مزرعه سبز: عواملی نظیر افزایش درآمدهای نفتی در دهه های اخیر، شتابزدگی در توسعه کشور، غلبه نظام برنامه ریزی بخشی و توجه به رویکرد متمرکز بالا به پایین و … سبب شد که طی چند دهه، نسبت جمعیت شهری به روستایی معکوس شود (در گذشته، ۷۱ درصد جمعیت ایران روستایی بود و ۲۹ درصد شهری). برخی مهاجرت های اجباری سبب انتقال مشکلات روستائیان به حاشیه شهرها شده و منجر به تشدید برخی آسیب های اجتماعی شده است.
اخیرا نهادهای دولتی، حاکمیتی و غیردولتی بسیاری (موسسات خیریه، تشکل های مردم نهاد، بنگاه های بخش خصوصی در قالب مسئولیت اجتماعی، دانشگاهها و …) ، با رویکردهای مختلف، مشغول فعالیت در روستاها هستند و جهت تحقق توسعه محلی تلاش می کنند. سئوال مهمی که مطرح است، این است که نقش خود روستائیان و عشایر در این فرآیند چیست؟ بدیهی است بدون مشارکت فعال و همکاری جامعه محلی در فرآیند توسعه روستایی، شانس موفقیت بیرونی ها نیروهای حمایت کننده بیرونی از بخش های مختلف دولتی و غیردولتی) خیلی کم است.
تحقق توسعه درون زا، متوازن و پایدار نیاز به مشارکت همه اعضای جامعه محلی دارد. البته از ظرفیت سایر افراد اصالتا روستایی که در حال حاضر، در شهرهای کوچک و بزرگ زندگی می کنند نیز می بایست استفاده نمود.
افرادی که عرق و علاقه به زادگاه خویش داشته و دغدغه آبادانی و توسعه روستا و منطقه خویش را دارند. به نظر میرسد که جامعه محلی (روستایی و عشایری) با شناختی که از روحیات، فرهنگ، آداب و رسوم، سوابق تاریخی منطقه خویش، شرائط اقتصادی – اجتماعی جامعه محلی و وضعیت منابع طبیعی و محیط زیست محل سکونت خود دارند، بهتر و دقیق تر میتوانند در ترسیم نقشه راه آبادانی و پیشرفت منطقه خویش (تهیه برنامه توسعه محلی) مشارکت و همفکری نموده و سپس در مرحله پیاده سازی و اجرای آن برنامه نیز با جان و دل همکاری خواهند نمود زیرا نسبت به برنامه تهیه شده احساس تعلق خاطر دارند (از ابتدای تدوین آن برنامه، درگیر موضوع بوده و مشارکت داشته اند). تجربیات داخلی و خارجی حاکی از آن است که اعضای جامعه محلی (روستایی و عشایری)، در محورها و زمینه های ذیل می توانند مشارکت فعال و نقش آفرینی داشته باشند
الف – بسیج اجتماعی و آماده سازی و بسترسازی (فعالیت های فرهنگی – اجتماعی)
۱- شناسایی افراد دغدغه مند و علاقمند به توسعه محلی افراد ساکن در روستا و یا خارج از روستا)
۲- شناسایی نخبگان و خبرگان محلی و دعوت از ایشان جهت همراهی و همکاری در فرآیند توسعه محل
3- شناسایی سرمایه های نمادین و استفاده از ظرفیت آنها در فرآیند تدوین و اجرای برنامه توسعه محلی
۴- تشکیل گروهی از افراد فوق و سایر صاحب نظران و اندیشمندان مورد وثوق بعنوان اتاق فکر توسعه
5-افزایش روحیه مشارکت، تعاون و مسئولیت پذیری در بین اعضای جامعه محلی
۶- هماهنگی با مسئولین محلی (اعضای شورای اسلامی روستا، دهیار و بخشدار و …)
۷- جمع آوری اسناد و گزارشات موجود مربوط به روستا و منطقه (طرح هادی روستا، نتایج مطالعات طرح توسعه و یا آمایش سرزمین شهرستان، مطالعات منابع طبیعی و یا محیط زیست موجود و نظایر آن
۸- شناخت وضع موجود و آسیب شناسی و ریشه یابی مشکلات و بررسی عوامل و دلایل عقب ماندگی منطقه
۹- بررسی و اولویت بندی مسایل و مشکلات موجود در سطح روستا
10-تدوین چشم انداز آبادانی و پیشرفت متناسب با شرائط محیطی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و امنیتی منطقه
11-تدوین نقشه راه و تهیه برنامه اقدام محلی در ابعاد مختلف فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، نهادی و محیط زیستی)
12-تلاش در زمینه توانمندسازی روانشناختی – انگیزشی (خودباوری، اعتماد به نفس، خوداتکایی و تغییر نگرش)
13-تقویت سرمایه اجتماعی اعتماد درون گروهی و برون گروهی، مسئولیت پذیری، مشارکت و پاسخگویی) و بسیج اجتماعی مردم محلی جهت تشکیل گروه های همیار اشتغال و توسعه محلی
ب- تشکیل گروه های همیار (فعالیت های اجتماعی و نهادی)
۱- شناسایی و رفع موانع کار گروهی
۲- تشکیل گروه های همیار متناسب با شرائط محلی (تعداد گروه ها، تعداد اعضای هر گروه و ترکیب آنها
کاملا اختیاری و بر اساس نظر خود جامعه محلی تعیین می شود) و تسهیل فضای گفتگو و ارتباط در گروه و در سطح اعضای جامعه محلی
٣- تدوین مرامنامه گروه و همچنین تدوین اساسنامه صندوق اعتباری خرد متعلق به گروه
۴- برگزاری جلسات مشورتی و هم اندیشی مرتب و منظم در بین اعضای گروه های تشکیل شده جهت بررسی و تحلیل وضع موجود و همچنین تعیین راهکار مناسب جهت بهبود معیشت اعضای گروه و ساماندهی اوضاع و شرائط محلی (هر گروهی نقش یک مرکز رشد را ایفا می کند
۵- ارزیابی و برنامه ریزی مشارکتی جهت تدوین نقشه راه آبادانی و پیشرفت روستا (با در نظر گرفتن تعاملات با روستاهای همجوار و نیز ارتباط شهر و روستا، جریان منابع، زنجیره ارزش و…
۶- مدیریت تضاد و تعارض و حل اختلا
ج- تشکیل صندوق های اعتباری خرد و شروع فعالیت های اقتصادی
1-تشکیل صندوق های اعتباری خرد جهت جمع آوری پس اندازها و اعطای وام به اعضای صاحب ایده برای راه اندازی کسب و کارهای خرد و خانگی و کوچک
۲- تلاش در جهت راه اندازی کسب و کارهای گروهی با استفاده از ظرفیت اعضای صندوق و بستگان ایشان
۳- علاوه بر فعالیت های کشاورزی و دامپروری، استفاده از پتانسیل های موجود در روستا جهت توسعه
گردشگری و بومگردی، جمع آوری و یا کاشت گیاهان دارویی، فرآوری محصولات کشاورزی و دامی، تولید مجدد صنایع دستی و صنایع روستایی فراموش شده، احیای مراسم آئینی و سنتی و حفظ اصالت و هویت روستا یا جامعه عشایری، ارایه غذاها و دمنوش های محلی، زنبورداری و تولید عسل، عرق گیری و گلابگیری و… .
