اراده‌ای برای تولید محصولات استاندارد وجود ندارد

مسئول امور تغذیه باغات و محصولات گواهی‌شده

معاونت باغبانی وزارت جهادکشاورزی

تولید محصولات استاندارد، گواهی‌شده و ارگانیک بر پایه استفاده از نهاده‌های بیولوژیک و زیستی را در شماره‌های گذشته مجله با عنوان‌های مختلف مورد بررسی قرار دادیم.

موضوعی که به نظر می‌رسد ضرورتی اساسی دارد و باید به سمت آن حرکت کرد، اما متاسفانه در کشور ما هنوز حساسیت‌های لازم نسبت به این موضوع ایجاد نشده و اهمیت لازم را برای آن قائل نیستند، در صورتی که این روش می‌تواند عواید و فواید مختلفی برای بخش کشاورزی، اقتصاد، محیط‌زیست و سلامت جامعه به همراه داشته باشد.

پیرو همین مطالب و در گفت‌و‌گو با مهندس محمدعلی شاکری، مسئول امور تغذیه باغ‌ها، محصولات گواهی‌شده و امور بین‌الملل معاونت باغبانی و مشاور معاون باغبانی وزارت جهادکشاورزی به این موضوع پرداخته‌ایم تا زوایای بیشتری از آن برای مخاطبان روشن شود که در این شماره بخش اول آن تقدیم می‌شود:

وظایف دفتر امور تغذیه باغ‌ها، محصولات گواهی‌شده و امور بین‌الملل در چه زمینه‌هایی است؟

این دفتر یک ساختار تخصصی برای تولید محصولات گواهی‌شده و ارگانیک و تغذیه باغ‌ها در زیربخش معاونت باغبانی است چرا که این دو موضوع با همدیگر ارتباط مستقیم دارند. یعنی تغذیه باغ‌ها و نوع کودها و چگونگی استفاده از آنها از مسائلی است که می‌تواند محصول تولیدی را سالم یا ناسالم کند. فعالیت این دفتر روی تغذیه بهینه و تلفیقی استوار است. ما برآنیم که در صورت وجود شرایط مناسب، مصرف کودهای شیمیایی را تا اندازه امکان کاهش دهیم؛ چرا که علاوه‌بر آسیب به ساختار خاک، باعث ناسالم بودن محصولات تولیدی نیز خواهند شد. ممکن است به میزان بالایی باقیمانده نیترات، فلزات سنگین و سموم، در محصولات باقی بماند.

معاونت باغبانی، اولین معاونت بود که از سال 1394 اقدام به ایجاد چنین تشکیلاتی نمود؛ چرا که موضوع مهمی، برای سلامت مردم بوده و ضروری است تا چنانچه مشکلی از این جهت وجود داشته باشد، به‌خاطر در معرض قرار گرفتن سلامت جامعه، رفع گردد.

آیا در عمل، تولید از راه تغذیه با روش‌های جایگزین کودهای شیمیایی در این سطح وسیع امکان‌پذیر است؟

بله، همین مقدار تولید محصولات کنونی و بلکه بیشتر از آن را می‌توان در این میزان سطح زیرکشت و با استفاده از روش‌های تغذیه تلفیقی تولید کرد.

ادعاهایی که یک سری افراد «شیمیایی‌پسند» در کشور دارند که «اگر کود شیمیایی مصرف نشود محصولات ما کاهش می‌یابد»، درست نیست. این حرف در صورتی قابل قبول است که ما به پتانسیل‌های بالای تولید رسیده باشیم که در حال حاضر چنین نیست.

پتانسیل‌های تولید ما به چه میزان است و شاخص‌های آن چیست؟

اگر در سطح یک هکتار انگور آبی بتوانیم 120 تن تولید داشته باشیم، این پتانسیل تولید ما است. اما در حال‌حاضر که میانگین تولید در کشور ما 20 تن است، دیگر ادعای این دسته کارشناسان سندیت ندارد؛ چون ما با تغذیه تلفیقی تا 40 تن انگور هم تولید می‌کنیم. البته به شرطی که درست عمل کرده و داده‌های کارشناسی را به کار گرفته باشیم.

