنین نظارت مناسب بر محصولات صادراتی از نکات مهم مطرح شده در این مصاحبه بود.
حسین کاظمی ـ روزنامه نگار و کارشناس ارشد کشاورزی
ماهنامه دام و کشت و صنعت- شماره ۲۵۹ - دی ۱۴۰۰