۴- شناسایی و مستندسازی دانش بومی و انتقال مهارت های خبرگان محلی به جوانترها و افراد علاقه مند
۵۔ تقسیم کار در بین اعضای گروه ها متناسب با تخصص و علاقه ایشان (تکمیل زنجیره تامین، زنجیره ارزش و زنجیره توزیع محصول)
۶- استفاده از ظرفیت فضای مجازی جهت بازاریابی و فروش محصولات محلی و حذف واسطه ها
۷- تلاش در زمینه بسته بندی و برندسازی محصولات تولیدی و تبلیغ و معرفی آنها از طرق ممکن
د- آموزش، ظرفیت سازی و مهارت آموزی
١- نیازسنجی آموزشی و درخواست ارایه خدمات آموزشی و ترویجی توسط مراجع ذیربط جهت استفاده بهینه از منابع موجود و افزایش بهره وری
۲- آموزش های مرتبط با مهارت های زندگی و سبک زندگی
3- شناخت ابعاد شخصیتی برای انتخاب زندگی شغلی
۴- ارایه خدمات آموزشی و ترویجی به بهره برداران محلی (توسط مرکز آموزش فنی – حرفه ای و یا سازمان نظام مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی و یا مراکز آموزشی و ترویجی بخش خصوصی
۵- شناسایی فرصتهای کسب و کار و خلق ایده و مدل های اعتبارسنجی ایده (با توجه به مزیت های منطقه)
۶- آشنایی با برنامه ریزی نتیجه محور و ابزارهای برنامه ریزی مشارکتی و اجتماع محور
۷- تلاش در زمینه مهارت آموزی و حرفه آموزی متناسب با نیازها و پتانسیل های منطقه بخصوص فناوری های نوین
۸- تشویق اعضای گروه ها و صندوق ها به خلاقیت و نوآوری در زمینه تولید و یا ارایه خدمات جدید
۹- فراگیری فنون مذاکره و مطالبه گری جهت مراجعه به دستگاههای دولتی ذیربط
۱۰- آشنایی با تکنیک های پایش و ارزیابی مشارکتی
۱۱-مسایل حقوقی و ثبتی هر نوع کسب و کار و آشنایی با قوانین کار و پوشش بیمه ای و بازنشستگی
هـ- نهادسازی، شبکه سازی و خدمات پشتیبانی
۱- شناسایی و تحلیل ذینفعان و دست اندرکاران کلیدی و اولویت بندی ایشان جهت جلب همکاری
۲- برگزاری جلسات مشترک با مسئولین محلی و مذاکره و مطالبه جهت حمایت از ایده های جامعه محلی
3- شناسایی مدل کسب و کار و انتخاب بهترین مدل برای ایجاد فعالیت کارآفرینانه شناسایی روشهای بهینه سازی فرایند مدیریت کسب و کار و شناخت مدل های بازاریاب
4- شناسایی روشهای پایدار سازی کسب و کار
5- بررسی روشهای مختلف تامین مالی جهت کمک به بهبود و یا توسعه کسب و کارهای محلی
6- سازماندهی، شبکه سازی و تاسیس شرکت تعاونی فراگیر جهت حمایت از صندوق های اعتبارات خرد و بهبود تولیدات روستایی و عشایری
7- پیگیری لازم جهت توسعه زیرساختهای مورد نیاز در منطقه و زیباسازی روستا (مدیریت پسماند) مطمئنا حفظ استقلال، پویایی و کارآمدی اتاق فکر و گروه توسعه روستایی و رعایت مبانی علمی و تخصصی و نیز توجه به ملاحظات هویتی (حفظ هویت و اصالت جوامع روستایی و عشایری)، فرهنگی، اجتماعی، نهادی، اقتصادی، محیط زیستی، کالبدی، فضایی (مزیت های نسبی و رقابتی منطقه)، سیاسی و امنیتی و همچنین ملاحظات پایداری، تاب آوری، درون زایی و برون نگری، موفقیت و اثربخشی برنامه های تهیه شده را تضمین می کند.
سید ابوالفضل میرقاسمی ـ فعال در حوزه توسعه روستایی