صحبت این کارشناسان به قول شما «شیمیایی‌پسند» کجا می‌تواند کاربرد داشته باشد؟

در یک کشور مدرن که به پتانسیل‌های بالای عملکردی خود در واحد سطح رسیده باشد و در سقف بالاترین حدود استانداردهای عملکردی، تولید می‌کنند. در چنین کشوری اگر در یکی از این عناصر شیمیایی خللی وارد شود، نقصان به وجود می‌آید و تولید از مقدار مورد نظر کاهش پیدا می‌کند.

اما در کشور ما از پتانسیل‌های واقعی و به میزان بالای تولید در واحد سطح، هنوز فاصله زیادی داریم. بنابراین با سالم‌ترین روش‌های تولید محصول، می‌توان عملکرد فعلی را بهبود بخشید ضمن آن که تغذیه شیمیایی موجود در عملکرد در واحد سطح اثربخشی مناسبی ندارد و در صورت بررسی‌های اقتصادی از لحاظ هزینه به فایده، تفاوت معنی‌داری ایجاد نمی‌کند.

برای این ادعای ما شاهد عملی نیز وجود دارد که آماده به ارائه آن هستیم. مثلا در مورد پسته که میانگین عملکرد در کشور 600 کیلوگرم در هکتار است.

با همین روش‌های تغذیه و کنترل آفات به روش ارگانیک، عملکرد را به 840 کیلوگرم در هکتار رسانده‌ایم و سم، کود، عوامل شیمیایی مخرب و … را به طور کامل حذف و فقط از روش کنترل بیولوژیک آفات و تغذیه ارگانیک بر پایه مواد زیستی و آلی استفاده می‌کنیم و عملکرد آن تقریبا 25درصد افزایش یافته‌ است.

چنین برنامه‌هایی در باغ‌های انار، انجیر، خرما و … نیز انجام شده است که این ادعا به راحتی امکان‌پذیر است، به شرط این‌که اجازه ورود به موضوع را به خودمان بدهیم و جرات تغییر روش‌ها را داشته باشیم.

مهم‌ترین مشکل در حرکت به سمت تولید محصولات استاندارد و ارگانیک بر پایه استفاده از روش‌های سالم تغذیه را در چه چیزی می‌بینید؟

در این مسیر متاسفانه یک مشکل اساسی وجود دارد و آن هم این‌که پایه و اساس دانش فنی کارشناسان کشور ما برمبنای استفاده از کودهای شیمیایی است و با روش‌های آلی و زیستی آشنایی ندارند.

وقتی صحبت از کود آهن پیش بیاید، بلافاصله به سراغ کودهای شیمیایی محتوای آهن می‌روند و استفاده از پودر خون چون فاقد میزان مجاز مصرف برای گونه‌های تولیدی است و دانش فنی آن در کشور وجود ندارد، از دستور مصرف خارج می‌شود. وقتی گیاهی نیاز به کلسیم دارد. سراغ کودهای شیمیایی کلسیم‌دار مانند نیترات کلسیم می‌روند اما اطلاعات درستی برای استفاده از پودر استخوان وجود ندارد.

برای رفع این مشکل چه باید کرد؟

تغییر از روش‌های شیمیایی به روش‌های آلی و زیستی کار سخت و زمان‌بری است. در این میان نظام آموزشی باید فضا را طوری طراحی کند که فارغ‌التحصیلان و متخصصان ما با این ‌گونه کودها و محصولات نیز آشنا باشند تا نسبت به تولید محصولات استاندارد، گواهی‌شده و ارگانیک نیز اطلاعات لازم را کسب کنند و بتوانند غذای سالم و استاندارد تولید نمایند؛ چرا که با سلامت جامعه در ارتباط است. در صورت رعایت نکردن این مسائل، افراد جامعه از لحاظ جسمی، روحی، ذهنی و … با مشکلاتی مواجه خواهند شد. یعنی این که قرار نیست فقط امنیت غذایی برقرار باشد بلکه ایمنی غذایی نیز هم باید مورد توجه قرار گیرد.

بزرگ‌ترین مشکل ما در این زمینه در حال‌حاضر آن است که دانش فنی لازم در این زمینه وجود ندارد و باید به سمتی حرکت کنیم که در ابتدای کار متخصصان و کارشناسان دانش لازم برای تولید این محصولات را به دست بیاورند. که در این‌جا آموزش نقش مهمی پیدا می‌کند. اما تا زمانی که ضرورت ایجاب نکند، کسی دنبال آموزش نمی‌رود.

آموزش زمانی موثر است که شما برای انجام یک کار و حل یک مسئله ماموریت داشته باشید که در این صورت به دنبال آموزش می‌روید. اما متاسفانه مسئله تولید محصولات استاندارد و ارگانیک، هنوز در اولویت کاری کشور ما قرار نگرفته است. برنامه‌ریزی در کشاورزی خطی نیست و زمان‌بر است. در کشاورزی نمی‌توان تصمیمات آنی گرفت بلکه نیاز به گذشت زمان دارد.

درحال حاضر ما به اثرات سوء، ناشی از مصرف مواد شیمیایی و سموم، کاملا مطمئن هستیم اما نمی‌توانیم آنها را تفکیک کنیم که کدام عارضه ناشی از چه ماده شیمیایی است. تنها راه برون رفت از وضعیت موجود، آن است که ضمن جلوگیری از کاهش تولید، محصول سالم و گواهی‌شده‌ای نیز تولید کنیم.

کشورهای موفق دنیا در مورد این محصولات چگونه عمل کرده‌اند؟

استانداردهای مواد غذایی در دنیا تعریف شده و به‌طور مرتب در حال ارتقاء و به‌روزرسانی هستند. یعنی به‌طور پیوسته تاثیر مواد شیمیایی موجود در محصولات را در مورد انسان و جامعه بررسی می‌کنند و براساس نتایج به دست آمده استانداردها را تغییر می‌دهند (سختگیرانه‌تر می‌کنند). در بعضی کشورها مانند آلمان، متخصصان تولید محصولات ارگانیک را تا سطح دکترا آموزش می‌دهند و میزان یارانه‌ای که برای تولید محصولات ارگانیک اختصاص داده می‌شود، 700 یورو برای هر هکتار است. اما در ایران یارانه‌ها دقیقا برخلاف این و در راستای مصرف بیشتر کودها و سموم شیمیایی است و هنوز ذهنیت ما این است که برای کودها و سموم شیمیایی اعتبار و یارانه بگیریم.

در کشورهای پیشرو در امر تولید و مصرف محصولات ارگانیک، ارزش‌افزوده‌ای نزدیک به 60درصد بالاتر از محصولات رایج برای تولیدکنندگان این محصولات توسط مصرف‌کنندگان تعریف شده(این محصولات با قیمت بالاتر به فروش می‌رود) که انگیزه بسیار بالایی برای تولید محصولات گواهی‌شده و ارگانیک ایجاد می‌کند اما متاسفانه در کشور ما بازاری برای ارائه محصولات ارگانیک وجود ندارد.

در بعضی از اوقات مسئولان شهری بازارهایی را ایجاد کرده‌اند اما چون ارائه محصولات مقطعی بوده، در ایجاد بازارها موفق نبوده‌ایم که امیدواریم این محصولات در آینده نزدیک دارای بازار مشخص و مطمئن، همراه با نظارت‌های علمی قوی باشند.

ادامه دارد …

ماهنامه دام و کشت و صنعت- شماره ۲۵۶